Tại Việt Nam, các loại cây thân gỗ thường được biết đến trong việc dùng làm nguyên liệu xây nhà, đóng bàn, tủ,…Nhưng ít ai biết có rất nhiều loại cây thân gỗ còn được sử dụng như một vị thuốc trong Đông y. Cây sòi là ví dụ điển hình.
Theo Lương y Nguyễn Đình Cự, người đang làm việc tại một phòng khám ở Thái Bình, sòi là một loại cây họ thầu dầu, thường mọc hoang ở các vùng đồi núi. Hiện nay, nhiều nơi trồng sòi xanh để lấy bóng mát và làm cảnh. Sòi được tìm thấy ở Trung Quốc, Nhật Bản và Mỹ. Tại các nước này, người dân thường thu hái hạt sòi để ép dầu.
Tại Việt Nam, cây sòi mọc hoang ở khắp nơi ở miền Bắc và miền Trung, ở miền Nam ít thấy. Người dân nước ta thường dùng lá cây sòi để nhuộm vải màu đen, ít khi dùng quả.
Sòi là một vị thuốc Đông y có tính hơi ấm, vị đắng, có tác dụng sát trùng, thông tiện, giải độc, tiêu thũng, lợi niệu, trục thủy.
"Loại cây này cả rễ, vỏ thân, lá và hạt đều có thể được sử dụng làm dược liệu, làm các loại thuốc. Mỗi bộ phận có tác dụng riêng và công dụng chữa các loại bệnh khác nhau", lương y Nguyễn Đình Cự cho biết.
Tuy nhiên, lương y cũng lưu ý sòi có chứa một lượng độc tính nhẹ, cần lưu ý khi sử dụng.
"Cây sòi là một vị thuốc được sử dụng phổ biến trong y học cổ truyền. Tuy nhiên, sòi có chứa một lượng độc tính nhẹ, dùng lâu có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Do đó, khi cần sử dụng mọi người nên trao đổi với thầy thuốc hoặc người có chuyên môn", lương y Nguyễn Đình Cự lưu ý.
Một lương y khác ở Hà Nội, lương y Nguyễn Thanh Tùng, cho biết cây sòi có thể dùng để sát trùng, lợi niệu, tiêu trực, thông tiện. Đây cũng là dược liệu thường được sử dụng để điều trị phù thũng, táo bón, dùng ngoài chữa viêm da mủ, ngứa lở, mề đay, mẩn ngứa toàn thân, xơ gan, cổ trướng, viêm gan siêu vi, bệnh sán máng...
Tất cả bộ phân của cây sòi đều có tác dụng trong việc điều trị bệnh.
Một số bài thuốc sử dụng từ cây sòi
- Chữa phù thũng do xơ gan: Dùng 15g vỏ lụa cây sòi, sắc lấy nước cho bệnh nhân uống trong 15 ngày.
- Điều trị cổ trướng, đại tiện không thông, phù thũng, ứ nước, bí đầy, ăn uống không ngon miệng: Sử dụng rễ sòi (phần vỏ lụa ở trong), hạt cau, mộc thông, mỗi vị đều 12g, sắc nước uống.
- Điều trị bệnh sán máng: Sử dụng 8-30g lá sòi, sắc thành thuốc, dùng uống liên tục trong 20-30 ngày.
- Hỗ trợ giải độc: Sử dụng 1 nắm tay lá sòi, giã nhỏ, gia thêm nước, vắt lấy nước giã, dùng uống.
- Điều trị mề đay, mẩn ngứa, mụn nhọt, nước chảy gây mụn nhọt lây lan: Sử dụng dầu hạt sòi (cả phần sáp và nhân) 100g đun sôi, sau đó cho thêm 50g hồng đơn cùng 100ml nước, khuấy đều. Để nhỏ lửa đến khi nước bốc hơi lên hết, hồng đơn mất màu thì được. Sử dụng cao này thoa lên các nốt mụn nhọt, lở loét.
- Chữa bệnh thủy thũng, bụng trướng to, ăn uống không ngon miệng: Sử dụng vỏ rễ sòi (chỉ lấy phần vỏ lụa) phơi khô, tán thành bột mịn, gia thêm nước cơm làm thành viên hoàn, kích thước to bằng hạt đậu xanh. Ngoài ra, có thể nấu một phần táo đen với 6 phần nước đến khi thu được hồ nhão thì ray bỏ bột, lấy nước trộn với vỏ rễ sòi tạo thành thuốc viên với tên gọi là Ô táo hoàn.
Tùy theo tình hình bệnh trạng mà mỗi ngày có thể sử dụng 10-20g thuốc, dùng với nước cơm hoặc dùng nước cháo để chiêu thuốc.
