Nước Nga rộng bao la, trải trên 10 múi giờ, có hệ thống đường bộ, đường sắt, đường biển, đường sông, đường không hoàn thiện.
Người Nga hiểu rất rõ rằng, mình có nhiều biển bao quanh và hệ thống cửa sông rộng. Để có thể bảo vệ lãnh thổ quá lớn, rất cần lực lượng triển khai nhanh nhằm chuyển quân và vũ khí đến những vùng xa xôi. Biển lẽ nào chỉ có tàu thấp tốc?
Quái vật chưa từng thấy
Có một sự thật, vào Ngày 18 tháng 10 năm 1966, không ảnh của Mỹ và NATO chụp biển Caspian của Liên Xô. Ngay khi ảnh gửi nhanh về trung tâm giải đoán, chỉ huy tình báo Mỹ-NATO như bị té ngửa vì sốc.
Nguyên nhân là trên biển Caspian có một vật gì đó khó có thể tưởng tượng. Nó không phải là máy bay, vì quá dài. Không phải một tên lửa, nhưng cũng không phải một con tàu!
Còn nhân chứng trên bờ là kỹ sư cơ khí, phi công, thủy thủ và chuyên gia các viện nghiên cứu của hải quân, từng làm việc với quái vật biển Caspian, họ có những cảm xúc ấn tượng:
"Từ các ngọn sóng lấp lánh trên biển Caspian, tiếng động cơ hàng ngàn mã lực rì rầm xa xa, cái chấm màu đen trên đường chân trời, nhanh chóng di chuyển vào bờ, bỗng chốc biến thành một "quái vật", một con chim màu xám rất lớn với đôi cánh đại bàng, uy nghi bay ngang mọi người. Thời khắc đó thiên nhiên và mọi người đều im lặng!".
Chẳng bao lâu, mất bao công từ gián điệp trinh thám, người Mỹ nhận diện ra "Con quái vật" này thuộc "Dự án WIG" tạo ra phương tiện chuyên dụng mới vận chuyển nhanh trên biển, tiếng Anh là Ekranoplane.
Một "Quái vật" thực hành phóng tên lửa.
Nó dài khoảng 100 mét, sải cánh rộng 37,6 mét, trọng lượng cất cánh tối đa 544 tấn. Người Mỹ gọi vật thể lạ này là "Caspian Monster", một cái tên ấn tượng. Trong thực tế, nó có tên "Корабль-Макет", viết tắt "KM".
Nhưng người ta thích gọi nó là "Caspian Monster - quái vật Caspian". Nó là một loại thủy phi cơ (có thiên hướng hoạt động mặt nước nhiều hơn). Thiết kế giống như một máy bay lớn, nhờ hiệu ứng khí động học giúp nó bay là là trên mặt nước, đạt tốc độ tới hàng trăm km/h, thích hợp cho hoạt động vận tải đường thủy nội địa.
WIG Ekranoplane đã được người Nga chế tạo. Nhưng các dự án tạm gác lại vì nhiều biến cố thời cuộc.
Sau này, tạp chí "Popular Mechanics" (№12, tháng 10 năm 2003) mô tả, WIG Ekranoplane có mười động cơ phản lực với lực đẩy của mỗi 13 tấn. Nó có thể bí mật "lướt" ở độ cao vài mét trên mặt nước và trên đất liền, di chuyển ở tốc độ lên đến 500 km/h, ngoài tầm với của hệ thống phòng không của đối phương.
Tạp chí quân sự Intelligence Revue Jane của Anh đánh giá: "Người ta tin rằng cánh của thiết bị này tạo ra lực nâng, đủ để bay ở độ cao khoảng 30 feet (9 m). Rõ ràng, nó có thể hoạt động trong điều kiện gió mưa, giá rét. "
Giờ đây, khát vọng ấy lại nhức nhối các nhà chỉ huy chiến lược Nga, mong muốn có một cuộc cách mạng về "dự án WIG Ekranonoplane", điều binh tốc hỷ. "Tốc Hỷ", theo từ Hán Văn, nói về việc làm được tiến hành nhanh, gấp, hiệu quả.
Báo "Tuyệt mật - Совершенно секретно" của Nga số 386, tháng 9-2016, tác giả Alexander Kruglov đã viết: Có nó, (WIG Ekranoplane), binh sĩ và phương tiện chiến tranh hải quân có thể triển khai nhanh, bất kỳ đâu chỉ trong vài giờ. Người Mỹ chưa hề có phương tiện này.
Đồ họa 1 phiên bản của "Quái vật".
