LTS: Đại tướng Võ Nguyên Giáp – một thiên tài quân sự, người con ưu tú của dân tộc đã và sẽ còn là nhân vật chính trong nhiều chủ đề nghiên cứu của các học giả trong và ngoài nước. Nhưng phu nhân của ông, GS Đặng Bích Hà (con gái của cố GS Đặng Thai Mai) - người đứng sau cuộc đời và sự nghiệp Đại tướng - lại ít xuất hiện dù không ít người muốn giải mã vai trò thầm lặng của bà.
Nhân dịp kỷ niệm 60 năm Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ chấn động địa cầu - trận quyết chiến chiến lược mà Đại tướng Võ Nguyên Giáp đóng vai trò sống còn - Báo điện tử Trí thức trẻ xin gửi tới Quý độc giả loạt bài viết: CHÂN DUNG NGƯỜI PHỤ NỮ THẦM LẶNG PHÍA SAU TƯỚNG GIÁP.
Nhiều lần đến nhà riêng của Đại tá Trần Hồng - nhiếp ảnh gia trọn đời của Đại tướng, tôi không khỏi ngạc nhiên khi trong tủ sách của gia đình ông có tới 2 cuốn Tổng tập hồi ký của Đại tướng xếp cạnh nhau.
Khi được biết mong muốn của chúng tôi là viết về bà Đặng Bích Hà – phu nhân của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Đại tá Trần Hồng vui vẻ nhận lời và đi ra tủ sách lấy 2 cuốn Tổng tập hồi ký xuống. Ông lật giở trang đầu và chia sẻ với chúng tôi: “Đây là cuốn sách do Đại tướng ký tặng. Cuốn còn lại là của bà Đặng Bích Hà tặng tôi”.
Đại tá Trần Hồng chia sẻ thêm: “Sau khi cuốn Tổng tập Hồi ký này được xuất bản, trong một lần tôi đến chụp ảnh Đại tướng, Đại tướng đã ký tặng tôi. Khi đó, bà Đặng Bích Hà ngồi cạnh và nói với Đại tướng: “Em cũng muốn tặng anh Trần Hồng”. “Vậy thì em viết lời tặng đi”, Đại tướng nói. Sau khi bà Hà viết lời đề tặng xong, bà nói với Đại tướng Võ Nguyên Giáp: “Bây giờ anh ký ở dưới đi bởi đó là cuốn sách của anh””.
“Đó là lý do tại sao hai cuốn tổng tập hồi ký của tôi lại có hai lời đề tặng khác nhau nhưng lại cùng một chữ ký tặng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Đó cũng là một trong số ít lần tôi được tiếp xúc và trò chuyện với phu nhân Đại tướng. Lần đầu tiên tôi gặp bà Hà cũng là lần đầu tiên khi đến chụp ảnh cho Đại tướng. Có thể nói đó là một người phụ nữ tuyệt vời”, Đại tá Trần Hồng mở đầu câu chuyện về phu nhân Đặng Bích Hà với chúng tôi như thế.
Đại tá Trần Hồng nhớ lại câu chuyện và hình ảnh cảm động: “Bà Hà không bao giờ rời Đại tướng Võ Nguyên Giáp, trừ khi tiếp khách mà bà ấy mệt. Trong phòng khách, có hai chiếc ghế, một chiếc dành cho Đại tướng và chiếc bên cạnh là của phu nhân. Cho đến khi Đại tướng vào dưỡng sức tại Bệnh viện Trung ương quân đội 108, trong phòng làm việc của bà Hà vẫn có chiếc ghế của ông và của bà bên cạnh. Dù Đại tướng không có nhà nhưng chiếc ghế của ông vẫn ở đó với một cốc nước để trước mặt. Bà Đặng Bích Hà và Đại tướng có lẽ là một đôi vợ chồng rất hoàn hảo xét cả về con cái, gia phong và nhiều mặt khác.
Trong cuộc sống hàng ngày giữa hai vợ chồng, khi có khách, Đại tướng bao giờ cũng gọi là “chị Hà”, còn khi bình thường thì bao giờ ông cũng gọi bà Hà là “em”. Còn bà Hà gọi ông Giáp là “anh Văn”.
Có những bữa cơm, ông bảo là: “Hôm nay anh về hơi muộn, em ăn trước đi” nhưng bà Hà nói rằng: “Em phải đợi anh về em mới ăn”. Đi công tác, bao giờ tôi cũng thấy Đại tướng đi cùng bà Hà. Còn nhớ, trong một lần về Quảng Bình, rất nhiều người đến thăm Đại tướng đến mức chen chúc nhau và không may làm bà Hà bị ngã. Ngay khi đó, Đại tướng lo lắng hỏi bà Hà: “Có việc gì không em?”.
