Ngày càng nhiều phụ huynh theo đuổi phương pháp “giáo dục khuyến khích”, bởi họ nghĩ rằng, càng nhận được nhiều lời khen ngợi thì con càng tự tin, nổi bật và dám thể hiện bản thân hơn. Nhưng thực tế, không phải lời khen nào cũng có thể “sưởi ấm tâm hồn” trẻ. Một số lời nói tưởng chừng đơn giản, đang khích lệ con những thực ra lại là một con dao 2 lưỡi, dần dần hình thành sự ích kỷ và tiêu cực cho trẻ.
“So với abc, con đã làm rất tốt rồi”
Thoạt nghe, đây là một câu nói hết sức đơn giản, thế nhưng đây chính là một dạng so sánh tiêu cực, khiến con trở nên ảo tưởng, tự tin quá mức, đồng thời cũng sẽ có thái độ coi thường với bạn bè đồng trang lứa. Điều này chỉ kích thích lòng tự trọng và ham muốn cạnh tranh của trẻ, khiến trẻ dần mất đi sự tự tin nếu thua cuộc.
Câu chuyện của anh Trương (Trung Quốc) và con trai của mình sẽ là minh chứng rõ nét cho điều này. Anh Trương đưa con trai của mình, chỉ mới 6 tuổi, tham dự một cuộc thi của trường, kết quả chung cuộc là cậu bé đã về thứ 2, vị trí thứ nhất thuộc về một cô bé 10 tuổi.
So với một bạn nhỏ lớp 1 thì đây là một kết quả thực sự xuất sắc, tuy nhiên, khi bước từ trên bục nhận thưởng xuống, mặt cậu lại có vẻ không vui, tờ giấy chứng nhận đã nhàu nát. Cậu thấy tủi thân và khó chịu khi mình là người về nhì, anh Trương đã tới và an ủi con.
Không hề trách móc, anh động viên con nhẹ nhàng: “Không sao đâu con trai, kết quả này là rất tốt rồi”, nhưng chưa dừng lại ở đó, anh lại chỉ và một đưa trẻ khác và tiếp tục: “Nhìn nó kìa, ngay từ vòng đầu tiên đã bị loại, so với nó thì con tốt và giỏi hơn rất nhiều”.
Lúc đầu, nhiều người sẽ thắc mắc, vì sao mới 6 tuổi, mà tính cạnh tranh của cậu bé đã lớn như vậy, nhưng nghe xong câu chuyện, có lẽ đã hiểu ra lý do.
Một số cha mẹ thường thích so sánh con của mình với những đứa trẻ giỏi hơn bằng những cụm từ như “con nhà người ta”, “nhìn abc mà học kìa” và dĩ nhiên, điều này hoàn toàn phản tác dụng và chỉ khiến con họ ngày một tự ti, kém cỏi hơn và thậm chí là sinh lòng đố kị với những đối tượng bị so sánh.
Thế nhưng nhiều phụ huynh lại mong muốn nuôi dưỡng sự tự tin của trẻ theo hướng ngược lại, bằng cách so sánh với những người kém hơn. Điều này cũng hoàn toàn phản tác dụng. Làm như vậy chỉ kích thích lòng tự trọng và ham muốn cạnh tranh của trẻ, trẻ sẽ khó có được sự tự tin thực sự.
Sự tự tin là sự thừa nhận về giá trị bản thân bên trong, nên không thể nào thông qua sự so sánh. Hơn nữa, việc cạnh tranh, dễ dẫn đến thái độ “thù địch” với người khác. Trẻ sẽ ngại giao tiếp với những người tốt hơn vì điều đó sẽ khiến chúng cảm thấy ghen tị và tự ti. Hơn nữa, những đứa trẻ lớn lên dưới sự “khuyến khích so sánh” có thể có thái độ “coi thường” những người kém cỏi hơn mình. Khi lớn lên, nhiều khả năng con sẽ trở thành người coi thường kẻ yếu và thiếu lòng nhân ái.
“Lần sau con sẽ làm tốt hơn thôi”
Mục đích ban đầu của cha mẹ khi nói ra điều này thực chất là để khuyến khích con mình tiến xa hơn. Nhưng có lẽ điều đứa trẻ cảm thấy là mình bị dội một gáo nước lạnh vào người.