Thật ra, từ những năm 1960, Trung tâm Thiết kế "Alexeyev" có trụ sở tại Nizhny Novgorod, đã chế tạo và thử nghiệm trên biển Caspian chiếc Ekranoplane đầu tiên.
Tổng công trình sư của dự án "Caspian Monster" là Rostislav Alekseev, một kỹ sư tài năng của Nga, người sáng lập Trung tâm Thiết kế tàu cánh ngầm và Ekranoplane, Tiến sĩ Khoa học kỹ thuật, đoạt giải thưởng Lenin và nhiều Giải thưởng Nhà nước khác.
Trong vòng mười lăm năm, ông và cộng sự đã phát triển và thử nghiệm được một số dạng các mô hình. Họ đã nghiên cứu và cho ra đời 8 con quái vật biển Caspian trong thời gian diễn ra chiến tranh lạnh. Tất cả đều là bí mật cho đến khi Liên Xô tan rã và cuộc chạy đua vũ trang cuối thế kỉ trước chấm dứt.
Tuy thế, đầu thế kỷ XX nhiều người còn thấy WIG Ekranoplane, tại Komarovka, gần Astrakhan, cửa sông Volga, lối ra biển Cspien. Nó hoạt động rất bất thần, linh hoạt.
Tính năng độc đáo
Điểm yếu lớn nhất của Ekranoplan phiên bản đầu là độ cao bay thấp. Nó chỉ bay cao được 5m so với bề mặt địa hình. Tất nhiên, vì nó chở nặng. Nhưng khi sử dụng trên sông rộng và biển thì đây là loại phương tiện vô cùng linh hoạt.
Tầm hoạt động của nó trên 2.000km, thoắt ẩn, thoắt hiện trên cửa sông rộng, vịnh biển ven bờ và cả tác chiến đại dương. Nó có độ lớn hơn bất kỳ máy bay nào và tập kích nhanh hơn bất kỳ tàu chiến nào (kể cả cao tốc hạm).
Nó có thể chở 200 binh sĩ hải quân đánh bộ và 2 xe bọc thép chiến đấu tấn công đổ bộ.
Tàu Ekranoplan lớp Lun được thiết kế chuyên biệt cho nhiệm vụ chống hạm, Hải quân Liên Xô đưa vào trang bị từ năm 1987. Vũ khí chính trên tàu là 6 tên lửa hành trình siêu thanh Moskit đáng sợ, cùng nhiều loại hoả lực xa có, gần có, bắn như vãi đạn cũng có của Nga.
Tàu lớp Lun có chiều dài 73,8m, cao 19,2m, sải cánh 44m, khối lượng cất cánh tối đa 380t. Mỗi tàu được trang bị 8 động cơ Kuznetsov NK-87 cực khỏe, giúp đạt tốc độ nhanh với tầm hoạt động 2.000 km.
Đồ họa 1 phiên bản của "Quái vật".
Trong tác chiến biển, tàu đổ bộ phải tìm nơi có bãi chất đáy rắn, nông vừa phải, những nơi ấy dễ bị cài vật cản nổ từ trước. Còn tàu bay chở quân thì phải có sân bay, bãi đáp chuẩn bị trước, kể cả máy bay V-22 của Mỹ.
Các nhà công nghệ cho rằng, "tàu" Ekranoplan không cần đường băng, chỉ cần đủ diện tích (nhỏ) là đất, nước, thậm chí bãi bùn, sình lầy cho phép nó hạ cánh, cập vào bờ hầu như bất cứ điểm nào, nên tính đột kích bất ngờ rất cao.
Ngoài ra "tàu" Ekranoplan có lợi thế gần như không bao giờ bị phát hiện bởi radar vì bay quá thấp, lại không bị ảnh hưởng bởi thuỷ lôi, bởi nó biết lướt trên mặt sóng.
Các nhà quân sự hải quân Nga bàn luận, với loại hình tác chiến nhanh, ở vùng biển xa, trước khi tàu chiến tới, Ekranoplan là lực lượng xung kích tuyệt hảo.
Người chỉ huy Vùng biển nào cũng mong có Ekranoplan, khiến đối phương phải kinh hoàng. Tính cơ động, đột kích và hoả lực của hải quân kết tinh đủ trong "con quái vật" lưỡng cư Ekranoplan. Ai cũng thèm muốn nó.
Đối với quân đội Nga, đây sẽ là phương tiện rất quan trọng để điều binh bất thần, tại những vùng cương vực xa xôi của họ, như bán đảo Sakhalin, Kamchatka, quần đảo Kuril, hoặc Crimea.
