Cuộc tấn công khiến cả thế giới bất ngờ
Trong cuộc tấn công vào các nhà máy lọc dầu của Saudi Arabia tại Abqaiq-Khurais hôm 14/9 vừa qua, những bức ảnh về thiệt hại của các cơ sở lọc dầu đã nói nên tất cả, những bể chứa dầu khổng lồ của nhà máy Abqaiq bị bắn trúng gần như tuyệt đối bởi tên lửa hành trình và UAV; mức chính xác mà trước kia chỉ có tên lửa hành trình Tomahawk của Mỹ mới đạt được.
Toàn thế giới bất ngờ trước cuộc tiến công, càng bất ngờ hơn khi một hệ thống phòng không được đầu tư khổng lồ, trong đó có cả các hệ thống phòng không Patriot hết sức hiện đại, nhưng lại bất lực trước những vũ khí không lấy gì làm "hiện đại".
Nhưng nếu phục dựng lại lịch sử thì ngay cả hệ thống tên lửa phòng không Patriot của Mỹ cũng không thành công lắm trong việc bảo vệ bầu trời của Saudi Arabia và Israel trong Chiến tranh vùng Vịnh năm 1991.
Khói lửa bốc lên từ cơ sở lọc dầu Abqaiq-Khurais của Saudi Arabia sau vụ tấn công hôm 14/9.
Lần đầu xuất hiện trong thế trận áp đảo, nhưng các hệ thống phòng không Patriot tiên tiến nhất của Mỹ lúc bấy giờ cũng chỉ có thể đánh chặn được một phần tên lửa đạn đạo Scud cũ của Liên Xô mà Iraq sử dụng.
Theo thông báo của Quân đội Mỹ, tỷ lệ đánh chặn thành công của tên lửa Patriot từ 40-80%; như vậy để bắn chặn thành công một tên lửa Scud, Mỹ phải mất hai đến ba tên lửa Patriot, mỗi quả có giá từ 2-3 triệu USD.
Iraq cũng từng giáng một đòn đau nữa vào hệ thống phòng không của Mỹ trong chiến dịch "Tự do bền vững" do Mỹ và liên quân tiến hành năm 2003. Quân đội Iraq đã phóng các loại tên lửa "tự chế" theo mẫu tên lửa hành trình P-15 cũ của Liên Xô (được phát triển vào những năm 1950) vào các lực lượng liên quân tại Kuwait.
Các tên lửa trên của Iraq rất thô sơ và không gây thiệt hại nào đáng kể; tuy nhiên điều đáng nói là những tên lửa trên đã bay "tự do" trong không phận Kuwait mà Mỹ không thể phát hiện và bắn hạ mặc dù không phận Kuwait không lớn lắm; như vậy có thể khẳng định, các tên lửa hành trình bay thấp, bám địa hình rất khó phát hiện, ngay cả Mỹ cũng chưa giải được bài toán này.
Sau chiến dịch "Tự do bền vững", Mỹ đã công bố một số công trình phân tích về công nghệ để chế tạo ra tên lửa hành trình đơn giản và rẻ tiền của các quốc gia và lực lượng mà Mỹ coi là "thù địch". Phân tích nhấn mạnh những công nghệ như vậy thường có sẵn trên thị trường tự do.
Theo các nghiên cứu của Lầu Năm Góc, để tạo ra một thiết bị dẫn đường cho tên lửa hành trình hiện đại, chỉ cần một máy thu GPS đơn giản, bộ vi xử lý ADM 486, một ổ cứng có dung lượng 850 megabyte và một RAM khoảng 16 megabyte.
một hệ thống dẫn đường như trên vừa có thể dẫn đường cho tên lửa bay bám địa hình dựa trên dữ liệu GPS và tránh được sự theo dõi của các hệ thống radar mặt đất; vừa có thể bắn chính xác vào các mục tiêu nhờ các cảm biến quang học; và thật bất ngờ, những thiết bị như vậy có thể mua bất cứ ở đâu với giá chỉ khoảng 35 USD.
Phòng không Saudi Arabia đã ở đâu khi Abqaiq-Khurais bị tấn công?
Có thể khẳng định lực lượng phòng không của Saudi Arabia đã hoàn toàn bất ngờ với cuộc tiến công bằng tên lửa hành trình và UAV vừa qua; bằng chứng là họ không có phản ứng gì.
Lý do của sự bất ngờ trên là do lực lượng phòng không Saudi Arabia về cơ bản được bố trí trên hai hướng chính: Hướng tây bắc, nơi Israel được coi là kẻ thù truyền thống và hướng đông bắc từ Vịnh Ba Tư, nơi các đối thủ của Saudi là Iran và Qatar.
Hầu hết các hệ thống phòng không hiện đại được Mỹ và Anh cung cấp đều được Saudi Arabia tập trung chính ở trên hai hướng này.
Ngoài ra, các hệ thống phòng không được bố trí chủ yếu để bảo vệ thủ đô Riyadh và có thể bao phủ khu vực các mỏ dầu và nhà máy lọc dầu; về lý thuyết, hệ thống phòng không được bố trí như vậy có thể vô hiệu hóa các đòn tiến công từ Iran và Qatar.