Theo đại tá Trần Hồng, bà Đặng Bích Hà là người rất kín đáo, bà luôn tự vận động, tự lập chứ chưa bao giờ dựa dẫm vào tướng Giáp. Kể cả những người con của Đại tướng cũng thế, tính tự lập rất cao. Điều đó cũng không quá khó hiểu khi ở trong một gia đình gia giáo như thế.
Cuộc sống của gia đình Đại tướng rất bình dị. Bữa cơm nào của gia đình Đại tướng cũng đầy đủ các thành viên: Ông, bà và các con cháu. Đó là điều không dễ gì có ở một gia đình đặc biệt như thế. Có những dịp vào ngày trung thu, sinh nhật, mọi người đều ngồi với nhau một cách rất gần gũi, bánh kẹo cũng rất giản dị.
Khi tiếp cận, đại tá Trần Hồng thường quan sát Đại tướng Võ Nguyên Giáp để chụp ảnh chứ ít khi ngồi nói chuyện với bà Hà. "Những lúc như thế tôi cũng cảm thấy ái ngại, sợ nói chuyện lâu thì ảnh hưởng đến sức khỏe của bà".
Bà Hà rất yêu hoa hồng nhung, mỗi lần vào ông Hồng đều tặng hoa cho bà. "Còn Đại tướng rất thích hoa huệ". Tuy nhiên, trong những lần đến nhà, ông Hồng chưa bao giờ thấy Đại tướng tặng hoa cho vợ. Theo ông Hồng, đây cũng là một bí mật. "Có lẽ, với bà Hà, chẳng có gì hơn việc ở bên cạnh tướng Giáp, nên hoa đối với bà chỉ là hình thức?".
"Riêng sự quan tâm và sự hỏi han của Đại tướng đối với mình thì bà Hà đã coi là rất đủ rồi. Tôi đã từng chứng kiến những cử chỉ rất cảm động của ông bà. Trong một bữa ăn có hai quả trứng, bà cứ đẩy cho ông và ông cứ đẩy lại cho bà. Ông thì nói: “Em ăn đi”, còn bà thì nói lại: “Thôi anh ăn đi thì mới có sức”. Hai ông bà dành cho nhau những sự quan tâm rất đặc biệt".
Ông Hồng kể lại một kỷ niệm. "Tôi cứ nghĩ, phu nhân của những bậc vĩ nhân thường tương đối khó tính, sai khiến nhiều người nhưng tôi chưa hề thấy hiện tượng đó xảy ra ở bà Hà. Còn nhớ, sau khi tôi tổ chức một buổi triển lãm ảnh về Đại tướng ở Quảng Bình, bà Hà rất muốn xem những tấm ảnh đó. Nhưng vì ngại tôi bận nên bà rất tế nhị viết vào tấm danh thiếp gửi tôi khi tôi đã trở ra Hà Nội: “Anh Hồng, anh cho tôi biết hôm nào anh có ở cơ quan, để chúng tôi mời anh đến nhà và được xem ảnh của anh”.
Nhận được lời nhắn đó, tôi thấy áy náy và ngay sau đó đã gọi điện cho anh Võ Điện Biên bảo đánh xe đến nhà tôi đưa ảnh triển lãm vào nhà Đại tướng.
Hôm đó, Đại tướng và phu nhân Đặng Bích Hà rất vui, xem ảnh say sưa quên cả thời gian. Đến tầm 11h30’, bà Hà bảo rằng: “Anh Văn ơi, anh xem như thế là quá lâu rồi”. Ông rất vui và bảo tôi: “Cậu lấy cho tôi cái ghế gập”, tôi biết ngay là Đại tướng sẽ chơi piano.
Đó là lần đầu tiên và cũng là lần duy nhất tôi chứng kiến Đại tướng chơi piano. Tôi không biết ông đánh bài gì mà chỉ theo dõi trạng thái của Đại tướng cũng như của bà Hà để chụp ảnh. Khi đó, bà Hà đứng bên cạnh tướng Giáp với vẻ mặt hạnh phúc lắm. Tôi cũng không nhớ Đại tướng chơi đàn trong bao lâu nhưng thời điểm đó, tôi chụp được 3 cuộn phim. Sau đó, tôi vào tặng ảnh Đại tướng và một trong những tấm ảnh đó được Đại tướng treo ở vị trí rất trang trọng trong căn phòng khách riêng của ông.
Có thể nói, bà Đặng Bích Hà là người phụ nữ rất tiêu biểu cho phẩm chất người phụ nữ Việt Nam, lo cho chồng trọn vẹn, chăm sóc con cái và đặc biệt là lo cho các cháu. Bà rất tự hào về mấy đứa cháu nội của mình (con của anh Võ Điện Biên) và tỏ ra mãn nguyện với chúng".
(còn nữa)
Xem "Chấn động" - phim về sự ra đi của Đại tướng:
