Lợn là những sinh vật vô cùng thú vị và phức tạp. Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng lợn có khả năng giải quyết các vấn đề phức tạp, thích chơi đùa, thể hiện cảm xúc đa dạng và có những tính cách riêng biệt. Nói cách khác, chúng không chỉ thông minh mà còn có tri giác - khả năng cảm nhận và nhận biết môi trường xung quanh. Mặc dù vậy, loài lợn thường không được đối xử với sự tôn trọng mà chúng xứng đáng có được, đặc biệt khi so sánh với chó, một loài động vật khác cũng thông minh và có tri giác. Vậy tại sao lại có sự khác biệt này?
Khám phá về nhận thức của lợn
Năm 2015, một bài tiểu luận của các nhà nghiên cứu Lori Marino và Christina M. Colvin, được đăng trên Tạp chí Quốc tế về Tâm lý học So sánh (International Journal of Comparative Psychology), đã đưa ra những khám phá quan trọng về khả năng nhận thức của lợn. Bài tiểu luận, mang tựa đề "Thinking Pigs: Đánh giá so sánh về nhận thức, cảm xúc và tính cách ở lợn nhà", nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nghiên cứu đời sống tinh thần của lợn mà không bị ràng buộc bởi quan niệm truyền thống coi chúng là nguồn thực phẩm.
Các nhà nghiên cứu đã xem xét nhiều khía cạnh khác nhau của hành vi và tâm lý lợn, bao gồm sự thuần hóa, giác quan, khả năng học tập, nhận thức thời gian, trí nhớ không gian, sự tìm tòi khám phá, nhận thức xã hội, sự tự nhận thức, tính cách và niềm vui chơi. Những nghiên cứu này chỉ ra rằng lợn không chỉ có khả năng nhận thức cao mà còn biểu hiện các đặc điểm hành vi và cảm xúc, cho thấy chúng có tính cách riêng biệt.
Kể từ khi nghiên cứu "Thinking Pigs" được công bố, đã có nhiều nghiên cứu khác cho thấy lợn có khả năng nhận thức và trí tuệ cao hơn rất nhiều so với những gì chúng ta từng nghĩ. Chẳng hạn, một bài viết năm 2023 của Rachel Graham trên Sentient Media nêu bật rằng lợn không chỉ thông minh mà còn rất hòa đồng. Lợn có thể sử dụng các công cụ, như gậy, để đào và xây tổ, một kỹ năng mà chúng ta thường liên tưởng đến loài linh trưởng và một số loài chim.
Một nghiên cứu năm 2009 cho thấy lợn có thể sử dụng gương để tìm thức ăn, chứng tỏ khả năng tự nhận thức mà chỉ có ở một số loài động vật như vượn lớn, cá heo, và chim. Những nghiên cứu này làm nổi bật khả năng giải quyết vấn đề và sự tự nhận thức ở lợn, điều này thách thức quan điểm truyền thống coi chúng chỉ là động vật chăn nuôi.
Đời sống tình cảm của lợn
Ngoài khả năng nhận thức, lợn còn có đời sống tình cảm phong phú. Marino và Colvin đã chỉ ra rằng lợn có thể trải nghiệm và thể hiện sự lây lan cảm xúc, một hiện tượng mà cảm xúc của một cá thể có thể ảnh hưởng đến hành vi và cảm xúc của cá thể khác. Ví dụ, trong một nghiên cứu, lợn có thể cảm nhận và phản ứng theo cảm xúc của những con lợn khác khi chúng dự đoán các sự kiện tích cực hay tiêu cực. Điều này cho thấy lợn không chỉ có khả năng nhận thức cảm xúc của đồng loại mà còn có thể đồng cảm.
Một ví dụ nổi bật về khả năng cảm xúc của lợn là trường hợp một con lợn nái hoang dã được ghi lại khi cố gắng cứu hai con lợn rừng non khỏi một cái bẫy. Trong quá trình giải cứu, con lợn mẹ biểu hiện sự lo lắng, điều này cho thấy chúng có khả năng đồng cảm và phản ứng trước đau khổ của đồng loại.
Lợn thông minh hơn chó, vậy tại sao chúng ta không đối xử với chúng tốt hơn?
