Trong cuộc xung đột đang diễn ra giữa Ukraine và Nga, truyền thông vệ tinh đã đóng một vai trò then chốt bất ngờ. Một trong những nhân tố chủ chốt trong chiến trường công nghệ này là Starlink, dịch vụ truyền thông vệ tinh của SpaceX do Elon Musk quản lý.
Ban đầu Starlink được sử dụng để cung cấp dịch vụ internet cho các hoạt động quân sự và dân sự, nhưng dần dần Starlink đã trở thành một công cụ mà cả hai bên đều đang sử dụng để gây ra tổn thất cho nhau. Nhiều báo cáo tiết lộ cách lực lượng Nga xoay xở để có được các thiết bị đầu cuối Starlink, giúp các binh sĩ của họ cải thiện đáng kể sự phối hợp và hiệu quả trên chiến trường.
Cuộc điều tra của The Washington Post
Theo một cuộc điều tra gần đây của The Washington Post (WaPo), Quân đội Nga đã tiếp cận được một số lượng lớn các thiết bị đầu cuối Starlink, ban đầu được triển khai để hỗ trợ Ukraine. Các binh lính và chỉ huy Ukraine đồn trú ở tiền tuyến đã báo cáo rằng, các thiết bị đầu cuối này đã mang lại cho Quân đội Nga một lợi thế mạnh mẽ, cho phép họ tăng cường sự phối hợp giữa bộ binh, máy bay không người lái và các cuộc tấn công bằng pháo binh.
Một sĩ quan thuộc Lữ đoàn cơ giới số 72 của Ukraine, người đã tham gia chiến đấu tại Vuhledar từ năm 2022, đã bày tỏ sự thất vọng về sự thay đổi trong động lực chiến trường. Theo ông, việc sử dụng Starlink của lực lượng Nga là một yếu tố góp phần vào sự sụp đổ của Vuhledar, cùng với tình trạng thiếu hụt nhân lực và thiết bị của Ukraine.
Không chỉ chiến thuật chiến trường bị ảnh hưởng bởi Starlink. Quân đội Nga được cho là đã sử dụng hệ thống liên lạc vệ tinh để điều khiển máy bay không người lái, duy trì kết nối và phối hợp tác chiến hiệu quả hơn, ở những khu vực mà các phương pháp liên lạc truyền thống như radio sẽ không hiệu quả.
Người phát ngôn Lầu Năm Góc, Charlie Dietz nói với tờ The Washington Post rằng, Mỹ đang tích cực làm việc với SpaceX để hạn chế việc Nga sử dụng hệ thống này, đặc biệt là ở các vùng lãnh thổ bị "chiếm đóng".
Bộ Tài chính Mỹ cũng đang điều tra xem có bất kỳ hành vi vi phạm lệnh trừng phạt nào, xảy ra thông qua việc bán hoặc phân phối trái phép thiết bị Starlink hay không. Tình thế tiến thoái lưỡng nan này đặc biệt khó khăn, vì việc vô hiệu hóa các thiết bị đầu cuối Starlink chỉ dựa trên vị trí địa lý có thể vô tình ảnh hưởng đến lực lượng Ukraine, đang hoạt động trên những khu vực tranh chấp hoặc do Nga kiểm soát.
Khó khăn trong việc ngăn chặn
Các chuyên gia về an ninh vũ trụ, chẳng hạn như Todd Harrison của Viện Doanh nghiệp Mỹ, đã đề xuất các phương pháp thay thế để giải quyết vấn đề này. Một giải pháp tiềm năng là Kiev và Washington hợp tác thu thập các mã định danh (ID) của các thiết bị đầu cuối Starlink hợp pháp của Ukraine, sau đó có thể chia sẻ với SpaceX. Bằng cách tham chiếu chéo các ID này, SpaceX có thể chặn các thiết bị đầu cuối đang được sử dụng mà không được phép, hạn chế khả năng tiếp cận hệ thống từ Nga.
Tuy nhiên, cách tiếp cận này có những thách thức lớn về mặt kỹ thuật. Stacey Pettyjohn, giám đốc chương trình quốc phòng tại Trung tâm An ninh Mỹ chỉ ra rằng, bản chất thay đổi liên tục của tiền tuyến, làm phức tạp mọi nỗ lực nhằm hạn chế việc sử dụng Starlink chỉ cho một bên của cuộc xung đột.
"Các lực lượng Ukraine hiện đang hoạt động ở những khu vực từng do Nga kiểm soát và ngược lại. Tiền tuyến liên tục thay đổi. Bạn không thể vạch ranh giới chính xác ở đâu?" Pettyjohn giải thích.
Một trong những tiết lộ đáng ngạc nhiên hơn từ cuộc điều tra của WaPo là mức độ mà các lực lượng Nga công khai việc sử dụng Starlink của họ. Một số diễn đàn trực tuyến và trang web chuyên bán thiết bị đầu cuối Starlink cho khách hàng Nga đã xuất hiện trong năm qua, bất chấp các lệnh trừng phạt quốc tế. Ví dụ, trang web Strlnk.ru hiện đã bị chặn, đã từng quảng cáo các bộ Starlink với thời gian giao hàng chỉ từ hai đến ba tuần.
Hoạt động tiếp thị của họ đặc biệt nhắm vào các khu vực như Crimea, Cộng hòa Nhân dân Luhansk (LPR) và Cộng hòa Nhân dân Donetsk (DPR), những khu vực nằm dưới sự kiểm soát của Nga hoặc có nhiều tranh chấp. Các trang web khác, chẳng hạn như Top Machines, vẫn tiếp tục hoạt động, công khai quảng bá việc sử dụng Starlink trong khu vực "hoạt động quân sự đặc biệt" (SVO).
Bất chấp những diễn biến này, vẫn chưa rõ liệu SpaceX có thực hiện thêm các bước nào nữa, để hạn chế các ứng dụng quân sự không mong muốn của Starlink trong cuộc xung đột hay không. Trong khi tỷ phú Elon Musk đã tuyên bố rằng, các thiết bị đầu cuối sẽ bị vô hiệu hóa nếu chúng được sử dụng bởi "một bên bị trừng phạt hoặc bên không được phép sử dụng".
Đối với chính phủ Mỹ, rủi ro rất cao. Việc sử dụng trái phép Starlink của lực lượng Nga không chỉ làm phức tạp các nỗ lực quân sự ở Ukraine, mà còn làm dấy lên mối lo ngại lớn hơn về tính toàn vẹn của công nghệ Mỹ và việc thực thi lệnh trừng phạt. Khi cuộc xung đột tiếp tục diễn biến, Starlink được xem như một công nghệ vừa là "đường sống" vừa là "gánh nặng" trong một trong những cuộc xung đột phức tạp và có hậu quả nhất của thế kỷ 21.
Quang Hưng