Đầu tiên, Tổng thống Mỹ Donald Trump “tấn công” Canada về thương mại, sau đó là Trung Quốc bắt giữ hai công dân Canada trong động thái được cho là “đáp trả” việc nước này bắt giữ giám đốc tài chính công ty công nghệ hàng đầu Trung Quốc, dù là theo yêu cầu của Mỹ.
Theo AP, Canada đang “mắc kẹt” giữa hai cường quốc thế giới và phải chịu sự trừng phạt, trong khi đồng minh không có sự trợ giúp nào rõ rệt.
“Chúng tôi chưa bao giờ cô đơn như thế này” – nhà sử học Robert Bothwell nói. “Chúng tôi không có đồng minh thực sự. Và tôi nghĩ đó là một yếu tố khác khiến Trung Quốc đang làm những gì họ làm bây giờ. Chúng tôi có rất ít lựa chọn để đáp trả.”
Hai người Canada, Michael Kovrig – cựu quan chức ngoại giao tại Trung Quốc, và Michael Spavor, doanh nhân sống tại phía Đông Bắc Trung Quốc gần biên giới Triều Tiên, đã bị bắt ngày 10/12 với nghi vấn tham gia các hoạt động làm hại đến an ninh quốc gia của Trung Quốc, theo người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lục Khảng. Các quan chức lãnh sự của Canada không tiếp cận được hai người này.
Hai công dân bị bắt giữ gia tăng áp lực với Canada khi họ đang bắt giữ Meng Wanzhou (Mạch Vãn Chu), giám đốc tài chính công ty công nghệ viễn thông Huawei vào ngày 1/12 theo yêu cầu của Mỹ. Mỹ muốn dẫn độ bà Meng với các cáo buộc bà và công ty vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ với Iran. Thẩm phán Canada đã cho bà Meng được bảo lãnh tại ngoại ngày 11/12.
Sự việc khởi đầu cho mâu thuẫn ngoại giao giữa ba nước Mỹ, Trung Quốc, Canada trong đó Canada dường như bị kẹt ở giữa, theo AP.
Cho đến nay, Canada vẫn có một mối quan hệ khá tốt với Trung Quốc. Trung Quốc trở thành đối tác thương mại lớn thứ hai của Canada sau Mỹ. Đầu tư từ Trung Quốc tạo điều kiện cho cơn sốt bất động sản ở Vancouver và Toronto. Một phần ba số sinh viên nước ngoài tại Canada là người Trung Quốc.
Thủ tướng Canada Justin Trudeau thậm chí từng nói về một thỏa thuận thương mại tự do giữa Canada và Trung Quốc, nhằm đa dạng hóa thương mại Canada – khi xuất khẩu sang Mỹ đang chiếm 75%.
Tuy nhiên, Thủ tướng Canada trở nên khá im ắng kể từ khi tin tức về các vụ bắt giữ tuần này được công khai. Lãnh đạo bảo thủ đối lập Andrew Scheer nói ông Trudeau chưa đủ cứng rắn với người Trung Quốc. “Tình hình này cho thấy cách tiếp cận ngây thơ của ông Justin Trudeau với Trung Quốc không có tác dụng” – Scheer nói.
Theo AP, đây là tranh chấp lớn thứ hai của Canada trong năm 2018 với một cường quốc thế giới. Tháng 6/2018, lãnh đạo Mỹ - Canada mâu thuẫn xung quanh việc chỉnh sửa thỏa thuận thương mại Bắc Mỹ mới. Ông Trump chỉ trích ông Trudeau là yếu đuối và không trung thực, khiến nhiều người Canada ngỡ ngàng.
Với vụ việc Huawei, ông Trump nói sẵn sàng can thiệp nếu điều đó giúp ích cho thỏa thuận thương mại với Trung Quốc, trong khi chính quyền Mỹ đang nỗ lực tách bạch quá trình dẫn độ với các cuộc đàm phán thương mại Mỹ - Trung và các quan chức Canada nói vụ bắt giữ không nhằm động cơ chính trị.
Ngoại trưởng Canada Chrystia Freeland cảnh báo nước đưa ra yêu cầu dẫn độ không nên chính trị hóa quá trình này.
“Thông thường, Canada có thể nhờ Mỹ ủng hộ trong một vấn đề như vậy. “ – Laura Dawson, từng là cố vấn kinh tế Đại sứ quán Mỹ ở Ottawa và giám đốc Viện Canada ở trung tâm nghiên cứu Wilson nhận xét. Dawson nói việc Washington “để mặc Canada khô héo” là không giống với bình thường.
“Tổng thống Trump dường như đã làm rõ rằng các đồng minh cũ không còn quá quan trọng nữa. Ông ấy không giấu giếm quan điểm của mình với cách tiếp cận bỏ mặc đối phương và không xem xét đến mối quan hệ đồng minh truyền thống” - Dawson nói thêm.
Theo AP, nhiều năm trước, Mỹ có thể sẽ bảo vệ Canada khi nước này bị tấn công và các nước khác sẽ biết Mỹ ủng hộ Canada, nhưng hiện tại sự việc đã thay đổi.
Tháng 8/2018, chính quyền Ả Rập Xê Út trục xuất đại sứ Canada và rút đại sứ của mình khỏi Canada, sau khi Bộ Ngoại giao Canada lên tiếng ủng hộ một nhà hoạt động Ả Rập Xê Út đang bị bắt giữ.
Ả Rập Xê Út cũng bán đi các khoản đầu tư của Canada và yêu cầu người dân đang học tập ở Canada quay về. Lúc đó cũng không có nước nào, bao gồm cả Mỹ, lên tiếng công khai ủng hộ Canada.
Hiện tại nguy cơ của Canada càng trở nên cao hơn. Thương mại phát triển với Trung quốc là một trong những chìa khóa để nước này thúc đẩy xuất khẩu ở châu Á trong khi thương mại với Mỹ đang bị thuế quan đe dọa.
“Từng có ý kiến cho rằng Trung Quốc sẽ thay thế Mỹ trở thành đối tác thương mại lớn của Canada nhưng điều đó bây giờ thật điên rồ” – nhà sử học Bothwell, giáo sư Đại học Toronto nói.
Trong khi đó, một số chuyên gia khác cho rằng hành động của Trung Quốc khi bắt giữ hai người Canada là một hành vi “bắt nạt". Cựu đại sứ Canada tại Trung Quốc David Mulroney kêu gọi các nước khác như Mỹ, Anh, Australia và Pháp có thể “góp một lời” để người Trung Quốc biết vụ bắt giữ ảnh hưởng đến danh tiếng của họ như một nơi an toàn để làm việc và theo đuổi sự nghiệp như thế nào.
“Điều tồi tệ hơn là Trung Quốc đang công kích Canada không phải vì sáng kiến của Canada mà vì một lệnh bắt giữ của Mỹ. Việc các mối quan hệ đồng minh trở nên im lặng thực sự gây thiệt hại khủng khiếp đối với chúng tôi” – chuyên gia Christopher Sands nói.