Nhiều nguồn tin còn thêu dệt, khi Hạm đội Liên Xô ở Biển Đen và biển Baltic bị khóa eo biển, do Thổ Nhĩ Kỳ và Đan Mạch chặn lại, để đảm bảo việc triển khai các lực lượng hải quân trong giai đoạn đầu của cuộc xung đột, WIG Ekranoplan được chỉ định trước tiên.
Theo tác giả Alexander Kruglov, người Mỹ đang sợ hãi "Caspian Monster", rất chăm chú theo dõi hành tung của nó.
Lưỡng cư thăng trầm, tiềm năng bỏ lỡ
Năm 1980, trong lúc thử nghiệm một chiếc Ekranoplan của Liên Xô đã bị rơi và chìm. Nguyên nhân tai nạn do lỗi của phi công đã nâng lên quá cao phần mũi tàu khi bay, dẫn đến cỗ máy gần như di chuyển thẳng đứng, vọt lên.
Để khắc phục tình hình, viên phi công đã giảm lực đẩy động cơ. Nhưng anh ta đã thao tác nhầm cần lái độ cao, dẫn đến nó bổ nhào qua bên cánh trái và chìm xuống nước.
Thật kinh ngạc, với cái đuôi bị cắt đứt, mất một động cơ, theo quán tính "tàu này" đã chạy về đến bãi đỗ của mình.
Với bất kỳ máy bay nào, tai nạn như thế cũng bị vỡ tung, còn tàu biển, thì cả thân tàu sẽ chìm xuống đáy biển. Nhưng Ekranoplan thì không.
Ngày nay, nhờ có thiết bị tự động kiểm soát bay, và kiểm soát động lực (Fly-by-wire và Power-by-wire) máy tính kiềm chế các giới hạn, không bao giờ có tai nạn như vậy.
Các nhà khoa học thế kỷ XXI phân tích, trường hợp khi có sóng hoặc bão lớn, do tàu quá lớn, phi công cầm lái không thể đủ khả năng nhanh chóng thích ứng với sự thay đổi của Ekranoplan.
Nhưng nếu có thiết bị tự động kiểm soát bay, và kiểm soát động lực thì kể cả bão lớn sóng to, máy tính sẽ dự liệu sớm và hệ "chấp hành" sẽ tự cân bằng mọi véc-tơ, không để tàu nghiêng, lật.
Liên Xô sụp đổ, các thế hệ lãnh đạo nước Nga thay đổi, kinh phí hạn hẹp … Ekranoplan nằm bẹp xó trong kho. Nhưng các chỉ huy Hải quân Nga vẫn khắc khoải chờ mong dự án Ekranoplan, một ngày nào đó trở lại .
Vào đầu những năm 1990, Dự án Ekranoplan hầu như bị đóng băng. Theo các chuyên gia, họ đã mất đi một tiềm lực khoa học độc đáo. Người cuối cùng có thể cứu dự án Ekranoplan là Sergei Ivanov, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng năm 2007.
Ông đã công bố rằng, chính phủ có kế hoạch khởi động một chương trình nhà nước có mục tiêu, theo đó ở Nizhny Novgorod mở ra sản xuất tàu, sử dụng các hiệu ứng "đệm khí" Ekranoplan.
Nhưng chín năm đằng đẵng số phận Ekranoplan vẫn còn bao phủ bởi sương mù quan liêu. Sau đó, lại có những bộ óc thiển cận nằm ở vị trí quyết định, như thời Bộ trưởng Quốc phòng gốc dân sự Anatoly Serdyukov. Nên dự án có một không hai này lại lỡ hẹn.
Ánh sáng kỳ vọng
Để năng cao sức chiến đấu hải quân, năm 2014, Phó Chủ tịch thứ nhất Duma Quốc gia Nga phụ trách Công nghiệp kiêm Phó Chủ tịch Hội liên hiệp Kỹ thuật Nga, ông Vladimir Gutenev cho biết, Hạ viện Nga sẽ thảo luận về việc khôi phục chương trình cũng như triển vọng sử dụng loại phương tiện này trong tương lai.
Theo ông Gutenev thì phi đội WIG tương lai sẽ không chỉ sử dụng trong Quân đội Nga mà còn có thể được dùng làm phương tiện vận tải giữa nội địa Nga và bán đảo Crimea. Lúc này chưa bắc cầu mới qua eo biển Keck.
Theo báo "Tuyệt mật", Tập đoàn đóng tàu Nga - Shipbuilding Corporation (USC) vừa có tin nói rằng theo hợp đồng với Bộ Quốc phòng Nga, họ đã sẵn sàng bắt đầu thiết kế Ekranoplan. Quả là tin tốt!
