Bạn có từng nghĩ mỗi ngày mình cần đưa ra bao nhiêu quyết định hay chưa? Hàng chục quyết định sao? Có lẽ là hàng trăm đó?
Còn các nhà tâm lý học tin rằng con số thực sự là một người mỗi ngày cần đưa ra hàng nghìn quyết định.
Một số quyết định trong đó sẽ có tác động to lớn trong suốt cuộc đời của chúng ta. Có thể kể đến quyết định đi học đại học hay học nghề, kết hôn, sinh con, …
Bên cạnh đó, cũng có nhưng quyết định tương đối tầm thường như việc ăn gì cho bữa trưa, bữa tối, đi xem phim hay dạo phố...
Một số lựa chọn trong số này thực sự tốt. Chẳng hạn, quyết định chọn một chuyên ngành đại học phù hợp của bạn sau đó dẫn đến một sự nghiệp xứng đáng, trong khi những lựa chọn khác lại không tuyệt vời như vậy.
Vì vậy, khi bạn nhìn lại cuộc đời mình và nghĩ về một số lựa chọn tồi tệ mà bạn đã thực hiện, bạn có thể sẽ tự hỏi chính mình rằng rốt cuộc tại sao mình lại đưa ra những quyết định có vẻ kém cỏi như vậy.
Tại sao tôi lại kết hôn với một người không thể hòa hợp? Tại sao tôi lại mua chiếc xe nhỏ gọn đắt đỏ đó trong khi tôi có đến bốn đứa con và cần một chiếc xe lớn hơn? Tại sao?
Mặc dù gần như có thể chắc rằng, bất cứ ai cũng sẽ tiếp tục có những quyết định không tốt trong tương lai, nhưng bạn cần và nên hiểu sâu hơn về quá trình đằng sau những lựa chọn đôi khi phi lý này.
Có một số yếu tố dẫn đến những quyết định không hiệu quả và việc biết được những yếu tố này ảnh hưởng đến suy nghĩ của bạn như thế nào có thể giúp bạn đưa ra những quyết định tốt hơn trong tương lai.
1. Bạn đã quá vội vàng khi đưa ra quyết định
Nếu chúng ta phải suy nghĩ về mọi kịch bản có thể xảy ra cho mọi quyết định, có lẽ chúng ta sẽ không làm được nhiều việc trong một ngày.
Để đưa ra quyết định một cách nhanh chóng và tiết kiệm, bộ não của chúng ta dựa vào một số lối tắt nhận thức được gọi là heuristics – các phím tắt tinh thần.
Chúng ta sử dụng các phím tắt tinh thần để đơn giản hóa giải pháp cho các vấn đề nhận thức phức tạp. Chúng là những quy tắc vô thức để cải tổ các vấn đề và biến chúng thành các hoạt động đơn giản và gần như tự động.
Nhờ chúng, chúng ta không phải đưa ra lý do sâu sắc mỗi khi có vấn đề phát sinh. Tuy nhiên, những phím tắt này đôi khi không hoàn toàn chính xác và dẫn chúng ta đến những quyết định sai lầm.
Một ví dụ về điều này là một lối tắt tinh thần nhỏ lén lút được gọi là thiên vị neo.
Trong nhiều tình huống khác nhau, mọi người sử dụng điểm xuất phát ban đầu như một mỏ neo sau đó được điều chỉnh để mang lại ước tính hoặc giá trị cuối cùng.
Ví dụ: Bạn đang muốn mua một ngôi nhà và bạn biết rằng những ngôi nhà ở khu vực mục tiêu của bạn thường được bán với giá trung bình là 358.000 đô la, bạn có thể sẽ sử dụng con số đó làm cơ sở để thương lượng giá mua của ngôi nhà bạn chọn.
Trong một thí nghiệm cổ điển của các nhà nghiên cứu Amos Tversky và Daniel Kahneman, những người tham gia được yêu cầu quay một vòng quay may mắn đưa ra một con số từ 0 đến 100.
Sau đó, các đối tượng được yêu cầu đoán xem có bao nhiêu quốc gia ở Châu Phi thuộc Liên Hợp Quốc.
Những người có con số cao trên vòng quay may mắn có nhiều khả năng đưa ra ước tính đúng, trong khi những người có con số thấp hơn có tỷ lệ đưa ra ước tính chính xác thấp hơn.
Vậy bạn có thể làm gì để giảm thiểu tác động tiêu cực tiềm tàng của các heuristic này đối với các quyết định của bạn?
Các chuyên gia gợi ý rằng chỉ cần nhận thức rõ hơn về cách thức heuristics tác động đến các quyết định, sẽ có thể giúp bạn tránh đưa ra các quyết định không tốt.
Trong trường hợp sai lệch cố định, việc đưa ra một loạt các ước tính khả thi có thể hữu ích.
Vì vậy, nếu bạn đang mua một chiếc ô tô mới, hãy đưa ra một loạt các mức giá hợp lý hơn là tập trung vào mức giá trung bình tổng thể của một chiếc xe cụ thể.
