Thực tế mới của Ukraine
Dữ liệu từ phân tích của New York Times về các báo cáo quân sự hàng ngày của Ukraine cho thấy một sự dịch chuyển lớn: Đó là Ukraine ngày càng thất bại trong việc ngăn chặn tên lửa Nga và đang tê liệt khả năng bảo vệ các cơ sở hạ tầng quan trọng.
Các cuộc không kích của Nga đã nhắm vào nhà máy vũ khí quan trọng cũng như các tuyến đường sắt của Ukraine, được sử dụng để chi viện cho chiến trường. Moscow cũng nhằm vào các lực lượng của Kiev trên tiền tuyến.
Xung đột ở Ukraine. Ảnh: Reuters
Ukraine khẩn thiết yêu cầu thêm các hệ thống phòng không từ phương Tây, đồng thời cho biết nước này đang cạn kiệt các nguồn cung thiết yếu. Tuy nhiên, đó chỉ là một phần của vấn đề. Nga cũng đã thay đổi chiến thuật, tiến hành nhiều cuộc pháo kích càn quét hơn để áp đảo hệ thống phòng không Ukraine và triển khai nhiều tên lửa nhanh hơn khiến đối phương khó bắn hạ. Một số cuộc tấn công cũng nhắm vào các trung tâm đô thị hoặc gây hư hại cho các nhà máy điện.
Sự hỗ trợ mới của phương Tây sẽ giúp ích cho Ukraine. Sau những bất đồng chính trị kéo dài, tháng trước, Mỹ đã thông qua gói hỗ trợ trị giá 60 tỷ USD cho Kiev và nhiều tên lửa phòng không sẽ được cung cấp như một phần của gói hỗ trợ.
Tuy nhiên, có thể phải mất một vài tháng trước khi có đủ vũ khí để tăng cường đáng kể các hệ thống phòng không của Ukraine. Một số vấn đề, chẳng hạn như việc Nga sử dụng nhiều loại tên lửa tiên tiến hơn có thể vẫn khiến Ukraine đối mặt với thách thức ngay cả khi nhận được hỗ trợ.
New York Times đã phân tích hàng trăm tuyên bố do Không quân Ukraine công bố trong năm qua, nêu chi tiết về số lượng và loại tên lửa Nga đã phóng cũng như Ukraine đã đánh chặn trong thời gian đó. Trong khi dữ liệu này không thể xác minh độc lập thì các chuyên gia nghiên cứu cho rằng nó khá đáng tin cậy.
Ukraine cho biết gần đây nước này đã đối mặt với hàng trăm tên lửa Nga trong một tháng và số lượng tên lửa lọt qua các hệ thống phòng không ngày càng gia tăng. Trong khi Kiev cho biết đã đánh chặn hơn 80% tên lửa vào tháng 5 năm ngoái thì tỷ lệ này hiện nay đã giảm chỉ còn chưa đầy một nửa.
Nhiều thành quả mà Ukraine đạt được vào tháng 5/2023 trong suốt thời gian Nga tấn công tên lửa ồ ạt là nhờ các hệ thống phòng thủ mới được cung cấp, trong đó có hệ thống Patriot.
Được coi là một trong những vũ khí phòng không tốt nhất của Mỹ, Patriot sở hữu hệ thống radar mạnh mẽ và bệ phóng di động có thể phóng tên lửa vào những vật thể bay đang lao tới. Tháng 5/2023, Ukraine cho biết đã sử dụng hệ thống này để bắn hạ 1 tên lửa siêu thanh Kinzhal của Nga - một trong những vũ khí theo quy ước hiện đại nhất trong kho vũ khí của Điện Kremlin.
Việc nhận được hệ thống Patriot và các vũ khí phương Tây đã làm dấy lên hy vọng rằng các thành phố của Ukraine được bảo vệ tốt hơn. Phương Tây cho đến nay đã cung cấp cho Ukraine ít nhất 3 hệ thống Patriot và 15 hệ thống phòng không khác.
Tuy nhiên, mùa đông này, khi Nga một lần nữa tăng cường tấn công tên lửa, Ukraine đã thất bại trong việc ngăn chặn chúng.
Tình thế đối lập của Nga và Ukraine
Nga đã cải thiện chiến thuật, tiến hành các cuộc pháo kích càn quét lớn hơn và phức tạp hơn, sử dụng các tên lửa hành trình, tên lửa đạn đạo và tên lửa siêu thanh. Để làm xáo trộn và áp đảo các hệ thống phòng không của Ukraine, Nga thường bắt đầu bằng việc sử dụng UAV tấn công, sau đó là các đợt tấn công tên lửa từ các vị trí khác nhau.
Đặc biệt, Nga tăng cường sử dụng những loại vũ khí mà từ lâu Ukraine đã phải chật vật đối phó, chẳng hạn như tên lửa đạn đạo Iskander-M và tên lửa Kh-22.