Nối tiếp ý tưởng bị gác lại, Bộ Quốc phòng đã được lên kế hoạch để sử dụng Ekranoplan cho một loạt các nhiệm vụ, bao gồm cả các hoạt động trong không gian, trên biển cho tác chiến chống tàu ngầm, chống tàu chiến, giữ đảo, căn cứ, tiến công đột kích và hậu cần.
Lại có tin Bộ Quốc phòng thông báo rằng sau năm 2020 ở Nga sẽ hồi sinh sản xuất Ekranoplan. Người ta vẫn giữ nguyên bản vẽ thiết kế 30 biến thể khác nhau của "lưỡng cư" quái kiệt này.
Cũng tờ "Tuyệt mật", tại trụ sở của Hải quân Nga có nguồn tin sốc Nga sẽ tiếp tục sản xuất Ekranoplan như một hệ thống chiến đấu với tên lửa hành trình. Được biết, Bộ Quốc phòng đã yêu cầu đề xuất tính năng chiến thuật và kỹ thuật, và hy vọng được thể hiện trong tương lai gần.
Có tin dự án "khu vực ven biển" với Ekranoplan loại mới, trọng lượng cất cánh tối đa 60 tấn. Còn dự án cho tác chiến "đại dương nước xanh" với Ekranoplan trọng lượng cất cánh khoảng 500 tấn.
Một Ekranoplan có tên A-050, sẽ lắp hệ thống điện tử hoàn toàn xuất xứ Nga. Nó có hệ dẫn đường hiện đại, được phát triển bởi Viện nghiên cứu các thiết bị Máy bay (NIIAO). Cánh của "tàu" được thiết kế bằng vật liệu composite, với hệ điều khiển mới và hệ thống hỗ trợ sống sót hoàn hảo.
Chuyên gia chiến lược ở Trung tâm công nghệ là ông Sergei Denisentsev phân tích, mẫu ban đầu Ekranoplan chỉ sử dụng được trong điều kiện sóng cấp 3, cao đến 0,6 mét.
Với việc tạo ra một Ekranoplan có tên "Chim ưng non" (Орленок) kiểu mới, cho phép tàu di chuyển theo "hiệu ứng màn chắn" trên biển, nên tàu có thể hoạt động bình thường, cưỡi sóng trên cấp 6, chiều cao sóng lên đến 6 mét.
Kỳ vọng thay đổi tình hình, đưa tính năng Ekranoplan lên tầm cao mới, trong tác chiến triển khai nhanh vùng biển đảo xa xôi , hiểm yếu.
Thế kỷ XXI đã đi được 16 năm. Công nghệ đang tăng nhịp bước. Các nhà công nghệ chắc chắn một điều Ekranoplan ngày nay được kế thừa thành tựu của ngành động cơ phản lực hiện đại, sức đẩy mạnh, tuổi thọ cao.
Ekranoplan sẽ được điều khiển an toàn và dễ dàng trong mọi "kiểu bay", "kiểu trườn", trên không, trên sóng, không đơn độc trong tác chiến liên quân chủng, được yểm trợ tối đa trong không gian mạng, đa chiều.
Vũ khí, trong đó có tên lửa sẽ nhẹ hơn, nhưng thông minh hơn, bắn từ xa, tự dẫn, uy lực sát thương cao hơn.
Ekranoplan vốn dễ giấu mình, lại càng được che giấu tốt nhờ tác chiến điện tử (EW). Nó có thể phát huy cao nhất tố chất "đột kích hải quân, bất ngờ" như không quân. Thậm chí hơn hẳn không quân ở khả năng mang nặng, mang nhiều vũ khí. Đồng nghĩa với hoả lực cực mạnh, cực nhiều.
Những tài liệu cho thấy, Hãng Boeing Mỹ từng giới thiệu về loại Ekranolёta có tên Pelican để vận chuyển binh lính và trang thiết bị. Nó kỳ vọng có thể mang khoảng 17 xe tăng M1 Abrams và thực hiện các chuyến bay ở độ cao lên đến 6.000 mét. Tuy nhiên, dự án đã không phát triển.
Hải quân Trung Quốc cũng đang khát khao cháy bỏng có được "quái vật", họ tìm cách tham gia phát triển Ekranoplan.
Người Trung Quốc đã nhanh tay mua công nghệ "Volga-2" của Nga và thành lập một đơn vị sản xuất nhỏ cho quân đội. Nhưng hiện mới chỉ dừng lại như là một phương tiện giao thông vận chuyển hàng hóa giữa các đảo nhỏ.
Họ vẫn coi tàu đổ bộ "Bò rừng" mua của Ucraina là niềm hy vọng trong đổ bộ chiếm đảo. Tới thời điểm này, Mỹ, NATO lo Ekranoplan ra đời là thức thời!