Một câu hỏi đặt ra là: nếu lợn thông minh và có cảm xúc giống như chó, tại sao chúng ta lại đối xử với chúng khác biệt đến vậy? Một phần của câu trả lời có thể nằm ở cách chúng ta phân loại động vật. Đối với nhiều người, chó là bạn đồng hành, là thành viên của gia đình, trong khi lợn chủ yếu được xem như nguồn thực phẩm. Sự phân loại này tạo ra một rào cản tâm lý khiến chúng ta dễ dàng bỏ qua khả năng tri giác của lợn.
Trong một bài viết của David Crary trên Associated Press vào năm 2013, ông đã nêu câu hỏi này và chỉ ra rằng sự phân biệt đối xử dựa trên trí thông minh giữa các loài có thể không mang lại nhiều lợi ích thực tế. Các loài động vật có thể có những kiểu thông minh và phức tạp về cảm xúc khác nhau, và việc so sánh chúng không nên là căn cứ để quyết định cách đối xử. Việc so sánh này có thể dẫn đến việc biện minh cho hành vi ngược đãi với những loài động vật mà chúng ta cho là ít thông minh hơn.
Một nghiên cứu năm 2014 mang tên "The Psychology of Eating Animals" đã khám phá một khái niệm gọi là "nghịch lý thịt" - thực tế rằng nhiều người ăn thịt đồng thời cũng yêu thương và quan tâm đến động vật. Để giải quyết sự mâu thuẫn này, một số người đơn giản là phủ nhận rằng các loài động vật họ ăn có khả năng đau đớn hay có cảm xúc. Các nghiên cứu cho thấy rằng, khi con người đã quyết định coi một loài động vật nào đó là thức ăn, họ có xu hướng bỏ qua trí thông minh hay cảm xúc của loài đó.
Tuy nhiên, có những trường hợp mà nhận thức về trí thông minh của động vật đã thay đổi hành vi con người. Nam diễn viên James Cromwell, sau khi đóng vai chính trong bộ phim Babe về một chú lợn thông minh, đã trở thành người ăn chay và là người ủng hộ bảo vệ quyền động vật. Đây là một ví dụ cho thấy sự nhận thức về đời sống tinh thần của động vật có thể dẫn đến thay đổi hành vi và thói quen ăn uống.
Trong khi đó, một số người cho rằng việc đề cao trí thông minh của lợn là một cách "nhân bản hóa" chúng để thúc sự ảnh hưởng của việc ăn thuần chay. Tuy nhiên, việc công nhận khả năng nhận thức và cảm xúc của lợn không phải là nhân bản hóa chúng mà là tôn trọng sự thật khoa học và nhận ra giá trị nội tại của chúng. Con người không phải là loài duy nhất có khả năng nhận thức và cảm xúc. Điều này đã được khẳng định trong Tuyên bố Cambridge về Ý thức năm 2012 (Cambridge Declaration on Consciousness), trong đó các nhà khoa học cho rằng tất cả các loài động vật có vú đều có khả năng nhận thức và trải nghiệm cảm xúc.
Việc công nhận trí thông minh và cảm xúc của lợn không chỉ là một vấn đề đạo đức mà còn là một bước tiến quan trọng trong việc thay đổi cách chúng ta đối xử với động vật. Điều này đòi hỏi chúng ta phải suy nghĩ lại về cách mà chúng ta nhìn nhận và tương tác với các loài động vật khác, không chỉ lợn. Việc ăn ít thịt hơn và tăng cường tiêu thụ thực phẩm không phải từ động vật có thể là một phần của giải pháp giúp chúng ta tiến gần hơn đến một thế giới mà trong đó các loài động vật được tôn trọng và đối xử công bằng.
Lợn không chỉ là thực phẩm trên bàn ăn, mà là những sinh vật có cuộc sống nội tâm phong phú, cần được chúng ta quan tâm và bảo vệ. Khi nhận thức của chúng ta về động vật thay đổi, chúng ta sẽ có cơ hội để xây dựng một mối quan hệ mới, dựa trên lòng tôn trọng và sự hiểu biết, với những sinh vật sống chung hành tinh này.
