Lý do khiến quốc gia thuộc diện lớn nhất châu Phi bị COVID-19 ‘lãng quên’

Tại bệnh viện chính ở thủ đô Naimey, các giường bệnh chuyên điều trị bệnh nhân COVID-19 trong nhiều tháng nay vắng bóng người. Còn các cơ sở cách ly tập trung thì bụi che kín. Khẩu trang gần như không xuất hiện trên đường phố, khi nhiều ngày qua không có trường hợp nào dương tính với SARS-CoV-2. Nhu cầu vaccine ngừa COVID-19 cũng thấp, khiến chính phủ phải gửi hàng nghìn liều ra nước ngoài. Đó là những gì đang diễn ra ở Niger, vùng đất mà ở một khía cạnh nào đó đang bị đại dịch “lãng quên”.

Quốc gia Tây Phi rộng lớn này, nơi có tỉ lệ sinh cao nhất và tỉ lệ nghèo đói cũng cao nhất thế giới, từng được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xác định là nước dễ bị tổn thương nhất trước đại dịch ở lục địa đen. Một năm sau đó, nhiều nước châu Phi đã chớm bước vào làn sóng lây nhiễm thứ ba, khi biến thể mới COVID-19 tạo ra tình trạng lây lan kỉ lục.

Nhưng Niger là một trong số vài nước nằm ở rìa nam sa mạc Sahara cho đến thời điểm này gần như thoát khỏi COVID-19. Thực tế này, mà nguyên nhân đằng sau dường như là do khí hậu khô nóng, dân cư bố trí không tập trung, thiếu kết nối giữa các cộng đồng định cư, cùng với dân số trẻ nhất thế giới, đã đưa Niger trở thành một trường hợp nghiên cứu điển hình đối với các nhà virus học muốn tìm hiểu về cách thức tiến hóa, biến chuyển của COVID-19.

Giới bác sĩ Niger cho rằng sự xuất hiện của biến thể Delta có mức lây nhiễm mạnh cùng với mở cửa biên giới đường bộ trong vài tuần lại đây vẫn là mối nguy tiềm ẩn đối với quốc gia phần đông dân số chưa tiêm chủng và là thách thức với hệ thống y tế ở Niger. Nhưng ở Niamey, thành phố yên bình bên bờ sông Niger, vẫn chưa hề có dấu hiệu nào cho thấy dịch bệnh lan tràn mạnh như ở nhiều nước khác ở châu lục.

Tính đến giữa tháng 6, Niger - nước có diện tích lớn thứ 6 tại châu Phi, lớn gấp đôi bang Texas (Mỹ) và dân số 24 triệu người, nhỉnh hơn bang New York, ghi nhận 194 ca tử vong và khoảng 5.500 ca nhiễm kể từ khi dịch bùng phát hồi tháng 3/2020. Đây là những con số thậm chí còn ít hơn cả vùng lòng chảo San Marino dân số 34.000 người thuộc Italy.

“Chúng tôi đã dự đoán về cấp độ lây nhiễm lan tràn, nhưng điều đó chưa bao giờ xảy ra. Virus không sống lâu được ở đây”, Tiến sĩ Adamou Foumakoye Gado, người phụ trách cơ sở điều trị tích cực lớn nhất ở Niger chuyên đón tiếp bệnh nhân COVID-19, chia sẻ. Kể từ tháng 4 vừa qua, khu điều trị 70 giường bệnh do ông Gado phụ trách hoàn toàn vắng bóng bệnh nhân.

Đến cuối tháng 5, Niger đưa ra một quyết sách được coi là bất thường, khi ứng trước cho Bờ Biển Nga vay 100.000 liều vaccine AstraZeneca. Bờ Biển Ngà cũng thuộc Tây Phi, với dân số ngang với Niger, nhưng diện tích chỉ bằng 1/4, còn số ca nhiễm COVID-19 lại nhiều gấp 10. Niger ưu tiên chích ngừa vaccine cho công nhân, người lao động, nhưng phần lớn dân số nước này chưa tiêm ngừa COVID-19.

Tại trung tâm xét nghiệm lớn nhất ở Niamey, nhiều ngày qua không ghi nhận bất kỳ ca dương tính nào. Bên trong bốn khu trại lớn được thiết lập làm cơ sở cách ly từ thời kỳ đầu tiên dịch bùng phát giờ đây chỉ còn đôi ủng cao su và một vài thùng rác nhựa.

Việc Niger thoát khỏi thảm kịch đại dịch tồi tệ nhất hoàn toàn trái ngược với bức tranh ảm đạm tại nhiều quốc gia khác ở châu Phi, châu lục được WHO cảnh báo là sẽ có làn sóng lây nhiễm vượt mức đỉnh hồi tháng 1 vừa qua. Tại Uganda, nước nằm ngay sát đường xích đạo, các bệnh viện trong vài tuần trở lại đây chật cứng bệnh nhân COVID-19.

Lây nhiễm dịch bệnh thấp ở Niger đã thu hút được sự quan tâm, chú ý của giới chuyên gia dịch tễ và quan chức của WHO. Họ kết luận rằng Niger là một trong những nước có môi trường khắc nghiệt nhất với COVID-19. Khí hậu vùng Sahel được đặc trưng bởi yếu tố nóng và khô, là kiểu khí hậu ít thân thiện nhất với con người trên hành tinh.

Tiến sĩ Gado cho rằng “trong cái rủi có cái may”, bởi chính thời tiết khắc nghiệt của Niger cũng là khắc tinh với virus bám trú trong cơ thể người. Trên thực tế, nghiên cứu học thuật cũng chỉ ra rằng mức độ phơi nhiễm cao với ánh nắng mặt trời và nền nhiệt cao giúp giảm đáng kể nguy cơ lây nhiễm virus, kể cả qua đường thở không khí hay qua tiếp xúc bề mặt.

Ngoài yếu tố khí hậu, Niger cũng là nước dân số trẻ nhất thế giới, khi 50% dân số có độ tuổi dưới 15, độ tuổi có nguy cơ nhiễm COVID-19 thấp. Đa phần cư dân lại sinh sống trong các cộng đồng, khu định cư biệt lập – cũng lại là một rào cản khác đối với dịch bệnh. Theo Osamn Dar, chuyên gia về các hệ thống y tế toàn cầu tại Viện Chatham House (Anh), các cộng đồng dân cư mục vụ (thiên về trồng trọt, chăn nuôi) dành phần lớn thời gian trong không gian ngoài trời, thoáng khí, là nhân tố giúp giảm thiểu lây nhiễm.

Giới phân tích nhìn nhận, hoạch định chính sách cũng đóng vai trò quan trọng. Chính quyền Niger đã ra quyết định về đóng cửa, cấm tụ tập tại các cơ sở tôn giáo, đóng cửa biên giới từ tháng 3/2020, tức vượt trước 5 tháng so với nhiều nước khác như Anh trong hạn chế di chuyển, nhập cảnh quốc tế.

Nhưng luôn có một mức giá đánh đổi. Niger gần như thoát khỏi đại dịch COVID-19, nhưng nền kinh tế nước này bị thiệt hại năng. Số người sống dưới ngưỡng nghèo khổ, vốn đã trên 50% dân số, giờ tăng thêm 400.000 người do tác động của lệnh đóng cửa, giãn cách để chống COVID-19.