Cho đến nay, Bộ Quốc phòng Liên bang Nga vẫn chưa chính thức xác nhận máy bay cảnh báo sớm A-50 của Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga (VKS hay RuAF) đã bị Lực lượng Vũ trang Ukraine bắn rơi vào ngày 23/2. Điều thú vị là một phán quyết mới đây, từ tòa án Moskva lại thừa nhận vụ việc này.
Tòa án Moskva đã ban hành lệnh bắt giữ Đại tá Mykola Dzyaman người Ukraine, chỉ huy Lữ đoàn tên lửa phòng không số 138 của Ukraine, cáo buộc ông đã bắn hạ chiếc A-50 vào ngày định mệnh đó. Thời điểm đó, Nga khẳng định chiếc A-50 và phi hành đoàn 10 thành viên đã bị bắn hạ bởi hỏa lực của phe mình.
Diễn biến này có ý nghĩa quan trọng đối với cả phía Nga và Ukraine trong bối cảnh cuộc xung đột đang xảy ra. Về mặt chính thức, các sĩ quan Nga tuyên bố rằng hệ thống phòng không của họ đã vô tình bắn trúng A-50. Nhiều nhà bình luận và chuyên gia phương Tây cũng đồng tình với những tuyên bố này của Nga và điều này góp phần làm gia tăng thêm những cuộc tranh luận về vụ việc.
Sự kiện này đã làm dấy lên nhiều lo ngại về khả năng của các hệ thống phòng không Nga, trong việc phát hiện chính xác máy bay của họ trong phạm vi hoạt động của radar. Đặc biệt là các loại vũ khí hiện đại của Nga cơ bản đã được trang bị hệ thống nhận dạng “bạn - thù”.
Ngược lại, nếu xác định được rằng, một hệ thống phòng không Patriot của Mỹ đã đóng vai trò trong việc bắn hạ A-50, thì đó sẽ là bằng chứng đáng kể cho thấy sự hiệu quả của Patriot, trong việc nhắm mục tiêu vào các mối đe dọa trên không.
Máy bay cảnh báo sớm A-50 của Nga.
Máy bay cảnh báo sớm A-50
Beriev A-50, hay còn gọi là “Mainstay” theo cách gọi của NATO, là máy bay cảnh báo sớm và kiểm soát (AEW&C) của Nga. Được phát triển bởi Công ty Máy bay Beriev, nó được thiết kế dựa trên khung máy bay vận tải Ilyushin Il-76. Vai trò của A-50 là phát hiện, theo dõi và nhận dạng các mục tiêu trên không, thực hiện chức năng chỉ huy và kiểm soát cho các lực lượng tham chiến trong các hoạt động tấn công và phòng thủ.
Một tính năng nổi bật của Beriev A-50 là hệ thống radar lớn gắn trên mái vòm, có khả năng quay 360 độ. Radar Shmel của A-50 có thể phát hiện các mục tiêu có kích thước bằng máy bay chiến đấu ở khoảng cách lên tới 230 km và xa hơn đối với các loại máy bay lớn hơn. A-50 được trang bị bốn động cơ phản lực cánh quạt Soloviev D-30KP, giúp máy bay đạt tốc độ tối đa khoảng 800 km một giờ và có tầm bay khoảng 7.500 km mà không cần tiếp nhiên liệu.
Radar Shmel giữ vai trò then chốt trong chức năng của A-50, giúp máy bay có thể theo dõi 50-60 mục tiêu cùng lúc và dẫn đường cho các loại máy bay chiến đấu. Hệ thống radar Shmel giúp tăng cường đáng kể khả năng nhận thức tình huống và cung cấp cảnh báo sớm về các mối đe dọa đang đến gần, khiến nó trở nên không thể thiếu đối với các hoạt động phòng không. Ngoài ra, A-50 vẫn có thể phát hiện và theo dõi các mục tiêu trên mặt đất, chứng tỏ sự linh hoạt của máy bay trong nhiều tình huống chiến đấu khác nhau.
Trong vai trò giám sát mặt đất, Beriev A-50 được đánh giá cao khi có khả năng cung cấp dữ liệu thời gian thực và chỉ dẫn mục tiêu cho các loại máy bay tấn công mặt đất. Bằng cách tìm kiếm, phát hiện và theo dõi các lực lượng mặt đất của đối phương, A-50 sẽ chuyển tiếp thông tin quan trọng đến máy bay cường kích, cho phép tấn công chính xác và hiệu quả hơn.
Phiên bản tiên tiến hơn
A-50 là một tài sản vô cùng giá trị đối với Quân đội Nga, đặc biệt là trong cuộc xung đột đang diễn ra với Ukraine. Nhiều chuyên gia quân sự cho rằng đây là một trong những tổn thất nghiêm trọng nhất mà Lực lượng Không quân Vũ trụ Nga phải đối mặt kể từ khi xung đột nổ ra. Tuy nhiên, khả năng phát hiện sớm của Nga vẫn được bảo đảm mặc dù họ đã mất hai chiếc A-50.
Gần đây, nhiều cảnh quay về máy bay phát hiện và kiểm soát radar tầm xa A-100 Premier của Nga, trong các chuyến bay thử nghiệm đã xuất hiện trực tuyến. Các báo cáo cho thấy một nguyên mẫu A-100 Premier thử nghiệm sắp hoàn thành các giai đoạn thử nghiệm nghiêm ngặt.
Các báo cáo này nhấn mạnh rằng, A-100 đang tiến gần đến giai đoạn cuối cùng của quá trình thử nghiệm toàn diện. Sau khi các thử nghiệm này kết thúc thành công, dự kiến sẽ A-100 sẽ nhanh chóng được sản xuất hàng loạt.
Nguyên mẫu A-100 trong quá trình thử nghiệm.
A-100 Premier, được chế tạo dựa trên nền tảng của máy bay vận tải Il-76MD-90A đã nâng cấp. Được phát triển từ năm 2014 bởi các chuyên gia thuộc Tổ hợp Khoa học và Kỹ thuật Hàng không Beriev, hợp tác với tổ chức phi chính phủ “Vega-M”, một phần của tập đoàn nhà nước Ruselectronics, máy bay này dự định sẽ dần thay thế cho dòng A-50 cũ hơn.
Hệ thống radar mảng pha chủ động A-100 là một công nghệ tiên tiến có khả năng tiến hành trinh sát vô tuyến điện tử. Nó được trang bị các thiết bị đầu cuối cho phép chia sẻ thông tin với máy bay chiến đấu và hệ thống tên lửa phòng không của Nga thông qua các kênh liên lạc an toàn. Khả năng này rất cần thiết để nhắm mục tiêu chính xác vào các mối đe dọa trên không, trên mặt đất và trên mặt nước.
Radar của A-100 còn có thể thu thập dữ liệu từ các vệ tinh không gian và quản lý các hoạt động của máy bay không người lái, chuyển thông tin tình báo này tới các hệ thống vũ khí trên mặt đất và trên không. A-100 có thể tích hợp dễ dàng với các phương tiện tình báo mặt đất như radar tầm xa, giúp nâng cao đáng kể khả năng nhận biết tình huống.
A-100 Premier được thiết kế để hoạt động như một trung tâm chỉ huy trên không, có khả năng phát hiện và theo dõi đồng thời tới 350 mục tiêu trên không, trên biển và trên mặt đất ở khoảng cách lên tới 650 km.