Trong khi những người dân khác trong ngôi làng ở Zimbabwe bày tỏ hoang mang vì vụ thu hoạch ngô gần như thất bát thì bà Jestina Nyamukunguvengu vẫn cần mẫn cầm cuốc và xới đất trên những cánh đồng xanh mướt để gieo hạt kê ngọc trai ở vùng đất Rushinga khô cằn thuộc quốc gia châu Phi này.
Ảnh minh họa. Nguồn: AP
"Những loại cây trồng như kê thường không bị ảnh hưởng bởi hạn hán, chúng ra hoa nhanh chóng và đó là cách duy nhất chúng tôi có thể chống chọi lại thời tiết khắc nghiệt", bà Jestina Nyamukunguvengu nói.
Hiện kê chiếm hơn 2 hectare đất trồng. Trước đây, diện tích này thường ưu tiên để trồng ngô. Những người nông dân như Nyamukunguvengu thuộc các quốc gia đang phát triển hiện tại đang triển khai một dự án mới do Ấn Độ đề xuất. Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp quốc đã đặt tên cho dự án này trong năm 2023 là "Năm kê", một nỗ lực nhằm hồi sinh một loại cây trồng khỏe mạnh và tăng năng suất.
Năm ngoái, hạn hán quét qua phần lớn miền đông châu Phi kết hợp với căng thẳng leo thang giữa Nga và Ukraine đã làm đảo lộn nguồn cung và tăng giá thực phẩm cũng như phân bón từ vựa lúa mì của châu Âu; lo lắng nảy sinh về hậu quả môi trường của các lô hàng nông sản vận chuyển toàn cầu; nhiều đầu bếp và người tiêu dùng đang tìm cách đa dạng hóa chế độ ăn uống tại thời điểm giá vé được tiêu chuẩn hóa quá mức.
Vì vậy việc chỉ định này được xem là đúng thời điểm. Tất cả những điều đó đã tạo ra động lực mới cho các loại ngũ cốc thay thế trồng tại địa phương cũng như các mặt hàng chủ lực khác như kê. Kê có nhiều loại, chẳng hạn như kê ngón tay, fonio, lúa miến và teff, thường sử dụng làm bánh mì injera xốp quen thuộc dành cho những người hâm mộ ẩm thực Ethiopia.
Nhiều người ủng hộ trồng tất cả các loại kê vì tốt cho sức khỏe - kê giàu protein, kali và vitamin B - và hầu hết các loại đều không chứa gluten. Và loại ngũ cốc này cũng rất linh hoạt: hữu ích trong mọi thứ, từ bánh mì, ngũ cốc và couscous đến bánh pudding và thậm chí cả bia.
"Trong nhiều thế kỷ, kê đã được trồng trên khắp thế giới - ở cả những quốc gia như Nhật Bản, Châu Âu, Châu Mỹ và Úc – nhưng chủ yếu tập trung ở Ấn Độ, Trung Quốc và Châu Phi cận Sahara", Fen Beed, trưởng nhóm lãnh đạo hệ thống cây trồng và cơ giới hóa đô thị thuộc Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) cho biết.
Nhiều quốc gia nhận ra rằng họ "nên cân nhắc và xem xét loại nông sản phù hợp với khí hậu đất nước, cân nhắc tìm một sản phẩm thay thế tiềm năng cũng như tìm kiếm sản phẩm nào có thể nhập khẩu hiệu quả. Đây là giải pháp hiệu quả cho ngành nông nghiệp cho dù chúng ta trải qua đại dịch hay căng thẳng quân sự", ông Beed nhận định.
Giá trị thực sự
Kê từ lâu đã chịu đựng tốt hơn với đất nghèo dinh dưỡng, hạn hán và điều kiện trồng trọt khắc nghiệt đồng thời có thể dễ dàng thích nghi với các môi trường khác nhau mà không cần sử dụng nhiều phân bón hay thuốc trừ sâu. Loại nông sản này không cần nhiều nước như các loại ngũ cốc khác, vì vậy đang trở nên lý tưởng ở những nơi như vùng Sahel khô cằn của Châu Phi và các giống như fonio có rễ sâu sẽ giúp giảm thiểu sa mạc hóa, quá trình biến đất màu mỡ thành sa mạc, thường là do hạn hán hoặc phá rừng.
Fonio ( một loại hạt kê) có biệt danh là cây trồng của những người nông dân lười biếng. Pierre Thiam, bếp trưởng điều hành và đồng sáng lập của chuỗi cửa hàng thực phẩm bình dân cao cấp Teranga có trụ sở tại New York, chuyên phục vụ các món ăn Tây Phi cho rằng đây là loại cây này rất dễ sống và năng suất.
"Khi cơn mưa đầu mùa đến, những người nông dân chỉ việc ra ngoài và gieo hạt fonio… Họ chỉ phải xới đất thôi. Và đây cũng là một loại cây trồng phát triển nhanh, có thể trưởng thành trong 2 tháng và thu hoạch"", ông Pierre Thiam nói thêm.
Theo FAO, kê chiếm chưa đến 3% thương mại ngũ cốc toàn cầu nhưng lại là loại cây trồng đang phát triển ở một số vùng khô hạn. Ở quận Rushinga, diện tích trồng kê tăng gần gấp 3 lần trong thập kỷ qua. Chương trình Lương thực Thế giới của Liên Hợp Quốc đã triển khai hàng chục máy tuốt lúa, cung cấp gói hạt giống và đào tạo cho 63.000 nông dân quy mô nhỏ ở các khu vực dễ bị hạn hán trong mùa trước. Lượng mưa thấp và nhiệt độ cao trong những năm gần đây một phần do biến đổi khí hậu, cùng với đất bạc màu đã không mang lại hiệu quả cao với cây trồng là ngô.
"Bạn sẽ thấy những người trồng ngô đang tìm kiếm lương thực hỗ trợ nhưng những người trồng lúa miến hoặc kê trân châu vẫn đang ăn những loại ngũ cốc do họ trồng. Chúng tôi dự đoán rằng trong 5 năm tới, các loại ngũ cốc nhỏ sẽ được ưu tiên trồng nhiều hơn ngô", Melody Tsoriyo, một nhà nông học cho biết.
Giới chức trách ở Zimbabwe đã đến các vùng nông thôn xa xôi, khảo sát mùa màng và hỗ trợ chuyên gia giúp người dân trồng kê, chẳng hạn như thông qua các nhóm WhatsApp để truyền bá kiến thức kỹ thuật cho nông dân. Người phát ngôn của Chương trình Lương thực thế giới (WFP) Tatenda Macheka cho biết cây kê đang giúp giảm đi tình trạng mất an ninh lương thực ở Zimbabwe trong bối cảnh khoảng 1/4 dân số ở đất nước 15 triệu dân hiện đang rơi vào tình trạng mất an ninh lương thực.
Mặt khác, ở các khu đô thị của Zimbabwe và xa hơn nữa, các nhà hàng và khách sạn cho rằng bữa ăn bằng kê mang đến một chút đẳng cấp và khi đưa kê vào các món ăn thì thực đơn trở nên có giá trị hơn.
"Một loại ngũ cốc tuyệt vời như vậy nhưng đã bị bỏ qua trong một thời gian dài. Đã đến lúc chúng ta nên đưa loại hạt này vào chế độ ăn uống", Thiam – một đầu bếp người Mỹ nói./.
