Anh Yang Tian từng làm công nhân xây dựng và mới chuyển qua nghề tài xế taxi điện cho dịch vụ gọi xe (Ride Sharing) vào năm ngoái ở Thượng Hải.
Người đàn ông 31 tuổi này đã mơ mộng về một công việc thu nhập tốt ở chốn phồn hoa Thượng Hải khi cho rằng nhu cầu gọi xe đủ nhiều. Thế nhưng chỉ 1 tháng sau khi vào nghề, anh Yang đã phải đối mặt với thực tại của ngành.
Dù Yang làm việc cật lật suốt 14 tiếng mỗi ngày để đón và chở khách nhưng sau khi trừ các chi phí hoa hồng cho ứng dụng gọi xe, tiền trả góp mua xe điện, tiền sạc ắc quy...thì chỉ tiết kiệm được khoảng 3.500 Nhân dân tệ, tương đương hơn 12 triệu hay 480 USD/tháng. Mức thu nhập này chẳng khác gì nhiều so với công việc làm thợ xây dựng trước đây của anh Yang.
Đó là chưa kể đến việc người đàn ông này phải cạnh tranh với lượng lớn tài xế mới tham gia vào thị trường quá đông đúc này. Dù anh Yang rất muốn bỏ ngành nhưng vì đã lỡ đặt cọc 20.000 Nhân dân tệ cho công việc nên đành phải cố gắng cho đến khi hết hợp đồng.
"Đây là công việc mệt nhọc nhất mà tôi từng làm. Tôi sẽ không bao giờ làm công việc này nữa", anh Yang khẳng định.
Lớn nhất thế giới
Thị trường dịch vụ gọi xe tại Trung Quốc có tổng giá trị lên đến 63 tỷ USD và được đánh giá là lớn nhất thế giới. Chuyện này chẳng có gì lạ khi nhu cầu đi lại của 1,4 tỷ dân nơi đây là rất lớn.
Thế nhưng những tài xế như anh Yang lại đang phải vật lộn vì làm việc cật lực nhưng thu nhập chẳng đáng là bao trong khi cạnh tranh ngày càng lớn do quá nhiều người tham gia. Trớ trêu hơn, nhu cầu gọi xe của người dân lại đi xuống.
Số liệu chính thức cho thấy giấy phép tài xế cho dịch vụ gọi xe ở Trung Quốc đã tăng từ 3,95 triệu năm 2021 lên 6,57 triệu cuối năm 2023.
Thậm chí báo cáo của Cyanhill Capital cho thấy mỗi ngày có hơn 20.000 tài xế mới tham gia thị trường năm 2023, tương đương mức tăng gấp 6 lần so với cùng kỳ năm trước.
Trái ngược lại, báo cáo của Trung tâm hệ thống thông tin Internet Trung Quốc (CINIC) cho thấy lượng người dùng ứng dụng dịch vụ gọi xe đã giảm 16 triệu trong năm 2022. Mặc dù số người dùng đăng ký mới các ứng dụng gọi xe tăng từ 453 triệu năm 2021 lên 528 triệu năm 2023 nhưng tốc độ tăng trưởng đã không còn như trước.
Tờ Sixth Tone đã có cuộc phỏng vấn với cánh tài xế dịch vụ gọi xe và ai cũng trong cảnh tương tự anh Yang khi cạnh tranh quá lớn khiến họ phải làm việc cật lực nhưng thu nhập lại chỉ đi xuống.
Không những vậy, các ứng dụng gọi xe thời nay còn gia tăng nhiều chính sách mới khiến cánh tài xế phải tuân thủ bằng cách làm việc dài hơn, hủy hoại sức khỏe lẫn tinh thần để tránh bị bồi thường hợp đồng cũng như có đủ mức thu nhập cơ bản.
Vỡ mộng
Với việc bình quân mỗi tài xế hiện chỉ còn nhận được chưa đến 10 đơn vận tải mỗi ngày, chính quyền địa phương nhiều nơi tại Trung Quốc như Jinan, Wenzhou, Dongguan, Shenzhen và Chongqing đã phải ra cảnh báo chính thức cho những lao động mới muốn tham gia ngành này về một thị trường đã bão hòa.
Một số khu vực như Sanya hay Changsha thậm chí đã ngừng cấp phép cho tài xế mới.
Tại Thượng Hải nơi anh Yang làm việc, tổng số taxi đang vận hành đã lên đến 110.000 chiếc tính đến tháng 6/2023, cao hơn rất nhiều so với mức dự báo 88.000 xe vào năm 2025 do chính phủ đề ra trước đó.
Trước tình hình này, Thượng hải đã tạm hoãn cấp bằng mới cho tài xế taxi vào tháng 7/2023 và yêu cầu những ứng dụng gọi xe như Didi phải sa thải 25.000 lao động chưa có giấy phép vào cuối tháng 9 nếu không muốn nhận án phạt.
Bất chấp điều đó, anh Yang cho biết thị trường vẫn đang quá tải tài xế khi người đàn ông này từng không kiếm nổi một hành khách nào trong nhiều giờ.
