Châu Á là ánh sáng mới
Tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden có khả năng sẽ coi trọng châu Á cũng như các đồng minh trong nhiệm kỳ mới, làm tăng kỳ vọng về một nước Mỹ gắn kết với khu vực hơn trong những năm tới, tờ Japan Times nhận định.
Trong bối cảnh sự trỗi dậy ngày càng tăng của Trung Quốc, điều mà ông Biden cần là một chính sách tái cân bằng mới ở châu Á - nhằm thiết lập một chính sách thương mại đa phương ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương rộng lớn.
Trong 4 năm qua, ông Trump đã không đến dự hội nghị cấp cao Đông Á.
"Chúng tôi là một cường quốc Thái Bình Dương và chúng tôi sẽ sát cánh cùng bạn bè và đồng minh để thúc đẩy sự thịnh vượng, an ninh và giá trị chung của chúng tôi ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương", ông Biden trình bày quan điểm trong một bài viết hồi tháng 10. Nhận xét của ông cho thấy ý định duy trì sự hiện diện của Mỹ trong khu vực và không làm suy yếu khả năng dự phóng sức mạnh ở Tây Thái Bình Dương.
“Tổng thống Biden sẽ hiện diện và tham gia với ASEAN về các vấn đề quan trọng có lợi ích chung”, Ngoại trưởng dự kiến của chính quyền Biden - Antony Blinken cho biết. Bình luận ám chỉ thực tế là cựu Tổng thống Donald Trump chưa một lần tham dự hội nghị cấp cao Đông Á do ASEAN dẫn đầu trong nhiệm kỳ của ông.
Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng, sẽ cần rất nhiều nỗ lực để khôi phục hình ảnh và vai trò lãnh đạo đã bị tổn hại của Mỹ trong khu vực. Trong suốt 4 năm của chính quyền Trump, Mỹ đã bị bỏ lại phía sau trong những nỗ lực xây dựng kiến trúc khu vực mới ở châu Á - Thái Bình Dương.
Ngay sau khi Trump tuyên thệ nhậm chức, ông đã tuyên bố ý định đơn phương rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương, một khuôn khổ đa phương gồm 12 thành viên ủng hộ thương mại tự do trong khu vực.
Gần hết nhiệm kỳ, Mỹ khoanh tay đứng nhìn khi 15 quốc gia châu Á, bao gồm Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc, ký kết hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực.
Một số quan điểm ở Washington thời điểm đó lo lắng rằng quan hệ đối tác khu vực ở châu Á sẽ do Trung Quốc lãnh đạo, không có sự tham gia của Mỹ. Về phần mình, châu Á cũng không có ý định đợi Mỹ can dự vào khu vực.
Châu Á được đánh giá là có nền kinh tế phát triển năng động nhất thế giới, bao gồm các quốc gia có dân số lớn nhất, lớn thứ hai và thứ tư trên thế giới - lần lượt là Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia, cùng với đó ASEAN dự kiến sẽ vượt qua Nhật Bản và trở thành khu vực kinh tế lớn thứ tư thế giới vào năm 2030, sau EU, Mỹ và Trung Quốc.
Khu vực này đang chuyển dịch từ là công xưởng của thế giới thành trung tâm đổi mới của thế giới. Không những vậy, nhiều quốc gia và khu vực Đông Á đã đối phó với đại dịch COVID-19 kịp thời và hiệu quả hơn bất kỳ nơi nào khác trên toàn cầu.
Thế giới hậu COVID-19 có khả năng sẽ chuyển trọng tâm nhiều hơn từ Tây sang Đông Á, và cộng đồng toàn cầu sẽ phải theo sát những hướng đi mà châu Á đang hướng tới.
Chính việc chính quyền Biden chuyển trọng tâm sang khu vực nên được coi là một dấu hiệu khác cho thấy tầm quan trọng ngày càng tăng của châu Á.
Điều cần thiết đối với Mỹ lúc này là một chiến lược tái cân bằng mới nhằm ứng phó với những thay đổi mạnh mẽ trong môi trường chiến lược ở châu Á và hợp tác với khu vực để xây dựng hòa bình và ổn định.
Học từ thất bại
Kỷ nguyên mới của thế giới là châu Á.
Trong quá khứ, Mỹ phải đối mặt với nhu cầu tái cân bằng chiến lược châu Á vào những năm 2010 dưới thời chính quyền của Tổng thống Barack Obama.