Nếu bạn biết rằng một chiếc SUV mới sẽ có giá dao động từ 27.000 đến 32.000 USD cho kích thước và tính năng bạn muốn, thì bạn có thể đưa ra quyết định tốt hơn về mức độ cung cấp cho một chiếc xe cụ thể.
2. Bạn thường đưa ra những so sánh không chất lượng
Làm thế nào để bạn biết rằng bạn đã có một thỏa thuận tốt cho chiếc ipad bạn vừa mua? Hoặc làm thế nào bạn biết rằng giá bạn trả cho một thùng sữa ở cửa hàng tạp hóa là hợp lý?
So sánh là một trong những công cụ chính mà chúng ta thường sử dụng khi đưa ra quyết định. Bạn biết giá thông thường của một thùng sữa là bao nhiêu, vì vậy bạn so sánh các giao dịch cần tìm để chọn mức giá tốt nhất có thể.
Chúng ta chỉ định giá trị dựa trên cơ sở so sánh mặt hàng đó với những thứ khác.
Nhưng điều gì sẽ xảy ra khi bạn so sánh kém? Hoặc nếu các lựa chọn để so sánh của bạn không ngang giá? Hãy xem xét điều này chẳng hạn: bạn sẽ đi bao xa để tiết kiệm 25 đô la?
Nếu tôi nói với bạn rằng bạn có thể tiết kiệm 25 đô la cho một mặt hàng 75 đô la bằng cách lái xe 15 phút theo cách của bạn, bạn có thể sẽ làm điều đó.
Nhưng nếu tôi nói với bạn rằng bạn có thể tiết kiệm 25 đô la cho một mặt hàng 10.000 đô la, liệu bạn có sẵn sàng đi ra ngoài để tiết kiệm tiền không?
Trong hầu hết các trường hợp, mọi người ít sẵn sàng đi xa hơn để tiết kiệm tiền cho mặt hàng đắt tiền hơn. Tại sao chứ? Rõ ràng 25 đô la vẫn có giá trị như nhau trong cả hai trường hợp.
Trong những trường hợp như vậy, bạn chính xác đã trở thành nạn nhân của một phép so sánh sai.
Vì bạn đang so sánh số tiền bạn tiết kiệm được với số tiền bạn phải trả, 25 đô la có vẻ như là một khoản tiết kiệm lớn hơn nhiều khi được so sánh với một mặt hàng 75 đô la so với số tiền tương ứng với một mặt hàng 10.000 đô la.
Khi đưa ra quyết định, chúng ta thường so sánh nhanh chóng mà không thực sự suy nghĩ về các lựa chọn của mình.
Để tránh những quyết định tồi tệ, việc dựa vào logic và xem xét kỹ lưỡng các lựa chọn đôi khi có thể quan trọng hơn là dựa vào "phản ứng tức thời" của bạn. Nhớ nhé!
3. Bạn có thể quá lạc quan
Đáng ngạc nhiên là mọi người có xu hướng lạc quan bẩm sinh có thể cản trở việc đưa ra quyết định tốt.
Trong một nghiên cứu, nhà nghiên cứu Tali Sharot đã hỏi những người tham gia rằng họ nghĩ gì về khả năng xảy ra một số sự kiện khó chịu - những thứ như bị cướp hoặc mắc bệnh nan y.
Sau khi các đối tượng đưa ra dự đoán của họ, các nhà nghiên cứu sau đó cho họ biết xác suất thực tế là bao nhiêu.
Khi mọi người được thông báo rằng nguy cơ xảy ra điều gì đó tồi tệ thấp hơn họ mong đợi, họ có xu hướng điều chỉnh dự đoán của mình để phù hợp với thông tin mới mà họ biết được.
Khi họ phát hiện ra rằng nguy cơ xảy ra một điều gì đó tồi tệ thực sự cao hơn nhiều so với ước tính của họ, họ có xu hướng đơn giản là phớt lờ những thông tin đó.
Một phần của cái nhìn lạc quan quá mức này bắt nguồn từ xu hướng tự nhiên của ccon người là tin rằng những điều tồi tệ sẽ chỉ xảy ra với người khác chứ không phải với mình.
Khi nghe về điều gì đó bi thảm hoặc khó chịu xảy ra với người khác, chúng ta thường có xu hướng tìm kiếm những điều mà người đó có thể đã làm để gây ra hệ quả đó.
Xu hướng đổ lỗi cho nạn nhân này như một cách để bảo vệ bản thân mình khỏi việc phải thừa nhận rằng, chúng ta cũng có thể gặp bi kịch như bất kỳ ai khác.
Sharot gọi điều này là thành kiến lạc quan, nghĩa là: thay vì đặt niềm tin rằng mọi thứ sẽ ổn thỏa một cách thần kỳ, thì con người quá tin tưởng vào khả năng của bản thân để biến những điều tốt đẹp thành hiện thực.
Vậy sự lạc quan thái quá này có tác động gì đến các quyết định mà chúng ta đưa ra? Bởi vì chúng ta có thể quá lạc quan về khả năng và triển vọng của bản thân, nên chúng ta tin rằng quyết định của mình là tốt nhất.