Dù vậy, các chỉ huy Ukraine cho biết có nhiều lý do căn bản hơn cho việc tỷ lệ đánh chặn của Kiev suy giảm: Đó là tình trạng thiếu thốn đạn dược nghiêm trọng.
Tháng trước, Nga đã phá hủy nhà máy điện lớn nhất ở khu vực Kiev - một trong những nơi được bảo vệ tốt nhất ở Ukraine nhờ hệ thống Patriot.
"Tại sao? Bởi vì chúng tôi không có tên lửa. Chúng tôi đã cạn kiệt tất cả tên lửa", Tổng thống Volodymyr Zelensky nói trong một cuộc trả lời phỏng vấn với PBS NewsHour.
Ông Zelensky tiết lộ, Nga đã phóng 11 tên lửa vào một nhà máy điện. Phòng không Ukraine bắn hạ 7 tên lửa đầu tiên nhưng không còn lựa chọn nào khác ngoài việc để 4 tên lửa còn lại lọt qua. Đó là một quyết định mà Ukraine phải đưa ra trước tình trạng thiếu thốn đạn dược gia tăng thời gian này.
Ilya Yevlash, Người phát ngôn lực lượng Không quân Ukraine cho biết, Nga có nhiều tên lửa S-300 đến mức việc cố gắng đánh chặn tất cả chúng là không thể.
"Chúng tôi không thể làm cạn kiệt kho tên lửa phòng không vô cùng giá trị của mình. Nếu chúng tôi cố gắng bắn hạ chúng, chúng tôi sẽ không có đủ tên lửa Patriot", ông Ilya Yevlash nói.
Ukraine đã thành công hơn trong việc đối phó với các UAV tấn công. Dữ liệu từ Không quân Ukraine cho thấy nước này đã bắn hạ khoảng 80% UAV của đối phương trong năm qua, gần như tất cả đều là UAV Shahed. Điều đó là bởi chúng bay chậm hơn tên lửa và có thể bị bắn hạ bằng những phương tiện ít tinh vi hơn, chẳng hạn như pháo phòng không.
Tuy nhiên, tỷ lệ đánh chặn UAV của Ukraine đã giảm khi Nga điều chỉnh phi đội UAV của mình, thay đổi kiểu đường bay, tăng tốc độ và sơn chúng màu đen để tránh bị phát hiện.
Konrad Muzyka, một nhà phân tích quân sự tại tổ chức tham vấn Rochan Consulting ở Ba Lan cho biết các UAV trinh sát lớn và bay chậm của Nga gần đây có thể hoạt động phía sau phòng tuyến Ukraine quanh các thành phố Dnipro và Zaporizhzhia.
Lựa chọn khó khăn của Ukraine
Việc Ukraine phải lựa chọn ưu tiên sử dụng các hệ thống phòng không cho một vài khu vực đã khiến một số thành phố dễ bị tấn công hơn so với những nơi khác. Nga đã tận dụng điều này trong những tháng gần đây khi tấn công vào các thành phố và khu vực không được Patriot bảo vệ.
Từ tháng 12/2023, các lực lượng của Nga đã nhắm vào một vành đai lãnh thổ lớn trải dài từ Kharkiv ở phía Đông Bắc tới Odesa ở phía Nam. Các khu vực ở phía Tây Ukraine cũng bị tấn công dữ dội.
Giữa bối cảnh hệ thống phòng không hạn chế, ông Yevlash cho biết Không quân Ukraine đang phải sử dụng chúng theo "những cách không tiêu chuẩn". Họ phải di chuyển chúng khắp đất nước để đối phó với các chiến thuật không ngừng thay đổi của Moscow và giảm khả năng các vũ khí bị quân đội Nga phát hiện cũng như phá hủy.
"Các chỉ huy của Ukraine phải liên tục đưa ra những lựa chọn vô cùng khó khăn giữa bảo vệ các cơ sở hạ tầng quốc gia quan trọng, những cơ sở quân sự then chốt, các thành phố và quân đội trên hoặc gần tiền tuyến", Justin Bronk, học giả nghiên cứu cấp cao tại Viện Các quân chủng Thống nhất Hoàng gia Anh (RUSI) cho hay.
Với một đơn vị săn UAV của Ukraine ở Kharkiv, việc thiếu các hệ thống phòng không thường khiến họ không còn cách nào khác ngoài việc nhìn các tên lửa bay lượn theo các hướng trên bầu trời thành phố.
"Có những tên lửa mà lực lượng của chúng tôi không thể đánh chặn bằng những gì chúng tôi có và chúng bay một cách tự do. Chúng tôi cần các hệ thống Patriot để đối phó với chúng" Barber - một thành viên trong đơn vị nói.