Nói đến nghề hoạn lợn ở tỉnh vùng núi Cao Bằng từ xưa đến nay hiếm ai đạt tới độ thành thục và nổi tiếng như ông Mông Văn Tích (50 tuổi, làng Bản Khuông, xã Thông Huề, huyện Trùng Khánh, Cao Bằng). Hơn hai chục năm hành nghề, hàng nghìn con lợn đã được ông Tích “hô biến” thành “lợn thái giám”.
Truyền nhân biến lợn con thành “lợn thái giám”
Quê ông Tích ở huyện Trà Lĩnh (Cao Bằng) nhưng do nhà đông anh em nên ông đành phải về đây ở rể. Ông có người cha vốn là thợ hoạn lợn nổi tiếng vùng sơn cước, có biệt tài hoạn được nhiều loài gia súc, gia cầm như trâu, bò, lợn, gà… Một thời, khắp các chợ phiên như chợ Mỏ, Trà Lĩnh, Thông Huề, Quảng Uyên, Trùng Khánh không ai là không biết đến cha ông.
Ông Tích kể lại, 20 năm về trước, làng Bản Khuông vẫn chưa thoát khỏi cái nghèo đói đeo bám. Gia đình ông cũng không ngoại lệ, quanh năm suốt tháng lăn lội với công việc đồng áng để mưu sinh nhưng vẫn không đủ ăn, đủ mặc. Trong khi đó, nhà ông lại có nhiều thế hệ sống chung với nhau. Tất cả vừa tròn một mâm cơm 8 người, vì vậy, bữa nào cũng như bữa nào, nồi cơm và thức ăn vừa bày ra loáng cái đã hết sạch.
Một lần về thăm quê, ông đã quyết tâm theo cha học nghề hoạn lợn để phụ kiếm thêm tiền trang trải cho gia đình. Khi đó, cái giá của nghề cho những lần học hoạn lợn đó là một số con lợn lăn quay ra chết. Tuy nhiên, nhờ kiên trì mà ít lâu sau, ông Tích đã thành thạo và được nhiều người biết đến. Đối thủ cạnh tranh không nhiều, do đó thu nhập từ nghề này cũng đủ để ông lo các khoản chi phí của gia đình.
Đều đặn, cứ đến các ngày chợ phiên (họp 5 ngày/lần) ông lại mang theo đồ nghề gồm kim chỉ, kéo, bột thuốc sát trùng và một con dao nhỏ đến đầu chợ để hành nghề. Giá cả đã định sẵn, lợn đực là 15 nghìn đồng/con, lợn cái vì khó hoạn nên ông lấy nhiều hơn, khoảng 5 nghìn đồng/con. Sau mỗi phiên chợ, số tiền ông thu được từ hoạn lợn ít nhất cũng trên 150 nghìn đồng.
Kỷ lục hoạn lợn của ông Tích là 50 con trong một ngày.
“Con lợn nào béo tốt thì càng dễ hoạn nhưng phải đúng thời điểm, nếu quá ngày thì tỉ lệ thành công rất thấp, thậm chí có thể làm gây chết lợn con. Nhu cầu hoạn lợn của người dân nơi đây rất nhiều, bởi vì, theo kinh nghiệm, nếu cứ để lợn phát triển tự nhiên thì khi đến độ trưởng thành chúng sẽ chậm lớn và quậy phá chuồng trại, nhất là lợn cái khi đến thời kỳ phát dục. Ngoài những ngày chợ, nhiều khách hàng còn gọi điện đến bảo tôi đi hoạn lợn tại nhà. Tính ra, số tiền kiếm được từ nghề này cũng được kha khá, không uổng công sức bỏ ra”.
Ông cho biết thêm, điều quan trọng khi tiền hành hoạn là phải xác định chính xác điểm mổ lấy “hòn bảo bối”, sau đó là cách khâu chỉ đòi hỏi sự khéo léo, tránh khâu lẫn cả thịt, da vào nhau. Như vậy, lợn con sẽ ít bị tổn hại sức khỏe và không ảnh hưởng đến sự phát triển của chúng về sau. Ông bảo, mấy năm trước đây khi sức khỏe còn dẻo dai, kỷ lục hoạn lợn của ông còn được 50 con trong một ngày. Tuy nhiên, đến giờ do nhiều công việc gia đình nên ông hạn chế đi hoạn lợn, chỉ khi có người gọi đến, không thể từ chối ông mới đi.
Nghề…“đắt sô”
Những năm trước đây, nghề hoạn lợn rất thịnh hành, phát triển. Thậm chí, ở nhiều xã của huyện Trùng Khánh còn có lớp học chuyên dạy về hoạn các loài gia súc, gia cầm do cán bộ thú y của huyện tổ chức. Vì vậy, sự cạnh tranh của các tay thợ hoạn ngày càng nhiều. Không ít người đứng tranh khách cả buổi chợ phiên vẫn không hoạn được ca nào. Từ đó, hầu hết các tay thợ hoạn đều bỏ nghề do thiếu kiên trì và không kiếm được lợi nhuận. Các lớp học cũng nhanh chóng tan rã vì không có ai mặn mà và hứng thú theo học.
Dụng cụ, đồ nghề này đã theo ông Tích hơn hai chục năm nay.
Thế nhưng, hiện nay, nhu cầu hoạn lợn lại tăng cao do có nhiều hộ gia đình tập trung vào việc chăn nuôi, trong khi đó rất hiếm thợ hoạn lợn. Nhiều người dân chỉ quan tâm đến các công việc như đi làm thuê, chăn nuôi, trồng trọt… Trẻ em, thanh niên đều được phụ huynh chăm lo, đầu tư cho việc học hành.
Chính vì vậy, những thợ hoạn như ông Tích ở vùng sơn cước hiện rất “đắt sô”. Đôi khi vì không tìm được người hoạn lợn, người dân thường mang lợn lên trạm thú y huyện hoặc gọi cán bộ đến tận nhà. Nhưng một phần do khó khăn trong việc vận chuyển, một phận cán bộ thú y cũng luôn bận việc nên hầu hết người dân thường tìm đến các tay hoạn lợn tự do.
Anh Nông Lý Tình ở làng Bản Khuông cho biết: “Bây giờ, ít có người làm nghề như ông Tích. Cũng may là người cùng làng nên khi cần thì tôi có thể gọi ông đến nơi hoạn lợn ngay tức khắc bởi ông ấy rất trọng tình cảm đối với xóm giềng. Người có thâm niên trong nghề như ông Tích đến hoạn tôi thấy thực sự yên tâm, không có rủi ro, sai sót xảy ra”.
