Mướp đắng thuộc loài cây leo mọc ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới họ Bầu bí (Cucurbitaceae), quả ăn được, thuộc loại đắng nhất trong các loại rau quả.
Mướp đắng được trồng ở nhiều nước như Ấn Độ, Pakistan, Ba Tư, Nam Phi, Đông Nam Á, Trung Quốc, châu Phi và vùng Caribe. Ở nước ta, đây cũng là một loại thực phẩm quen thuộc được ưa chuộng.
1. Mướp đắng là loại thực phẩm - thuốc quý tốt cho sức khỏe:
Theo y học cổ truyền, mướp đắng có vị đắng, tính hàn, không độc. Tác dụng của mướp đắng là thanh nhiệt, tiêu độc, thái ba, trừ phiền, trừ đờm, cắt cơn ho trong bệnh phổi.
Theo y học hiện đại, quả mướp đắng có hàm lượng vitamin C đứng hàng đầu trong các loại rau, dưa, bí, gấp 5 – 20 lần dưa chuột.
Ngoài ra, chất glycoside của mướp đắng có tác dụng giảm đường trong máu nên có tác dụng trị liệu bổ trợ đối với bệnh đái tháo đường.
Protein của mướp đắng có thể xúc tiến hệ thống miễn dịch của cơ thể kháng tế bào ung thư. Thường xuyên ăn mướp đắng có thể tăng cường công năng miễn dịch của cơ thể, ức chế HIV.
Nhờ những hoạt chất quý giá, mướp đắng có tác dụng phòng bệnh xuất huyết, bảo vệ màng tế bào, phòng xơ vữa động mạch, kháng ung thư, nâng cao sức đề kháng, phòng cảm mạo, bảo vệ tim.
Không chỉ quả mướp đắng mới được dùng làm thuốc, rễ mướp đắng cũng có thể dùng làm thuốc trấn ban cho phụ nữ sinh nở, theo kinh nghiệm dân gian xưa.
Dây mướp đắng có thể sắc lên lấy nước, có tác dụng giải độc khi trúng độc và dùng phòng trừ bệnh uốn ván cho phụ nữ sau khi sinh hoặc sẩy thai..dịch ép lá dùng chữa viêm mắt, nước sắc toàn cây có tác dụng cắt cơn ho trong bệnh phổi.
Y học hiện đại ngày nay cũng sử dụng mướp đắng để diệt vi khuẩn và virus, chống lại các tế bào ung thư; hỗ trợ đắc lực cho bệnh nhân ung thư đang chữa bằng tia xạ.
Có thể điểm qua những công dụng quý của mướp đắng đối với sức khỏe như sau:
Thanh nhiệt:
Mướp đắng có tính hàn, lại chứa nhiều nước nên có tác dụng thanh nhiệt. Lượng nước trong mướp đắng khoảng 90%. Lượng nước đó sẽ giúp bạn thải nhiệt nhanh cho bớt nóng bức.
Mướp đắng lại không có nhiều năng lượng, ăn vào bạn sẽ không bị sinh nhiệt thêm.
Giải độc:
Mướp đắng có công dụng giải độc rất tốt, nhất là những thể độc do nóng bức từ trong nóng ra. Các dạng nhiễm độc do gan không đủ khả năng chuyển hóa.
Sở dĩ mướp đắng có tác dụng này là vì: mướp đắng có rất nhiều nước, nước có công dụng chuyển chất độc tới thận để thải ra ngoài. Mướp đắng lại có tính hàn, bớt sinh nhiệt, giảm nhiễm độc do nóng trong.
Mướp đắng còn có tác dụng mạnh gan, nên tăng khả năng thanh thải cho cơ thể. Mướp đắng còn có kháng sinh tự nhiên, nên có khả năng tiêu diệt các mầm bệnh gây độc.
Bổ gan:
Mướp đắng giàu chất xơ có tác dụng kích thích vận động đường mật nên tốt cho tiết mật.
Mướp đắng còn có tác dụng làm giảm nồng độ các men gan viêm như: AST, ALT (sự gia tăng các men này là một dấu hiệu chỉ thị cho tế bào gan đang bị viêm nặng).
Mướp đắng còn được thực nghiệm chứng minh làm giảm nồng độ bilirubin trong máu (tăng bilirubin là một chỉ thị chứng tỏ gan chuyển hóa kém, đường mật đang bị tắc). Vì thế, mướp đắng rất an toàn cho gan của bạn.
Giảm cholesterol:
Mướp đắng có chứa chất xơ hữu ích, chất này có tác dụng làm trung hòa chất béo, giảm hòa tan chất béo trong lòng ruột nên làm giảm hấp thu cholesterol vào trong máu.
Mặt khác, chất xơ trong mướp đắng kích thích nhu động ruột vận động mạnh. Vì thế, tốc độ hấp thu chất béo giảm xuống.