Câu chuyện về nữ sinh Tiểu Han (Trung Quốc), nhiều lần cô bé bị ngất xỉu trong kỳ thi toán do tâm lý không ổn định. Sau khi đi khám, bác sĩ cho biết, Tiểu Han bị lo lắng và nặng nề, dẫn đến trầm cảm. Tuy nhiên, mẹ của cô nhấn mạnh rằng mình luôn khuyến khích các con trong giáo dục, làm sao chúng có thể bị vấn đề tâm lý.
Sau cuộc nói chuyện với bác sĩ tâm lý, nguyên nhân vấn đề đã dần được phát hiện, trước mỗi kỳ thi toán, cô bé luôn luôn cảm thấy áp lực, lo lắng quá độ và không thể nào vượt qua nổi.
Hóa ra toán là môn học mà cô rất yếu, có lần vì đề thi dễ mà cô bé được 9 điểm, nhưng bố mẹ cô ấy luôn nói: “Bố mẹ tin rằng, lần sau con còn làm tốt hơn nữa”. Sau khi nghe những lời động viên này, không chỉ không vui, con bé còn bắt đầu cảm thấy sợ hãi những bài kiểm tra toán.
Cô sợ kết quả lần sau sẽ không tốt hơn lần trước, vậy nên càng nhiều lần lo lắng, cô bé càng trở nên áp lực, tích tụ lâu ngày dẫn đến tự ti và trầm cảm.
Thực tế, không ít lần, con cái “khoe” những thành tích nhỏ của mình với cha mẹ với mong muốn nhận được sự công nhận.Thế nhưng kỳ vọng của cha mẹ về “lần sau” trong mắt con cái chính là sự phủ nhận “lần này”. Bởi vì kết quả lần này chưa đủ tốt nên lần sau chúng phải làm tốt hơn. Kiểu khuyến khích tương tự này thực chất là cách để cha mẹ không ngừng nâng cao tiêu chuẩn đánh giá con mình có xuất sắc hay không.
“Nếu con muốn, con có thể làm được”
Nghe thì câu nói này có vẻ như cha mẹ chỉ đang động viên, khích lệ con mình, nhưng thực chất ẩn sau đó là sự hình dung “lý tưởng hóa” của cha mẹ đối với con cái.
Trong bộ phim “Bottom Girl”, cậu bé Reiji là một đứa trẻ rất thông minh. Nhưng sau khi vào cấp 3, anh nghiện game và không có ý định học hành. Trong cơn tuyệt vọng, mẹ anh đã gửi anh đến một "lớp dạy kèm ngoại khóa".
Thầy Pengertian tỏ ra bối rối khi nhận hai mẹ con. Một bên là người mẹ lo lắng và hồi hộp, bên kia là đứa trẻ đang chơi điện tử và mặc kệ mọi thứ. Tại sao Reiji có thể thờ ơ với cảm xúc của mẹ mình như vậy, thậm chí có chút chán ghét?
Thông qua trao đổi, cuối cùng thầy Pengertian cũng tìm ra mấu chốt của sự việc. Hóa ra gia đình Reiji có ba thế hệ đều là luật sư. Cha anh hy vọng Reiji có thể giống anh, vào được một trường danh tiếng và trở thành luật sư trong tương lai.
Mẹ Reiji chia sẻ: "Tiểu tử này rất thông minh, nếu muốn làm cái gì, nhất định có thể làm được."
Thầy nghe xong liền cắt ngang cuộc trò chuyện. “Mẹ Reiji, chỉ cần làm là được, câu này không hay. Nếu Reiji làm việc gì đó nhưng không làm tốt chứng tỏ anh ấy không đủ năng lực, đứa trẻ sẽ ngày càng trở nên tiêu cực.”
Trên thực tế, cha mẹ đặt niềm tin và kỳ vọng quá mức vào con mình, phần lớn là do mặc cảm “tự ái”. Họ nghĩ rằng: “Mình tốt như vậy, con của mình nhất định cũng sẽ không tệ.” Vì vậy, chúng ta vô thức nâng cao kỳ vọng của mình đối với con cái.
Điều này vô hình trung sẽ khiến trẻ ngày càng áp lực, cảm thấy bản thân kém cỏi, không được như mong muốn, kỳ vọng.