Sau nhiều tháng vận động hành lang mạnh mẽ, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tỏ ra phấn khởi về việc các máy bay chiến đấu F-16 của Hà Lan, Na Uy và Đan Mạch sắp được chuyển giao cho không quân Ukraine.
Về nhiều mặt, F-16 do Mỹ sản xuất là một sự hỗ trợ lý tưởng cho không quân Ukraine. Nó có thể đóng nhiều vai trò: hỗ trợ trên không cho quân đội, tấn công các mục tiêu trên mặt đất, tiêu diệt máy bay địch và đánh chặn tên lửa. Và nó đã có sẵn: Lực lượng không quân châu Âu có rất nhiều máy bay F-16 và đang thay thế dần chúng. Nguồn cung cấp phụ tùng thay thế cũng sẵn có, và F-16 có thể hoạt động với nhiều hệ thống vũ khí khác nhau.
Lúc này, tính cấp bách triển khai F-16 là rất quan trọng khi ưu thế trên không của Nga, đặc biệt là ở mặt trận phía nam, đã cản trở tiến trình phản công của Ukraine và gây thương vong nặng nề cho các đơn vị của Kiev. Với vũ khí phù hợp, F-16 có thể ngăn chặn máy bay ném bom Nga tiếp cận chiến trường.
Nhưng thời điểm những chiếc F-16 thực hiện nhiệm vụ chiến đấu còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố - các chương trình huấn luyện hiện mới được tiến hành, cơ sở hạ tầng hỗ trợ tại chỗ, loại vũ khí được triển khai. Ukraine đang phải cố gắng cân bằng mong manh giữa nhu cầu cấp thiết chuyển giao F-16 và sự chuẩn bị kỹ lưỡng cần thiết để tận dụng tối đa loại chiến đấu cơ này.
Sau đó, câu hỏi đặt ra là có bao nhiêu chiếc F-16 sẽ tạo ra sự khác biệt trên chiến trường. Đan Mạch, Hà Lan và Na Uy đã cam kết cung cấp cho Ukraine hơn 60 chiếc, nhưng một số sẽ phải được sử dụng để huấn luyện và sẽ phải luân phiên bảo trì.
Đại tá Yurii Ihnat, phát ngôn viên lực lượng không quân Ukraine, tin rằng chỉ cần hai phi đội, mỗi phi đội gồm 12 máy bay, sẽ bắt đầu lật ngược tình thế.
Tuy nhiên, Mark Cancian, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho biết: "Ý tưởng về việc máy bay F-16 bay qua tiền tuyến và phá vỡ thế bế tắc là không khả thi - nó quá nguy hiểm. Phòng không của Nga rất đáng gờm."
Đào tạo quá nhanh
Các chương trình đào tạo đang được tiến hành cho lứa phi công Ukraine đầu tiên ở Đan Mạch, Romania và Mỹ (Hy Lạp cũng đề nghị đào tạo phi công). Quá trình này sẽ mất nhiều thời gian hơn 3-4 tháng như được đề xuất đối với những phi công chưa có kinh nghiệm lái máy bay chiến đấu của phương Tây.
Đầu tiên, có sự khác biệt lớn giữa huấn luyện cơ bản (cất cánh, bay, hạ cánh) và hoạt động ở chế độ chiến đấu với tư cách là một trong nhóm máy bay trong phạm vi phòng không vững chắc của Nga.
Một phi công F-16 nói với ấn phẩm quân sự trực tuyến "War Zone" rằng chiếc máy bay này có trực giác. "Bạn bật nó lên, ấn ga và lao đi. Nhưng để học cách chiến đấu với nó, học cách sử dụng tên lửa, chúng tôi sẽ mất khoảng 6 tháng", Ihnat thừa nhận.
Máy bay chiến đấu F-16 của Không quân Hà Lan. Ảnh: Reuters
Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov đã nói rằng "6-7 tháng là khoảng thời gian tối thiểu cần được tính đến một cách nghiêm túc".
Nhưng ngay cả thời gian biểu đó cũng đầy tham vọng. Các phi công phương Tây tốt nghiệp lái các loại máy bay khác cần khoảng 9 tháng để đạt được trình độ thành thạo hoàn toàn - và đó là chưa bao gồm việc huấn luyện cho các tình huống chiến đấu cụ thể. Ngoài ra, cách bố trí buồng lái của F-16 hoàn toàn khác so với MiG-29 - loại máy bay phản lực thời Liên Xô thường được các phi công Ukraine điều khiển.
Thêm vào đó, phi công sẽ yêu cầu trình độ tiếng Anh. Ihnat cho biết cần có khoảng 30 phi công của lực lượng không quân Ukraine đủ trình độ tiếng Anh ở mức tối thiểu cần thiết để điều khiển hai phi đội.
Đặc biệt, họ có thêm nhiệm vụ là học cách vận hành các loại vũ khí của phương Tây như Tên lửa không đối không tầm trung tiên tiến (AMRAAM) có khả năng tiêu diệt máy bay chiến đấu địch từ xa. Mặt tích cực là các phi công Ukraine đã thích nghi nhanh chóng với việc sử dụng Tên lửa chống bức xạ tốc độ cao (HARM) của phương Tây trên những chiếc MiG-29 của họ.
Theo chuyên gia Cancian, "vấn đề là họ phải chuyển sang một loại máy bay có nhiều hệ thống mà họ chưa từng thấy trước đây, cộng với toàn bộ cách tiếp cận chiến tranh trên không mà Mỹ và NATO sử dụng trong khi Liên Xô thì không".
