Giới khoa học Việt Nam ghi nhận thêm một “sản vật” độc đáo của thiên nhiên: loài thực vật dị dưỡng Thismia papillata – không có diệp lục, mang hình thái lạ thường, vừa được phát hiện tại Khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Xuân Liên, tỉnh Thanh Hóa.
Phát hiện này do đoàn nghiên cứu hỗn hợp Việt – Nga (Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga và Trường Đại học Tổng hợp Moscow, Liên bang Nga) phối hợp với các cán bộ KBTTN Xuân Liên ghi nhận trong chuyến khảo sát sinh thái và đa dạng sinh học. Công bố chính thức về loài mới được đăng tải trên tạp chí quốc tế Phytotaxa vào tháng 6/2024.
Loài dị dưỡng không diệp lục (ảnh Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga).
Loài cây “không biết quang hợp”
Thông thường, thực vật nhờ có diệp lục để quang hợp, tự sản xuất chất dinh dưỡng. Nhưng Thismia papillata lại hoàn toàn khác: nó không có diệp lục, sống nhờ cơ chế dị dưỡng – nghĩa là lấy chất dinh dưỡng thông qua sự cộng sinh với các loài nấm. Đây cũng là cơ chế sinh tồn của một số loài thực vật hiếm gặp trong tự nhiên, gọi là thực vật dị dưỡng (Mycoheterotrophic).
Loài mới này được tìm thấy ở khu rừng nguyên sinh thuộc KBTTN Xuân Liên, ở độ cao khoảng 800 m so với mực nước biển. Điều đặc biệt, đây là loài thực vật không diệp lục đầu tiên được ghi nhận tại khu bảo tồn này.
Thismia papillata thuộc chi Tiết mi (Thismia), họ Tiết mi (Thismiaceae). Cây có thân thảo rất nhỏ, hơi mọng nước, rễ dạng sợi, sống ưa ẩm. Khi nở hoa, cành chỉ dài khoảng 1 mm, mang duy nhất một bông hoa ở đầu cành. Lá của nó không còn màu xanh, mà teo lại thành những vảy nhỏ, mỏng, chỉ dài khoảng 2 mm, hoàn toàn không có diệp lục.
Hoa của loài này có màu trắng nhạt, dài chừng 13 mm, hình chén ngược hơi nghiêng, với nhiều nốt nhú nổi rõ. Các nhị hoa liên kết thành ống cong như chiếc ủng; hoa thường nở vào tháng 10.
Điểm khác biệt nổi bật giúp nhận diện T. papillata so với các loài trong chi Thismia là cấu trúc bao hoa. Bao hoa bên trong hợp nhất thành dạng mũ; các phần phụ của bao hoa bên ngoài dài tới 15 mm, trong khi các phần phụ bên trong dài khoảng 9 mm. Đây là đặc điểm hình thái chưa từng thấy ở những loài cùng chi khác.
Bổ sung giá trị đa dạng sinh học Việt Nam
Trên thế giới, giới khoa học đã xác định 109 loài thuộc chi Thismia, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới châu Á, một số ở Australia và châu Mỹ. Tại Việt Nam, mới ghi nhận 6 loài thuộc chi này, tất cả đều tập trung từ Quảng Trị trở vào Nam. Sự xuất hiện của T. papillata tại Thanh Hóa là lần đầu tiên một loài trong chi Thismia được tìm thấy ở vĩ độ cao hơn, mở rộng thêm hiểu biết về phân bố sinh học của nhóm thực vật đặc biệt này.
Theo các nhà khoa học, mẫu vật T. papillata tại Xuân Liên mới chỉ được tìm thấy duy nhất một lần. Điều này càng cho thấy mức độ hiếm và tính dễ tổn thương của loài, đòi hỏi cần có những nghiên cứu và biện pháp bảo tồn kịp thời.
Trong những năm gần đây, KBTTN Xuân Liên liên tục ghi nhận nhiều loài động, thực vật mới cho khoa học, trong đó có những loài quý hiếm, có giá trị sinh thái đặc biệt. Phát hiện Thismia papillata thêm một lần nữa khẳng định Xuân Liên là một trong những khu bảo tồn giàu đa dạng sinh học bậc nhất Việt Nam và khu vực Đông Nam Á.
Các chuyên gia nhận định, cần tiếp tục đầu tư nghiên cứu chuyên sâu nhằm đánh giá đầy đủ hơn giá trị sinh học – sinh thái của khu vực này, từ đó xây dựng chiến lược bảo tồn và khai thác bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên.