Các báo cáo gần đây cho thấy tổn thất trong các đơn vị máy bay chiến đấu của Không quân Ukraine ngày càng gia tăng. Theo các nguồn tin phương Tây, sự suy giảm đáng kể của hệ thống phòng không Ukraine cũng đang gây ra rủi ro đáng kể cho các đơn vị không quân còn lại. Trong khi đó, Nga được cho là đã tăng cường sử dụng “radar bay” A-50U để vô hiệu hóa máy bay đối phương hiệu quả hơn.
Máy bay A-50U của Nga. Ảnh: KT
Bộ Quốc phòng Nga bắt đầu tăng cường phi đội máy bay cảnh báo sớm trên không (AEW&C) vào những năm 2010. Theo Bulgaria Military, đến đầu năm 2023, Nga đã triển khai 7 chiếc A-50U phiên bản nâng cấp, cùng với 3 chiếc A-50 tiêu chuẩn. Được đưa vào sử dụng từ năm 1985, mẫu máy bay do Liên Xô thiết kế này từng bị coi là lỗi thời trước khi được nâng cấp gần đây để bắt kịp sự thay đổi của tác chiến trong thế kỷ 21.
Khả năng phát hiện mục tiêu vượt trội
Phiên bản A-50U cải tiến có nhiều khả năng hơn, độ bền cao hơn 15-20% so với phiên bản tiền nhiệm, nó có thể hoạt động liên tục trong 9 giờ liên tục mà không cần tiếp nhiên liệu.
Phiên bản hiện đại hóa còn được trang bị hệ thống radar Shmel II tiên tiến thay thế radar Shmel đã lỗi thời của Liên Xô. Điều này giúp tăng khả năng nhận thức tình huống như phát hiện các vụ phóng tên lửa ở khoảng cách hơn 1.000 km và theo dõi máy bay chiến đấu đối phương ở phạm vi xa hơn 33% so với trước đây.
A-50U có thể theo dõi hiệu quả tới 300 vật thể trong khi cung cấp mục tiêu cho tối đa 40 máy bay chiến đấu. Đây là một cải tiến đáng kể so với radar Shmel ban đầu, vốn chỉ có thể theo dõi 200 vật thể và hỗ trợ dữ liệu cho 20 máy bay.
Các nền tảng AEW&C với hệ thống radar hiện đại mang lại lợi thế chưa từng có trong tác chiến, có khả năng thu thập thông tin chiến thuật quan trọng giúp nâng cao khả năng nắm bắt tình hình chiến trường.
Trong những thời điểm căng thẳng gia tăng với NATO, Nga thường xuyên triển khai các máy bay A-50U một cách quyết đoán hơn. Moscow đã tích lũy được kinh nghiệm vận hành những chiếc máy bay này trong các hoạt động chống nổi dậy ở Syria, bắt đầu từ tháng 12/2015. Bên cạnh các nhiệm vụ răn đe thường xuyên, Không quân Nga còn tham gia chặn các máy bay chiến đấu của phương Tây, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel vi phạm không phận Syria. Tuy nhiên, mức độ tham gia chính xác của A-50 vẫn chưa rõ ràng.
“Mắt thần” săn tìm chiến đấu cơ Ukraine
Gần đây, những chiếc A-50 đã tham gia tích cực vào các hoạt động chống lại máy bay Ukraine, hỗ trợ không chỉ các đơn vị chiến đấu mà còn cả các phương tiện phòng không trên mặt đất.
Một trong những trường hợp sử dụng A-50 nổi bật nhất của Nga là vào đầu tháng 11/2023. “Mắt thần trên không” này giúp dẫn đường cho tên lửa đất đối không 40N6 từ hệ thống phòng không S-400, bắn trúng mục tiêu ở độ cao thấp cách xa gần 400 km - một thành tích thường không thể đạt được đối với tên lửa đất đối không do hạn chế về độ cong của Trái Đất đối với phạm vi phát hiện.
40N6 được phát triển để sử dụng dữ liệu nhắm mục tiêu từ các radar trên không khác nhau. Khả năng xác định các mục tiêu bay thấp từ khu vực xung đột và khả năng nhận biết tình huống vượt trội của A-50 trong phi đội Nga khiến nó trở thành một nền tảng rất phù hợp cho các hoạt động như vậy.
Khi Nga đưa vào sử dụng các tên lửa tầm xa hơn cho hệ thống S-500, có khả năng tấn công các mục tiêu cách xa 600 km, máy bay AEW&C sẽ càng đóng vai trò quan trọng hơn trong việc hỗ trợ phòng không.
Thực tế, nhu cầu về các nền tảng AEW&C trong Lực lượng Không quân Nga đã giảm đi đáng kể do các radar cỡ lớn đã được trang bị trên phi đội máy bay chiến đấu/đánh chặn. Những radar này có kích thước lớn hơn gấp đôi so với radar đặc trưng trên máy bay chiến đấu phương Tây. Chẳng hạn, Hệ thống radar trên máy bay đánh chặn MiG-31 Foxhound có kích thước gấp khoảng 10 lần hệ thống radar trên máy bay chiến đấu F-16 của Không quân Mỹ. Tương tự, máy bay chiến đấu Su-30, được thiết kế thêm một ghế phụ, kết hợp với thời gian hoạt động dài và kích thước radar đáng kể có thể hoạt động như một hệ thống “AEEW&C mini”.
Dù vậy, người ta dự đoán rằng các lực lượng Nga sẽ tăng cường đầu tư vào máy bay AEW&C như một cách tăng cường khả năng phòng không trên mặt đất và cải thiện nhận thức tình huống để đối phó với phi đội máy bay tàng hình F-35 đang ngày càng gia tăng của NATO.
Lợi thế độc nhất của phi đội AEW&C của Nga là kinh nghiệm đặc biệt khi hoạt động trong các vùng chiến sự cường độ cao; một trải nghiệm chưa từng có ở bất kỳ nhà khai thác máy bay tương tự nào khác trong hơn hai thập kỷ. Đặc biệt, các hoạt động ở Ukraine sẽ giúp tăng cường đáng kể khả năng của A-50U trong việc hỗ trợ một loạt các hoạt động phức tạp.
Theo Ria Novosti, dựa trên cơ sở dòng máy bay A-50 và A-50U, Nga đã phát triển một máy bay điều khiển và phát hiện radar tầm xa thế hệ mới A-100 Premier, dự kiến đi vào hoạt động trong năm 2024.
A-100 không chỉ là máy bay trinh sát mà còn là một đài chỉ huy di động, đảm bảo hoạt động liên lạc ổn định với các nhóm tấn công và nhận thông tin đồng thời từ hệ thống radar và từ các vệ tinh không gian. Vũ khí này có thể độc lập tiến hành chiến tranh điện tử một cách hiệu quả trong tương lai.