Khi Trung Quốc tăng cường các động thái tranh giành quyền lực và ảnh hưởng, Mỹ cũng đáp lại bằng cách tăng cường hợp tác quốc phòng với các đồng minh và đối tác, cũng như mở rộng khả năng hải quân của mình trong khu vực.
Tuy nhiên, cuộc tái cân bằng của chính quyền Obama đã thất bại. Thứ nhất, chính quyền đã tập trung quá nhiều vào việc thiết lập khuôn khổ cho quan hệ Mỹ-Trung trước khi tạo ra chiến lược cho toàn châu Á, và cố gắng hình thành chính sách châu Á trong phạm vi chính sách của Trung Quốc.
Một tháng sau khi Mỹ công bố hướng dẫn chiến lược mới, Trung Quốc đề xuất hai nước thiết lập một “kiểu quan hệ cường quốc mới”.
Cách tiếp cận này rõ ràng là nhằm tạo ra một môi trường thuận lợi hơn cho sự trỗi dậy của Trung Quốc - bằng cách thúc đẩy quan điểm rằng, châu Á có đủ chỗ cho hai siêu cường cùng tồn tại - và chính quyền Obama đã có lúc gần như đã đồng ý với quan điểm này, hoan nghênh Trung Quốc đóng một vai trò lớn hơn trong các vấn đề khu vực và toàn cầu.
Thứ hai là việc Mỹ không can dự nhiều vào tranh chấp lãnh thổ giữa Trung Quốc và Philippines. Hành động này khiến gia tăng nghi ngờ về khả năng răn đe và uy tín của Mỹ với đồng minh châu Á.
Hơn nữa, chính quyền Obama đã chậm chạp trong việc nhận ra sự lan rộng của kế hoạch bá quyền của Trung Quốc được gọi là “giấc mơ Trung Hoa”.
Mặc dù chính quyền Obama đã cố gắng kết thúc các cuộc đàm phán TPP nhưng đã không thể phê chuẩn thỏa thuận.
Trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016, không chỉ ông Trump mà tất cả các ứng cử viên tiềm năng lớn khác bao gồm cả Hillary Clinton đều phản đối Mỹ tham gia TPP.
Chính vì vậy, chính quyền Biden phải đánh giá nguyên nhân dẫn đến thất bại trong chính sách của chính quyền Obama và đưa ra chiến lược tái cân bằng mới dựa trên đánh giá đó.
Điều cần thiết nhất hiện nay là việc thiết lập một chính sách thương mại toàn diện và đa phương ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.
Lợi ích của Mỹ không nằm ở thuế quan mà nằm ở các quy tắc của pháp luật và việc thiết lập các tiêu chuẩn kinh doanh dựa trên quy tắc.
Thương mại và đầu tư ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương là lĩnh vực mà Trung Quốc có lợi thế cạnh tranh lớn nhất. Mỹ càng tham gia chậm hơn vào các chính sách đa phương thì Trung Quốc càng được lợi.
Vào mùa hè năm 2013, ông Biden đã gặp Thủ tướng Nhật Bản lúc bấy giờ là Shinzo Abe tại Singapore, nhắc lại tầm quan trọng trọng tâm của việc tăng cường liên minh Mỹ-Nhật vì hòa bình và ổn định khu vực - chìa khóa để tái cân bằng thành công - và nhấn mạnh sự cần thiết phải tiến tới các cuộc đàm phán hướng tới hiệp định TPP.
Trước bất cứ điều gì khác, ưu tiên hàng đầu của chính quyền Biden là xây dựng lại đất nước sau đại dịch COVID-19. Điều đó có nghĩa là sự tham gia của Mỹ vào các vấn đề toàn cầu sẽ trở nên có chọn lọc hơn. Điều này cũng đồng nghĩa với việc Mỹ phải để cho các đồng minh thoát khỏi sự phụ thuộc vào mình.
Để chiến lược tái cân bằng của Mỹ sang châu Á trong thế kỷ 21 có hiệu quả, việc hợp tác với các đồng minh độc lập và đáng tin cậy hơn là rất quan trọng.
Chính quyền Biden nên trao quyền cho các đồng minh, bao gồm cả Nhật Bản, đi theo hướng đó và làm việc để phát huy quyền lực của riêng họ.