Nói về ngành công nghiệp bán dẫn, đầu tiên, chúng ta phải hiểu: Như thế nào là chất bán dẫn? Chất bán dẫn là chất có độ dẫn điện mức trung gian giữa chất dẫn điện và chất cách điện. Vì chất này có thể dẫn điện ở một điều kiện nào đó, ở điều kiện khác sẽ không dẫn điện nên được gọi là "bán dẫn". Chất bán dẫn đóng vai trò quan trọng trong nhiều ngành công nghiệp, đặc biệt trong sản xuất thiết bị và linh kiện điện tử. Chip điện tử hoạt động dựa vào cơ chế bật, tắt để tạo ra tín hiệu, vì thế chất bán dẫn thích hợp để tạo ra chip điện tử vì có thể điều khiển dòng diện bật, tắt đúng lúc.
Mới đây, nhân chuyến thăm và làm việc của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại Hoa Kỳ, Synopsys - một công ty tự động hóa thiết kế điện tử hàng đầu thế giới và Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã ký kết biên bản ghi nhớ về phát triển nguồn nhân lực tài năng thiết kế vi mạch (IC) tại Việt Nam, trong đó Synopsys hỗ trợ NIC thành lập một trung tâm ươm tạo thiết kế chip. Tuần trước, nhà máy bán dẫn quy mô 1,6 tỷ USD của Tập đoàn Amkor cũng đã chính thức khánh thành tại Bắc Ninh.
Sự hình thành ngày càng nhiều các dự án lớn đang cho thấy sức hấp dẫn của ngành công nghiệp bán dẫn tại Việt Nam. Đồng thời, đây cũng sẽ là một trong những lĩnh vực quan trọng được nghiên cứu sâu sau khi trung tâm đổi mới sáng tạo Quốc gia được đưa vào hoạt động vào cuối tháng này.
Hình minh họa
Công nghiệp bán dẫn Việt Nam hấp dẫn dòng vốn mới
Ngành công nghiệp bán dẫn được ví như xương sống của ngành công nghiệp điện tử vì như chúng ta có thể thấy, các sản phẩm vi mạch bán dẫn luôn hiện diện trong các loại thiết bị điện tử mà chúng ta dùng hằng ngày. Nếu bóc tách chuỗi giá trị để làm nên một vi mạch như thế này, thì sẽ có 3 giai đoạn gồm: Thiết kế - Sản xuất, chế tạo và cuối cùng là Lắp ráp - đóng gói - kiểm định.
Hiện mức độ tham gia của Việt Nam còn hạn chế khi chủ yếu tham gia vào khâu cuối cùng là lắp ráp đóng gói, chiếm khoảng 10% giá trị sản phẩm và giá trị gia tăng thấp. Tín hiệu tích cực là việc Chính phủ thúc đẩy phát triển các lĩnh vực đầu tư mới, trong đó có công nghiệp bán dẫn, đang giúp thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài mới vào cả chuỗi giá trị này. Kỳ vọng sẽ có tác động tích cực đến khu vực trong nước thời gian tới.
Tập đoàn thiết kế vi mạch Marvell từ Mỹ công bố sẽ sớm thành lập trung tâm thiết kế quy mô lớn tại Việt Nam. Sau 3 năm nữa, sẽ tăng 50% quy mô nhân sự so với hiện nay. Doanh nghiệp cho biết lý do là bởi chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam phù hợp để phát triển khâu thiết kế trong chuỗi giá trị ngành bán dẫn - khâu tạo ra giá trị gia tăng cao nhất.
Ông Nguyễn Quang Đạm, Tổng Giám đốc Marvell Việt Nam, cho biết: "Nguồn nhân lực kĩ sư, sinh viên của chúng ta rất tài năng, rất thuận lợi để làm việc cho ngành thiết kế vi mạch tại Việt Nam. Chúng ta có thể so sánh một cách đơn giản giữa Việt Nam và Mỹ chẳng hạn: kĩ sư ở Mỹ mới ra trường được trả lương 100.000 - 120.000 USD/năm trong khi kĩ sư tại Việt Nam trung bình chỉ khoảng 1/10 so với bên Mỹ. Nếu khả năng làm việc ngang nhau, không có lý do gì không đầu tư tại Việt Nam".