Gánh nặng bảo trì: 16 giờ cho mỗi giờ bay
Dù hiệu quả như vậy nhưng F-16 vẫn cần được bảo trì nhiều hơn so với các máy bay chiến đấu thông thường thời Liên Xô và điều đó sẽ là thách thức đối với người Ukraine.
Cancian nói với CNN rằng F-16 cần 16 giờ bảo trì cho mỗi giờ bay. Và với chi phí gần 27.000 USD mỗi giờ bay, việc vận hành nó cũng rất tốn kém.
"Có hàng chục nghìn bộ phận trên một chiếc F-16", ông Cancian nói, "và nguồn cung cấp đó phải đi vào Ukraine, vì vậy khi máy bay hạ cánh, bạn đưa nó vào nhà chứa và phải đi sửa chữa thứ gì đó, thì bộ phận đó sẽ đang có trong tay."
Một chiếc F-16 được chụp ở Hà Lan. Ảnh: Reuters
Một báo cáo của Văn phòng Kế toán Tổng hợp Mỹ năm ngoái đã xếp F-16 là một trong những máy bay khó bảo trì nhất của Không quân Mỹ: nó đã không đạt được mục tiêu sứ mệnh của mình trong bất kỳ năm nào trong 10 năm trước đó.
Các quan chức Mỹ tỏ ra thận trọng về cả tác động mà F-16 sẽ gây ra ở Ukraine cũng như quy mô huấn luyện liên quan. Tướng James B. Hecker, Tư lệnh Lực lượng Không quân Mỹ ở Châu Âu, nói rằng máy bay sẽ không có mặt ở Ukraine trước năm 2024. Ông cũng nói với giới truyền thông trong tháng này rằng "đó sẽ không phải là viên đạn bạc, không có chuyện đột nhiên họ sẽ bắt đầu hạ gục SA-21 [tên lửa đất đối không của Nga] bởi vì họ có một chiếc F 16".
Tướng Hecker cho biết khả năng thực sự thành thạo về số lượng máy bay "có thể phải mất 4 hoặc 5 năm nữa".
Bộ trưởng Không quân Mỹ Frank Kendall cũng có chung đánh giá đó, nói rằng F-16 "sẽ mang lại cho Ukraine những khả năng gia tăng mà hiện tại họ không có. Nhưng nó sẽ không thể thay đổi cuộc chơi một cách kịch tính."
Động lực đồng bộ
Người Ukraine coi một trong những lợi thế chính của F-16 là khả năng ngăn chặn máy bay chiến đấu mạnh nhất của Nga, Su-35, loại máy bay ném bom dẫn đường đã gây thiệt hại cho lực lượng mặt đất Ukraine.
Tư lệnh Không quân Ukraine Mykola O Meatchuk tuần trước cho biết thành công của F-16 trước Su-35 sẽ buộc người Nga phải đưa nó ra khỏi tầm bắn, cho phép lực lượng phản công tăng tốc.
Tất nhiên, Ukraine đã liên tục gây bất ngờ cho quân đội phương Tây với khả năng làm chủ pháo binh tầm xa, hệ thống phòng không và xe tăng do các quốc gia NATO cung cấp.
Bộ trưởng Không quân Mỹ Kendall cho biết gần đây: "Tôi không nghĩ mình từng thấy những cá nhân có động lực lớn hơn [ở Ukraine] khi muốn tham gia chiến đấu và tạo ra sự khác biệt".
Nhưng động lực không chỉ nằm ở các phi công, còn phải được truyền đến một danh sách dài các kỹ sư và kỹ thuật viên.
Chính quyền Tổng thống Biden đã cực kỳ cẩn thận để không lôi kéo các quân nhân hoặc nhà thầu của Mỹ vào xung đột ở Ukraine, vì vậy khó có khả năng các kỹ thuật viên Mỹ sẽ có mặt tại hiện trường. Thay vào đó, hệ thống bảo trì qua liên kết video từ xa, từng giúp Ukraine sửa chữa rất nhiều hệ thống phương Tây, sẽ là một mắt xích quan trọng.
Máy bay F-16 của Không quân Hà Lan. Ảnh: Reuters
F-16, mục tiêu được "chăm sóc kỹ"
Không quân Ukraine từ lâu đã nỗ lực cải thiện và bảo vệ các sân bay có thể tiếp nhận F-16. Trong khi đó, người Nga ưu tiên nhắm vào các tổ hợp phòng không Patriot của Kiev. Máy bay chiến đấu F-16 sẽ trở thành mục tiêu hấp dẫn và có giá trị hơn nhiều, thông qua các cuộc tấn công bằng tên lửa hành trình nhằm vào các sân bay, tên lửa đất đối không và các vũ khí khác trên không.
Chuyên gia Cancian cho biết, nếu người Nga đạt được một số thành công, thì người Ukraine và các đồng minh của họ sẽ chứng kiến một diễn biến xấu xảy ra.
Ông nói: "Mọi người nhận ra rằng Ukraine chịu tổn thất thiết bị, nhưng nếu họ để mất nó [F-16] quá nhanh, mọi người sẽ nản lòng".
Các phi công Ukraine, khi lái một chiếc máy bay lạ trong không phận được phòng thủ chặt chẽ của Nga, sẽ phải đối mặt với mối đe dọa lớn hơn nhiều từ các hệ thống phòng không tiên tiến hơn của Moskva, bao gồm tên lửa S-400.
Cuối cùng, những thiết bị có giá trị như vậy không thể vội vàng đưa vào chiến đấu. Ngay cả khi những chiếc F-16 đầu tiên thực hiện nhiệm vụ chiến đấu đầu tiên vào mùa xuân tới, rất nhiều điều có thể đã thay đổi trên thực địa vào thời điểm đó.