Mướp đắng còn chứa chất pectin, một chất có khả năng keo làm kết dính các phân tử cholesterol, vì thế càng khó hấp thu. Mướp đắng được cho là hữu ích với người béo.
Chống đái tháo đường:
Mướp đắng được chứng minh là có tác dụng làm hạ đường máu tương tự như insulin.
Mặc dù tác dụng này không mạnh bằng thuốc điều trị nhưng mướp đắng có khả năng hỗ trợ điều hòa đường huyết trong chiến dịch giảm dần liều thuốc uống.
Mướp đắng còn làm giảm tốc độ hấp thu đường trong ruột, vốn là điều cần thiết giúp làm giảm nồng độ đường máu tăng nhanh sau ăn.
Trong mướp đắng người ta thấy có 3 chất đáng quý: charantin, vicine và polypeptid P. Ba chất này có cấu trúc tương tự insulin và có công dụng tương tự insulin, đều làm hạ đường máu.
Chống lại sự hình thành của khối u:
Trong mướp đắng có một số chất lipoprotein đặc biệt. Các chất này có khả năng kích thích sinh miễn dịch, tăng cường khả năng tìm và diệt tế bào lạ, tế bào ác tính, tế bào khối u.
Trong mướp đắng lại giàu vitamin C, loại vitamin này có tác dụng tăng cường khả năng miễn dịch tự nhiên, tăng cường khả năng khử bỏ các gốc oxy hóa có hại.
2. Những tác hại không ngờ của mướp đắng:
Cũng bởi vì mướp đắng rất tốt cho sức khỏe, nên nhiều người có xu hướng biến mướp đắng thành loại thực phẩm ăn thường xuyên và dài này.
Tuy nhiên, thực phẩm dù tốt đến mấy thì ăn nhiều cũng có hại. Hơn nữa lại dùng không đúng bệnh, đúng đối tượng thì cái hại càng tăng lên.
Nếu bạn lạm dụng mướp đắng một cách vô tội vạ, bạn có thể gặp phải những vấn đề sau:
Nguy cơ hạ đường huyết:
Thành phần tạo ra tính hạ đường trong mướp đắng gồm charantin, Polypeptid-P và Vicine. Các chất này có thể khiến cơ thể hạ đường huyết và cải thiện dung nạp glucose.
Thực ra, tính năng này của mướp đắng thì rất tốt đối với những bệnh nhân tiểu đường vì nó giúp làm ổn định đường huyết và làm chậm quá trình biến chứng ở võng mạc của người bị bệnh tiểu đường. Tuy nhiên, người có huyết áp thấp thì không nên sử dụng.
Nguy cơ chống thụ thai:
Những nghiên cứu ở trên động vật cho thấy mướp đắng có hoạt tính chống sinh sản.
Uống cao quả mướp đắng 1,7 gam/ngày làm tinh hoàn chó đực bị thương tổn và giảm khả năng sinh tinh trùng. Ở chuột cái, tác dụng chống khả năng thụ thai thuận nghịch.
Quả chín của mướp đắng có tính sinh kinh nguyệt, vì thế chống thụ thai. Bởi vậy, những người đang có ý định sinh con tốt nhất nên hạn chế ăn loại thực phẩm này.
Bên cạnh đó, mướp đắng có thể gây hại cho phụ nữ mang thai vì nó có thể gây co thắt tử cung, xuất huyết và làm hư thai. Phụ nữ đang cho con bú cũng không nên ăn mướp đắng vì một số thành phần không tốt có thể được truyền qua sữa mẹ.
Gây hại cho tế bào gan:
Một số nghiên cứu cho thấy, mướp đắng có thể độc hại cho tế bào gan ở thú vật, enzym gan tăng cao sau khi dùng mướp đắng. Các chất trong mướp đắng có khả năng thay đổi hình dáng tế bào gan.
Thêm nữa, hạt mướp đắng chứa một chất tên vicine, là một độc tố có khả năng gây ngộ độc tầm đậu (favism), một hội chứng cấp tính gồm nhức đầu, đau thắt bụng và hôn mê.
Tuy nhiên, người ta cũng xác định mướp đắng tương đối lành ở liều thấp và không dùng quá 4 tuần. Vì vậy, khi dùng mướp đắng bạn không nên dùng trong thời gian quá dài để tránh gây hại.
Ngoài ra, khi ăn mướp đắng, nên chú ý tới nguồn gốc của thực phẩm. Vì loại cây này dễ trồng nên có thể được trồng ở vùng đất cằn, nhiễm kim loại.
Nếu trồng trên loại thổ nhưỡng này, mướp đắng có thể bị nhiễm kim loại nặng mà gây độc cho gan và các bộ phận khác trong cơ thể.