Theo cơ quan thống kê Mỹ, doanh thu chip từ Việt Nam nhập khẩu vào Mỹ tăng 75% theo năm, hiện đứng thứ 3 về thị phần, tương ứng mức gần 12%. Tuy nhiên giá trị chủ yếu tập trung ở khâu lắp ráp, đóng gói.
Các chuyên gia đánh giá, Việt Nam hoàn toàn có thể nâng cao giá trị trong khâu thiết kế, sản xuất... bằng cách tăng cường hợp tác với các nước ở nhiều cấp độ. Trong đó có hợp tác giữa doanh nghiệp Việt và doanh nghiệp nước ngoài.
Ông Thiều Phương Nam, Tổng Giám đốc Qualcomm Việt Nam, chia sẻ: "Chúng tôi đều làm việc với các công ty Việt Nam để thiết kế, phát triển, sản xuất. Có thể nói chúng tôi rất ấn tượng về năng lực của các công ty Việt Nam, các kĩ sư Việt Nam trong việc tiếp cận, làm chủ các công nghệ mới. Có thể Việt Nam không bắt đầu bằng những con chip phức tạp đòi hỏi quy trình sản xuất mới nhất, mà bắt đầu bằng con chip có nhu cầu tại Việt Nam và các thị trường xung quanh chúng ta. Cần có sự hỗ trợ để các công ty, startup Việt Nam có sự tham gia".
Điểm sáng là dù chưa nhiều, nhưng đã có một số doanh nghiệp lớn như Viettel, FPT làm chủ khâu thiết kế, sản xuất các sản phẩm công nghệ có thiết bị bán dẫn, xuất khẩu được vào các thị trường lớn.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết đang chuẩn bị các đề án mang tính chiến lược để phát triển tốt hơn ngành công nghiệp bán dẫn và hỗ trợ doanh nghiệp.
Ông Nguyễn Chí Dũng, Bộ Trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, nói: "Chúng tôi đang đề xuất xây dựng đề án thành lập các trung tâm thiết kế chip, trung tâm nghiên cứu. Đề án đảm bảo 50.000 kĩ sư, chuyên gia trong ngành bán dẫn. Làm sao đến năm 2030 chúng ta đạt được 50.000 kĩ sư đó. Khi đó chúng ta ở tâm thế, vị thế khác, sẵn sàng tham gia chủ động hiệu quả".
Giới quan sát đánh giá, việc Việt Nam thiết lập quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với một số cường quốc về công nghiệp bán dẫn sẽ mở ra nhiều cơ hội phát triển, củng cố vai trò của Việt Nam trong chuỗi cung ứng, cũng như mở rộng thị trường cho sản phẩm make in Việt Nam.
Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho công nghiệp bán dẫn
Vì sao giai đoạn sản xuất trong chuỗi giá trị công nghiệp bán dẫn vẫn chưa thể phát triển mạnh tại Việt Nam? Theo nhận định từ giới chuyên gia, mặc dù cơ sở hạ tầng khu công nghiệp tại nước ta đã có nhiều bước phát triển. Tuy nhiên để đáp ứng được yêu cầu của ngành công nghiệp bán dẫn thì sẽ còn phải cải thiện nhiều. Do ngành này đòi hỏi rất lớn sự ổn định về mặt hạ tầng, điện, nước..., đặc biệt là nguồn vốn đầu tư có thể lên đến hàng chục tỷ USD cho 1 dự án. Do đó phát triển về sản xuất sẽ là câu chuyện dài hạn còn câu chuyện phát triển cho tương lai gần hơn - đó là tập trung nâng cao sức cạnh tranh về nguồn nhân lực. Vì nguồn nhân lực đang là thế mạnh trọng yếu của Việt Nam - là đối trọng để Việt Nam đặt lên bàn đàm phán với các nước. Nhiều kế hoạch hành động, giải pháp đang được triển khai để có thể nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, điển hình như tại TP Hồ Chí Minh.