Bán kính phòng không của hai hệ thống phòng không chủ lực của Arab Saudi; trong đó màu đỏ là của các hệ thống PAC-2 và màu vàng là của hệ thống Hawk.
Do đó phòng không của Saudi Arabia đã bỏ ngỏ hướng tây nam, giáp giới Yemen, một quốc gia đang có nội chiến và đây chính là "quầng tối chân đèn" của lực lượng phòng không Arab Saudi.
Trên thực tế, hướng tây nam giáp giới với Yemen của Saudi Arabia nơi có địa hình khá phức tạp, nhiều nhiễu địa vật mà các hệ thống phòng không ít có khả năng phân biệt; cùng với đó là trên hướng này.
Ở vị trí này lực lượng phòng không của Saudi Arabia chỉ bố trí hệ thống phòng không tầm thấp Krotal của Pháp với bán kính phòng không chỉ khoảng 10km. Hệ thống này không thể phát hiện được tên lửa hành trình và máy bay không người lái bay cực thấp xâm nhập không phận.
Như vậy "quầng tối chân đèn" của các hệ thống phòng không Arab Saudi đã mang đến cho lực lượng du kích Houthi cơ hội dùng các biện pháp "bất đối xứng" để đối phó có hiệu quả các mục tiêu chiến lược ở Arab Saudi.
Tại sao "rất hiện đại" nhưng lực lượng phòng không Saudi Arabia lại bất lực?
Về mặt lý thuyết, các hệ thống radar tình báo quốc gia, radar của các hệ thống phòng không và các loại máy bay cảnh báo sớm AWACS của lực lượng phòng không Saudi Arabia có thể phát hiện máy bay không người lái và tên lửa hành trình ngay cả ở độ cao cực thấp, được phóng từ bất kỳ hướng nào để phát lệnh đánh chặn.
Trong đó đáng chú ý là 5 chiếc máy bay cảnh báo sớm E-3A, được mua từ Anh trong giai đoạn 1986-1987. Tuy nhiên, chúng cũng chủ yếu đóng tại căn cứ không quân Prince Sultan, cách Riyadh 80 km về phía nam, cách xa các khu vực bị tấn công và đường bay của tên lửa và máy bay không người lái có thể phóng từ Yemen.
Một yếu tố khác trong sự thất bại của hệ thống phòng không Saudi Arabia trong cuộc tiến công vừa qua, đó là sự vắng mặt gần như hoàn toàn của các hệ thống phòng không tầm trung (có tầm bắn từ 20-50 km).
Trên thực tế, Saudi Arabia vẫn có một hệ thống phòng không trong phân khúc này đó là hệ thống MIM-23B Advanced Hawk được Mỹ chế tạo từ những năm của thập niên 1960, hiện đã lạc hậu.
Hệ thống tên lửa phòng không tầm thấp Hawk của Quân đội Saudi Arabia.
Do vậy có thể hiểu một cách đơn giản là các hệ thống radar cảnh báo (cả mặt đất và trên không) của Saudi Arabia đã không phát hiện ra tên lửa và UAV trong cuộc tiến công vừa qua. Ngay cả mạng lưới quản lý không phận mang tên Peace Shield (Lá chắn hòa bình) được quảng cáo nhiều về tính năng cũng không phát huy được tác dụng.
Không một radar nào phát hiện ra tên lửa và UAV được phóng đi từ đâu và đường bay như thế nào, không một tín hiệu báo động nào được phát đi; kết quả là 2 nhà máy lọc dầu quan trọng đã chìm trong biển lửa.
Nếu các tên lửa hành trình và UAV bị phát hiện, có thể chúng bị phá hủy bởi các hệ thống phòng không tầm trung và tầm ngắn. Có lẽ những người tổ chức cuộc tiến công trên, cũng không thể nghĩ kết quả lại thành công như vậy.
Đối với các quốc gia khác, cuộc tấn công bằng tên lửa hành trình và UAV vào Abqaiq-Khurais là một lời cảnh báo nghiêm khắc.
Trong thế giới hiện đại, vũ khí công nghệ cao cũng không còn là "độc quyền" của các cường quốc thế giới, mà ngày càng dễ tiếp cận hơn với mọi đối tượng; vì vậy các hệ thống phòng không, không chỉ là phương tiện phát hiện và ngăn chặn, mà còn là một khái niệm không thể thiếu để bảo vệ an ninh không phận của đất nước.
Không thể nói là hệ thống phòng không của Saudi Arabia không hiện đại và không được tổ chức tốt, tuy nhiên các hệ thống phòng thủ trên lại gặp khó khăn khi đối đầu với tên lửa hành trình và UAV bay bám địa hình.
Với tiềm lực tài chính hùng hậu, có thể sắp tới Saudi Arabia sẽ mua những hệ thống phòng không chuyên đánh mục tiêu bay thấp như Buk hoặc hệ thống pháo tên lửa Pantsir của Nga đã được khẳng định tính hiệu quả qua cuộc chiến tại Syria.
Tuy nhiên một khả năng như vậy chỉ có thể được giải quyết trong trường hợp thay đổi chính sách đối ngoại của Arab Saudi và điều đó là không đơn giản.
Toàn cảnh vụ Iran tấn công nhà máy lọc dầu của Saudi Arabia.