Ảnh chụp màn hình được phóng viên Sixth Tone chứng kiến cho thấy có đến 265 chiếc taxi đợi khách ở bến xe Hongqiao Bus Station nhưng chỉ có 63 hành khách gọi xe trong bán kính 5 phút lái. Một bức ảnh khác cho thấy có đến 868 taxi vây quanh Sân bay quốc tế Pudong nhưng chỉ có 39 hành khách gọi xe.
"Giờ đây nhận được đơn gọi xe của hành khách cứ như điều gì đó cực kỳ may mắn vậy", anh Yang ngán ngẩm.
Tháng 8/2023, anh Yang đã có bài học nhớ đời khi đợi 4 tiếng ở sân bay mà chẳng nhận được bất cứ đơn đặt xe nào để rồi phải ngậm ngùi mất 80 Nhân dân tệ phí đỗ, tương đương 1/5 thu nhập hàng ngày khi lái xe trống về nhà.
"Mật ít, ruồi nhiều", anh Han Sheng, một tài xế khác ở Thượng Hải tổng kết.
Anh Han cho biết thu nhập hàng ngày của mình đã giảm từ 900 Nhân dân tệ năm 2023 xuống chỉ còn 700 Nhân dân tệ hiện nay. Dù phải làm cật lực 14 tiếng mỗi ngày, 6 ngày mỗi tuần nhưng thu nhập hàng tháng chỉ khoảng 7.000 Nhân dân tệ.
Người đàn ông này từng kiếm đến 18.000 Nhân dân tệ/tháng nhưng phải trừ đi vô số chi phí, bao gồm 6.000 Nhân dân tệ trả góp chiếc xe điện, 1.500 Nhân dân tệ sạc ắc quy, 3.000 Nhân dân tệ ăn uống sinh hoạt...
Nếu cộng cả thêm chi phí bảo hiểm, phí cầu đường và những khoản tiền phát sinh khác thì anh Han hầu như chẳng tiết kiệm được bao nhiêu.
Chuyên gia Zhu Wei của Ủy ban về nền kinh tế chia sẻ tại Trung Quốc (SEWC) cho hay dòng vốn lớn đổ vào ngành dịch vụ gọi xe trước đây đã khiến nhiều lao động ảo tưởng sẽ làm giàu được nhờ làm tài xế taxi điện để rồi vỡ mộng.
Theo ông Zhu, nền kinh tế giảm tốc khiến người dân hạn chế chi tiêu những dịch vụ không thiết yếu như taxi điện. Thay vào đó họ chọn các phương tiện công cộng như tàu điện ngầm hay xe buýt để tiết kiệm tiền.
Dìm nhau đến chết
Không riêng gì số lượng tài xế mà các nền tảng gọi xe cũng đang tăng chóng mặt ở Trung Quốc. Năm 2019, nước này có khoảng 100 ứng dụng gọi xe thì hiện đã tăng lên đến 339 nền tảng.
Trong bối cảnh đó, các nền tảng đua nhau hạ giá ưu đãi để chiếm lĩnh thị phần với tỷ lệ chiết khấu lên đến 10-40% so với thông thường. Đây là chiêu trò không có gì lạ khi ngành xe điện cũng áp dụng tương tự để dìm đối thủ đến phá sản.
Chính điều này càng khiến cánh tài xế taxi điện ngày càng bất mãn khi cho rằng chúng ăn mòn thu nhập của họ.
Nguy hiểm hơn, trò "dìm giá" này sẽ khiến cánh tài xế lái nhanh hơn để cố gắng nhận nhiều đơn hàng hơn, qua đó gây nguy hiểm cho người tham gia giao thông.
Điều này đã khiến hàng loạt chính quyền địa phương ở Thượng Hải, Hefei và Shijiazhuang yêu cầu các nền tảng phải chấn chỉnh nếu không muốn bị phạt.
Bất chấp điều đó, cánh tài xế taxi, chủ yếu là xe điện do độ phổ biến ngày càng tăng của chúng, đang phải làm việc dài hơn để đủ chỉ tiêu thu nhập hàng ngày. Bình quân cánh tài xế này phải làm 12 tiếng/ngày, cao hơn tiêu chuẩn 8 tiếng của luật lao động, thậm chí nhiều người còn phải làm đến 18 tiếng/ngày.
Số liệu thống kê chính thức từ Quảng Châu cho thấy trung bình tài xế taxi lái 121,26 km trong nửa cuối năm 2021 và con số này tăng lên 129,5 km trong 6 tháng đầu năm 2023. Tuy nhiên thu nhập bình quân hàng ngày của họ lại giảm từ 419,42 Nhân dân tệ xuống còn 395,6 Nhân dân tệ trong cùng kỳ.
Nhiều cuộc khảo sát cho thấy cánh tài xế mắc rất nhiều bệnh như huyết áp, thoát vị đĩa đệm do ngồi nhiều, mệt mỏi và phụ thuộc vào trà, cà phê, thuốc lá để tỉnh táo.
"Nghề này coi chúng tôi như những cỗ máy vậy", tài xế Han than thở vì mệt mỏi.