Thời điểm vừa tốt nghiệp, anh Đặng Ngô Nhật Trường tại TP Hồ Chí Minh đã được nhận ngay vào làm kỹ sư kiểm tra thiết kế vi mạch tại một tập đoàn nước ngoài nhờ trước đó có quá trình tham gia vào chương trình liên kết đào tạo công nghiệp bán dẫn giữa giữa trường đại học và doanh nghiệp.
Anh Đặng Ngô Nhật Trường chia sẻ: "Ngành học của tôi thiên về thiết kế vi mạch là nhiều. Tuy nhiên thực tế ở công ty thì tôi lại cần bổ sung rất nhiều kiến thức liên quan đến việc xây dựng môi trường để mình kiểm tra, những kiến thức này ở trường học tôi chưa được tiếp xúc qua".
Giáo sư Christina Soh, Hiệu trưởng Trường Kinh doanh Nanyang, Đại học NTU Singapore, cho biết: "Nguồn nhân lực Việt Nam có những thế mạnh về tinh thần học hỏi, kĩ năng về công nghệ. Tuy nhiên, với những ngành công nghiệp mới có tốc độ thay đổi rất nhanh chóng, thì kĩ năng quản trị, thích ứng với sự thay đổi là rất quan trọng. Các mô hình hợp tác quốc tế sẽ giúp nguồn nhân lực Việt Nam thu hẹp khoảng cách này".
Theo Cộng đồng Vi mạch Việt Nam, hiện cả nước có gần 5.600 kĩ sư thiết kế chip, chỉ đáp ứng được ở mức 20% nhu cầu. Khi 5 năm tới ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam cần có đến 50.000 kĩ sư.
Do đó, bên cạnh việc tăng cường hợp tác đào tạo giữa nhà doanh nghiệp và nhà trường, hợp tác đào tạo quốc tế, giới chuyên gia cho rằng các trung tâm kinh tế như thành phố Hồ Chí Minh cần có chính sách thu hút nhân lực sẵn có ở các nơi, bao gồm cả người Việt ở nước ngoài và người nước ngoài.
Đặc biệt, khi Nghị quyết 98 của Quốc hội đã tạo cơ chế để thành phố miễn, giảm thuế thu nhập cho cá nhân hoạt động trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo.
Ông Nguyễn Việt Dung, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP Hồ Chí Minh, nói: "Cụ thể nhất là chính sách miễn giảm thuế thu nhập cá nhân và doanh nghiệp, cho các đối tượng hoạt động trong lĩnh vực, đổi mới sáng tạo. Tôi nghĩ đây là chính sách quan trọng để tạo nguồn lực quan trọng cho lĩnh vực đổi mới sáng tạo".
Ông Nguyễn Anh Thi, Trưởng Ban Quản lý Khu Công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh, cho biết: "Sắp tới chúng tôi triển khai chương trình ươm tạo doanh nghiệp vi mạch. Mục tiêu hình thành nên các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực thiết kế vi mạch bán dẫn, nơi hấp thụ nguồn nhân lực trong lĩnh vực bán dẫn".
Giới chuyên gia kiến nghị cần có các chương trình quốc gia để nâng cao chất lượng đào tạo cho ngành công nghiệp bán dẫn, trong đó phải có sự kết hợp giữa Nhà nước - nhà trường - nhà doanh nghiệp. Hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đang xây dựng kế hoạch hành động cụ thể liên quan đến vấn đề này.
Các chuyên gia cũng nhấn mạnh cần thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI vào lĩnh vực công nghiệp bán dẫn một cách có chọn lọc, gắn với mục tiêu phát triển doanh nghiệp trong nước. Đồng thời, sau khi trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia sẽ được khánh thành tại Khu công nghiệp công nghệ cao Láng Hoà Lạc, TP Hà Nội vào cuối tháng 10 này thì các nghiên cứu, thảo luận chuyên sâu về phát triển công nghiệp bán dẫn tại Việt Nam cũng sẽ được các tập đoàn lớn trong và ngoài nước đưa ra nhằm thúc đẩy lĩnh vực này. Trung tâm này được kỳ vọng sẽ trở thành hạt nhận, là nơi ươm mầm cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo nói chung và ngành công nghiệp bán dẫn nói riêng.
