Bảo tồn gen mướp quý
Mướp hương là một trong những loại rau quả được trồng phổ biến, rất quen thuộc và gần gũi đối với người Việt Nam. Quả mướp được chế biến thành nhiều món ăn ngon, là loại rau tươi đầy dinh dưỡng. Ngoài ra, mướp hương cũng được sử dụng trong Đông y với nhiều công dụng được lấy từ tất cả các bộ phận của cây...
Tại Việt Nam, mướp hương có nhiều cơ hội để phát triển vì có nhiều lợi thế và tiềm năng về vị trí địa lý, điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng, nhân lực, cho phép phát triển sản xuất nhiều loại rau quả có giá trị kinh tế lớn. Trong đó, Tây Nam Bộ là vùng trồng cây hoa màu và rau lớn, và là một trong những vùng có sản lượng cung cấp các mặt hàng rau tươi chủ yếu của TPHCM.
Khí hậu vùng Tây Nam Bộ dễ chịu, điều hòa, ít bão, quanh năm nóng ẩm, tương đối ổn định với hai mùa rõ rệt, là điều kiện phù hợp phát triển rau nhiệt đới. Với điều kiện khí hậu, đất đai thuận lợi, diện tích đất trồng rau tăng nhanh nên vùng Tây Nam Bộ có nhiều cơ hội cho sự phát triển của mướp hương.
Tuy nhiên, sự phát triển của cây mướp hương hiện nay chưa tương xứng với tiềm năng của nó. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do hạn chế về yếu tố giống và kỹ thuật canh tác.
Giống áp dụng trong sản xuất một phần là của địa phương, thụ phấn tự do, hoặc theo phương thức truyền thống, được người dân thu hái, cất giữ theo kinh nghiệm, thường bị thoái hóa và lẫn tạp dẫn đến năng suất và giá trị thương phẩm thấp.
Ngoài ra, đa số người dân sử dụng hạt giống F1 mua từ các đại lý, các giống ưu thế lai F1 tuy có nhiều ưu điểm vượt trội hơn các giống truyền thống về năng suất, chất lượng và độ đồng đều cao nhưng chưa phù hợp với yêu cầu và tập quán canh tác của người nông dân. Giá thành của các giống ngoại nhập thường cao hơn các giống F1 trong nước nên thường khó được chấp nhận áp dụng vào thực tế sản xuất.
Bên cạnh đó, thị hiếu người tiêu dùng là các giống mướp hương có quả thuôn thẳng, dài vừa phải, màu sắc vỏ quả đẹp, mùi thơm hấp dẫn sau khi nấu, thịt quả không bị thâm, và ngọt đậm. Vì vậy, người dân luôn mong muốn có được giống mướp hương mới đáp ứng với các tiêu chí trên.
Từ sự hỗ trợ kinh phí của Sở KH&CN TPHCM, đội ngũ kỹ sư - chuyên gia tại Công ty TNHH Hạt giống Tân Lộc Phát đã triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ “Nghiên cứu chọn tạo giống Mướp hương lai F1 (Lufa cylindrycal L. Roem) cho thị trường TPHCM và Tây Nam Bộ”.
KS Vũ Quốc Trưởng, Chủ nhiệm nhiệm vụ, cho biết, nhóm thực hiện đã đánh giá nguồn nguyên liệu 50 dòng mướp hương đời S6, đánh giá khả năng kết hợp chung của các dòng bằng phương pháp lai đỉnh 50 dòng mướp hương đời S6 với đối chứng Taka L07 và đánh giá độ thuần của dòng bằng kỹ thuật sinh học phân tử SSR.
Sau khi loại bỏ các dòng không phù hợp, nhóm thực hiện bố trí lai định hướng 10 dòng mướp hương còn lại bằng phương pháp Griffing 4, tạo ra được 45 tổ hợp lai (THL) mướp hương mới, đồng thời theo dõi và đánh giá thêm một số đặc tính sinh trưởng của các dòng tham gia lai tạo.
Sau khi khảo sát 45 THL mướp hương F1 đã lai tạo được so với giống đối chứng Taka L07, nhóm thực hiện nhận thấy hầu hết các THL đều có những đặc điểm nổi trội hơn giống đối chứng về thời gian ra hoa, ngày thu hoạch và thời gian kết thúc thu hoạch.
Trong số 45 THL, chỉ có 6 THL có năng suất cao hoặc bằng so với đối chứng, có kích thước quả nằm trong khoảng từ 30 - 40 cm, phù hợp với thị hiếu của thương lái và người tiêu dùng.
Năng suất cao gấp 4 lần đối chứng
Quả mướp hương thu hoạch từ hạt giống thành phẩm ưu tú được lai tạo.
Theo KS Vũ Quốc Trưởng, từ 6 THL ưu tú đã chọn được ở vụ Hè Thu năm 2020, nhóm tiếp tục trồng và so sánh ở vụ Thu Đông 2020 và đã chọn ra 3 THL mướp hương triển vọng trong đó 2 THL có các đặc điểm vượt trội.
Đặc biệt năng suất thực thu rất cao và vượt trội so với các giống còn lại, đạt 39,1 - 39,5 tấn/ha, cao hơn so với đối chứng là 10,4 - 10,8 tấn/ha, tỷ lệ thương phẩm 97,7 - 98,3%. Bên cạnh đó, độ cứng quả 13,8 - 16,1 lbf, độ brix ở mức 7,6 - 7,9, quả thơm và thời gian bảo quản trung bình 5 ngày với màu sắc quả xanh đậm có kèm sọc đậm phù hợp với thị hiếu người tiêu thụ tại TPHCM và Tây Nam Bộ.
Sau khi trồng và trình diễn hội thảo đầu bờ ở TPHCM và các tỉnh Vĩnh Long, Long An và Tiền Giang, nhóm kết luận giống THL L15xL44 là giống thích hợp nhất cho thị trường TPHCM và Tây Nam Bộ.
Với nhiều ưu điểm vượt trội về sinh trưởng, khả năng chống chịu bệnh mốc sương tốt, thu hoạch quả khá sớm. Dạng quả thon thẳng khá đẹp với màu sắc xanh đậm có kèm sọc đậm, ít gai, chiều dài 34,0 - 35,8 cm, đường kính 4,0 - 4,3 cm và khối lượng 245,5 - 249,4 gam/quả.
Ngoài giá trị thương phẩm về hình dạng và màu sắc thì giống còn ăn ngon với độ ngọt đạt 7,9 (0brix) và có mùi thơm trước và cả sau khi nấu chín. Đặc biệt, năng suất của giống rất cao và vượt trội so với các giống còn lại, đạt 41 - 45 tấn/ha, cao hơn nhiều so với đối chứng là 10,7 - 14,8%, tỷ lệ thương phẩm 97,2 - 98,8%. Ngoài ra, giống có tính ổn định khá cao, mặc dù trồng trình diễn ở các địa điểm khác nhau nhưng giống đều cho kết quả tốt.
Tại các hội thảo này, đại diện nhiều hộ nông dân cũng cho rằng, kích thước của giống thuận tiện cho việc đóng gói và vận chuyển đi xa; và hơn thế nữa, với năng suất cao vượt trội sẽ góp phần rất lớn trong việc tăng hiệu quả kinh tế của bà con.
Sau khi trồng trình diễn thành công tại TPHCM, Vĩnh Long, Long An và Tiền Giang, THL ưu tú nhất là THL L15xL44 đã được tiến hành nhân hạt bố - mẹ, F1 và đăng ký bảo hộ giống (với tên hạt giống là mướp hương lai F1-SLP912) phục vụ thương mại hóa.