GS Hoàng Tuỵ chia sẻ với VietNamNet nỗi trăn trở khôn nguôi của ông về khoa học, giáo dục nước nhà sau sự kiện ông được giải thưởng quốc tế năm 2011. Ảnh: Lê Anh Dũng
Là một trong 2 người tiên phong xây dựng ngành Toán học của Việt Nam, GS Hoàng Tụy còn là "cha đẻ" của lĩnh vực Tối ưu hóa toàn cục (Global Optimization) trong Toán học Ứng dụng.
Cuộc đời ông là một tấm gương về tài năng và nhân cách lớn, hoạt động khoa học giáo dục không mệt mỏi dù khi đang sung sức hay lúc tuổi đã cao. Ông cũng là một trí thức nổi tiếng với sự thẳng thắn, đóng góp nhiều tâm huyết với đất nước.
Tháng 12/2017, tại hội thảo quốc tế về Toán học nhân kỷ niệm sinh nhật lần thứ 90 của GS Hoàng Tụy, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã nói rằng dân tộc Việt Nam thời nào cũng có những nhân tài kiệt xuất.
GS Hoàng Tụy sinh năm 1927 tại làng Xuân Đài, thị xã Điện Bàn, Quảng Nam, là cháu nội của cụ Hoàng Văn Bảng - em ruột của tổng đốc Hà Nội Hoàng Diệu. Các anh em ông có 7 người đỗ đạt thì 5 người làm giáo sư đại học như Hoàng Phê (Ngôn ngữ học), Hoàng Quý (Vật lý), Hoàng Kiệt (Mỹ thuật), Hoàng Tụy và Hoàng Chúng (Toán học)…
Được giới thiệu là "giỏi văn học Pháp", nhưng ngay từ thời trung học, Hoàng Tụy đã bộc lộ thiên hướng toán học.
Năm 1951, ông theo học Trường Khoa học cơ bản do Lê Văn Thiêm phụ trách. Năm 1954, Hoàng Tụy bắt đầu dạy toán tại Trường ĐH Khoa học, sau là Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội.
Tháng 3 năm 1959, ông trở thành một trong hai người Việt Nam đầu tiên bảo vệ thành công luận án phó tiến sĩ khoa học Toán - Lý tại ĐH Lomonosov tại Moskva. Từ năm 1961 đến 1968 ông là Chủ nhiệm Khoa Toán của Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội và là Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam từ năm 1980 đến 1989.
Năm 1964, ông đã phát minh ra phương pháp "lát cắt Tụy" (Tuy's cut) và được coi là cột mốc đầu tiên đánh dấu sự ra đời của một chuyên ngành toán học mới: Lý thuyết tối ưu toàn cục (global optimization).
Vào tháng 8/1997, Viện Công nghệ Linköping (Thụy Điển) đã tổ chức hội thảo quốc tế với chủ đề "Tìm tối ưu từ địa phương đến toàn cục" để tôn vinh GS Hoàng Tụy, "người đã có công trình tiên phong trong lĩnh vực tối ưu toàn cục và quy hoạch toán học tổng quát" và nhân dịp giáo sư tròn 70 tuổi.
Năm 2007, ông cùng các cộng sự thành lập Viện Nghiên cứu Phát triển IDS mà ông là Chủ tịch Hội đồng Viện, chuyên nghiên cứu các vấn đề liên quan đến các chính sách, chiến lược, kế hoạch phát triển cho các cơ quan nhà nước và các tổ chức kinh tế xã hội.
Tháng 12/2007, một hội nghị quốc tế về "Quy hoạch không lồi" đã được tổ chức ở Rouen, Pháp để ghi nhận những đóng góp tiên phong của GS Hoàng Tụy cho lĩnh vực này nói riêng và cho ngành Tối ưu Toàn cục nói chung nhân dịp ông tròn 80 tuổi.
Tháng 9/2011, ông là người đầu tiên nhận được giải thưởng Constantin Caratheodory do Đại hội Quốc tế Tối ưu Toàn cục đề xướng cho những đóng góp tiên phong và nền tảng trong lĩnh vực này.
 Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc mừng sinh nhật lần thứ 90 của GS Hoàng Tuỵ tại Viện Toán học Việt Nam. Ảnh: VGP |
Ông đã có trên 100 công trình đăng trên các tạp chí có uy tín quốc tế về nhiều lĩnh vực khác nhau của toán học; là tổng biên tập của 2 tạp chí toán học tại Việt Nam (1980-1990), ủy viên ban biên tập của 3 tạp chí toán học quốc tế.
Với nhiều thành tựu xuất sắc, GS Hoàng Tụy được trao các danh hiệu như tiến sĩ danh dự Trường ĐH Linköping, Thụy Điển (1995); Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I (1996); Giải thưởng Phan Châu Trinh (2010); Giải thưởng Constantin Carathéodory (2011).
Trong sự nghiệp của mình, GS Hoàng Tụy đã lên tiếng về những vấn đề bức thiết của khoa học, giáo dục Việt Nam, khởi xướng cuộc chấn hưng giáo dục "Mệnh lệnh từ cuộc sống". Ông có nhiều bài viết phê phán, góp ý thẳng thắn về vấn đề cải cách giáo dục.
Những ngày trước khi ông mất, bạn bè, gia đình, đồng nghiệp ở Viện Toán học, Tạp chí Tia sáng và nhà sách Omega đã kịp tập hợp các bài viết của ông và cho ra mắt cuốn sách "Xin cho tôi nói thẳng".
GS Hoàng Tuỵ: Điển hình của sĩ phu thời nay
GS Hà Huy Khoái (nguyên Viện trưởng Viện Toán học):
GS Hoàng Tụy là điển hình của sĩ phu thời nay, dù nói không được lắng nghe cũng vẫn phản biện. Thầy Tụy là người hiếm có vẫn còn giữ được cốt cách, thấy không đúng thì sẽ nói chứ không phải là chọn lựa cách nói...
Ý kiến của thầy không phải là khuôn vàng thước ngọc nhưng là ý kiến chân thành. Chỉ đọc thầy thì không hiểu được sự chân thành, tha thiết như mỗi lần nghe thầy phát biểu.
Bà Phạm Chi Lan:
Đối với người như cá nhân tôi, tôi học hỏi được một điều vô cùng lớn ở GS Tụy, là một nhà khoa học có tầm bao quát rộng lớn với sự phát triển của đất nước, có nhận xét vô cùng tinh tế, sắc sảo. Tôi cũng xin nhắc là GS cũng rất khiêm nhường với nghiên cứu trong lĩnh vực Toán học của mình, ở tuổi cao cũng vấn có những dấu ấn mới trong toán học.
Anh Hoàng Dương Tùng, con trai cả của GS. Hoàng Tụy
Giống như nhan đề của cuốn sách “Xin cho tôi nói thẳng”, ba tôi ghét nhất sự giả dối, giả dối là không chịu được. Ông luôn dạy chúng tôi phải trung thực, làm gì cũng phải trung thực.
Có nhiều điều trong cuộc sống tôi cứ nghĩ là thế này thế nọ, mà ba tôi còn sáng tạo hơn cả tôi nghĩ. Ba tôi cũng nhiều lần được đề bạt vào chức này chức nọ nhưng rồi không thành. Ba tôi nói may mà không thành, bởi thành thì mình nói thẳng cũng không ở lại được.