Quan tâm sát sao diễn biến trên biển Đông, ông Võ Anh Tuấn (nguyên đại sứ Việt Nam tại Liên Hiệp Quốc, trưởng đoàn đàm phán Luật biển 1982) thấy tình hình đang đến mức độ rất đáng lo ngại. Sau khi mở rộng xây dựng căn cứ nổi ở biển Đông, chắc chắn Trung Quốc sẽ tiếp tục xây dựng ở những nơi khác.
Theo ông Tuấn, biển Đông sẽ càng thêm xáo trộn, bất an. Quyền lợi chính đáng của Việt Nam và những nước trong khu vực Đông Nam Á sẽ tiếp tục bị xâm phạm nặng nề.
Đặc biệt đáng lo nhất là sau khi mở rộng được căn cứ không quân ở vùng biển này, Trung Quốc hoàn toàn có khả năng mở rộng thiết lập vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) như đã thực hiện ở biển Hoa Đông.
Tình hình sẽ vô cùng phức tạp và nguy hiểm khi Trung Quốc kiểm soát cả bầu trời lẫn mặt biển và dưới lòng biển bằng lực lượng không quân, hải quân áp đảo của mình.
Lúc ấy, việc thực thi những quyền lợi chính đáng của Việt Nam như bảo vệ chủ quyền biển, ngư dân khai thác ngư trường, lưu thông hàng hải, hàng không sẽ phải đối mặt với nhiều khó khăn mới.
Ông Võ Anh Tuấn nghĩ rằng Trung Quốc đã xác định những mục tiêu rất rõ ràng. Họ thiết lập lộ trình chiếm đoạt biển Đông và từng bước thực hiện một cách chắc chắn, quyết đoán, bất kể quyền lợi cũng như ý kiến chính đáng của các nước khác.
Có ba mục tiêu lớn trong việc xây dựng ở Gạc Ma
Thứ nhất, họ tận dụng kẽ hở lẫn qua mặt Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển 1982 (UNCLOS). Bằng cách mở rộng xây dựng, giả vờ như cho dân ở (nhưng thực chất là căn cứ quân sự), họ có thể lập luận mập mờ các điều khoản trong Luật biển rằng đảo có dân sinh sống, có điều kiện phát triển để đòi hỏi những quyền lợi lẽ ra không phải của mình.
Khi phải đem Luật biển ra tranh cãi, họ có thể đưa ra các ngụy tạo mới như ở Gạc Ma này để lập luận này nọ và đòi hỏi các vùng đặc quyền của mình. Đây là vấn đề mới và cực kỳ nguy hiểm, nhất là khi Trung Quốc ỷ mạnh luôn cho rằng mình đúng mà bất chấp các quốc gia khác.
Thứ hai là khi có căn cứ không quân, hải quân ở Gạc Ma, Trung Quốc sẽ khắc phục được điểm yếu chiến thuật của mình. Khi có đường băng, nơi tiếp liệu này, họ không còn phải lo tầm bay hạn chế nếu xuất phát từ Hải Nam.
Khi cần phải không chiến hay thực thi quyền vùng nhận dạng phòng không, họ có thể tận dụng tối đa căn cứ mới ở Gạc Ma. Một trục lộ hàng hải trải suốt từ Đài Loan Trung Quốc qua eo biển Malacca sẽ bị họ khống chế.
Thứ ba, sau khi xây dựng Gạc Ma và tiếp tục mở rộng ra các điểm khác, Trung Quốc sẽ hiện thực hóa đường lưỡi bò của mình.
Ông Võ Anh Tuấn nhận định Trung Quốc đang thực hiện giai đoạn mới trước cộng đồng quốc tế. Trước đây họ muốn quốc tế coi họ là một đối tác, còn bây giờ họ muốn coi họ là một cường quốc, hành xử theo những nguyên tắc của họ, luật pháp của họ. Điều này là cực kỳ nguy hiểm. Họ không muốn các quốc gia khác trao đổi với mình như là một đối tác mà buộc phải làm theo họ.
Các quốc gia trong khu vực và cộng đồng thế giới cần phải cảnh giác và có giải pháp trước vấn đề này. Trung Quốc có câu lùi một bước để tiến ba bước.
Những hành xử lúc căng lúc mềm vừa qua của họ thật ra đều nằm trong chiến lược thôn tính. Cần phải cảnh giác để đừng mắc mưu. Cần phải hợp sức đoàn kết với nhau để giải quyết vấn đề Trung Quốc, nếu không sẽ rất nguy hiểm và phải trả giá nặng nề.
Theo ông Trần Công Trục (nguyên trưởng Ban Biên giới Chính phủ):
Việt Nam cần cảnh giác
Nhiều hãng thông tấn nước ngoài gần đây cũng đã quan tâm đến việc Trung Quốc mở rộng các đảo như bãi đá Gạc Ma. Thật ra, ngay từ khi chiếm các đảo của Việt Nam, từ Hoàng Sa đến các đảo ở Trường Sa, Trung Quốc đã tôn tạo, đưa phương tiện ra xây bốt, dần biến các đảo thành căn cứ quân sự của họ.
Hiện nay tại đảo Phú Lâm ở Hoàng Sa của Việt Nam, Trung Quốc đã có đường băng máy bay, họ cũng đã xây dựng cả một thành phố khá quy mô. Theo tôi, họ muốn biến một số đảo thành nhịp cầu, căn cứ quân sự để bành trướng, khống chế biển Đông.
Những sự kiện như Trung Quốc đưa giàn khoan vào vùng biển của Việt Nam, rồi việc xây dựng, mở rộng các đảo, thậm chí xây đường băng cho sân bay, theo tôi, là các hành động có mối liên hệ với nhau, được Trung Quốc tính toán kỹ. Sau khi họ rút giàn khoan thì đẩy mạnh hơn việc khác, có tiến có lui. Và việc này, theo tôi, có ý đồ sâu xa.
Ai cũng biết Gạc Ma là địa điểm hiểm yếu, có giá trị chiến lược. Nó rất gần bờ biển của Việt Nam, gần căn cứ quân sự của Việt Nam, gần đường biển mà Việt Nam vẫn đi để ra Trường Sa... Nếu xây dựng sân bay ở Gạc Ma, Trung Quốc có một tàu sân bay cố định, có giá trị rất cao. Đây là một bước hiện thực hóa đường lưỡi bò.
Về mặt pháp lý, theo tôi, họ đang dần hiện thực hóa việc mở rộng các vùng biển. Bằng việc biến các đảo không có đời sống kinh tế thành có đời sống kinh tế, biến các bãi cạn thành các đảo nổi, mở rộng các căn cứ quân sự... Trung Quốc có thể có ý định mở rộng đường cơ sở để mở rộng vùng biển của họ. Họ sẽ tạo vùng chồng lấn, biến những vùng không có tranh chấp thành vùng có tranh chấp...
Trước hành động của Trung Quốc từ trước đến nay, Việt Nam đã có theo dõi và nắm kỹ tình hình. Ta cũng đã phản đối chính thức hành động của Trung Quốc và có những biện pháp phù hợp tình hình... Theo tôi, Việt Nam cần tiếp tục nói cho thế giới hiểu. Chúng ta cần tiếp tục cảnh giác, không được lơ là...
