Trong vòng chưa đầy 3 tháng cầm quyền, nhà lãnh đạo 71 tuổi này đã “nặng lời” với Tổng thống Mỹ Barack Obama và tuyên bố chấm dứt hợp tác với Mỹ cả về chống khủng bố và tuần tra biển Đông. Ngoài ra, ông Duterte còn thể hiện mong muốn tăng cường hợp tác kinh tế và quốc phòng với Nga và Trung Quốc.
Duterte là một người rất khó đoán định - hôm trước ông nói Trung Quốc là một nước “hào phóng”, hôm sau lại dọa “đổ máu” nếu Trung Quốc tấn công Philippines.
Tuy nhiên, theo nhận định của hãng tin Bloomberg, những gì mà ông nói đã làm suy yếu nỗ lực của Mỹ trong việc tập hợp các quốc gia trong khu vực nhằm tạo đối trọng với sự hung hăng quân sự ngày càng gia tăng của Trung Quốc.
Thái độ của Duterte dẫn tới những nhận định cho rằng ông đang muốn dịch chuyển khỏi hiệp ước quốc phòng có giữa Philippines và Mỹ từ năm 1951.
Một mặt Duterte nói ông sẽ tôn trọng mối quan hệ liên minh với Mỹ, nhưng mặt khác ông cũng liên tục nhấn mạnh về sự cần thiết theo đuổi một “chính sách đối ngoại độc lập” và đặt câu hỏi liệu Mỹ có sẵn sàng can thiệp nếu Trung Quốc chiếm lãnh thổ trên biển Đông.
“Nhân tố thay đổi cuộc chơi”
“Điều này có thể là một nhân tố thay đổi cuộc chơi trên biển Đông nói chung và cuộc chạy đua ảnh hưởng Trung-Mỹ trong khu vực nói riêng”, ông Zhang Baohui, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu châu Á-Thái Bình Dương thuộc Đại học Lingnan ở Hồng Kông, nhận xét.
“Chính sách đối ngoại của Duterte có thể làm thay đổi mạnh mẽ bức tranh địa chính trị trong khu vực, đặt Trung Quốc vào một vị thế có lợi so với Mỹ”.
Một trong những lợi ích lớn nhất cho Trung Quốc là khả năng nước này đạt được một thỏa thuận với Philippines về biển Đông.
Hồi tháng 7, chỉ vài tuần sau khi ông Duterte nhậm chức vào tháng 6, tòa án trọng tài quốc tế đã ra phán quyết vụ Philippines kiện Trung Quốc về biển Đông, nói các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc trên vùng biển này là vô căn cứ. Đây là vụ kiện do chính quyền tiền nhiệm của Philippines đâm đơn.
Duterte tuyên bố tôn trọng phán quyết của tòa trọng tài, nhưng ông đã phát tín hiệu sẽ mở cuộc đàm phán với Trung Quốc về vấn đề biển Đông. Ngoài ra, ông cũng không đòi đề cập đến phán quyết này tại hội nghị thượng đỉnh Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) ở Lào hồi tuần trước.
Trước khi nhậm chức, Duterte tuyên bố cân nhắc gác các bất đồng về lãnh thổ sang bên để đạt một thỏa thuận về dự án đường sắt do Trung Quốc xây dựng.
Vào tháng 7, Duterte cử cựu Tổng thống Philippines Fidel Ramos tới Hồng Kông để “làm thân” với Trung Quốc. Sau đó, ông Ramos kêu gọi trao cho Philippines một vai trò lớn hơn trong kế hoạch của Trung Quốc về kết nối các cảng biển và trung tâm thương mại từ Á sang Âu.
Những cảnh báo
Hôm 6/9, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh nói Trung Quốc “sẵn sàng cùng Philippines nỗ lực để xây dựng lại sự tin tưởng lẫn nhau và thúc đẩy mối quan hệ song phương tiến lên phía trước”.
Việc Tổng thống Duterte có thái độ “thân mật” với Trung Quốc đã vấp phải sự cảnh báo.
“Đừng ngây thơ về vấn đề này. Chẳng một quốc gia nào khác ngoài Trung Quốc hưởng lợi từ việc chúng ta bất đồng với Mỹ và các đồng minh khác. Chúng ta đang gửi đi một thông điệp sai đến Mỹ, Trung Quốc và các đồng minh khác thông qua những hành động và tuyên bố này [của Duterte]”, ông Lauro Baja, một cựu Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Philippines, phát biểu.
“Đó là một kịch bản rất xấu”, nghị sĩ Hideki Makihira thuộc Đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền của Nhật nói về khả năng Philippines liên kết chiến lược với Trung Quốc.
Trong trường hợp đó, “ít nhất chúng tôi cần Việt Nam, Malaysia và các quốc gia khác xung quanh biển Đông về nhóm của chúng tôi”, ông Makihira nói trong một cuộc trả lời phỏng vấn tuần này ở Tokyo.
Hiện tại, giới chức Mỹ vẫn đang nhấn mạnh những lợi ích của mối quan hệ quốc phòng với Philippines.
“Chúng tôi có nhiều mối quan tâm chung và lợi ích chung. Mỹ và Philippines đã hợp tác hiệu quả cùng nhau trong nhiều lĩnh vực để thúc đẩy lợi ích chung”, phát ngôn viên Nhà Trắng Josh Earnest nói hôm 12/9.
Ngoài ra, Duterte khó có thể duy trì sự dịch chuyển về phía Trung Quốc.
Nếu Trung Quốc từ chối nhượng bộ trên biển Đông, nhất là về vấn đề ngư trường quanh bãi cạn tranh chấp Scarborough, Tổng thống Philippines có thể vấp phải sự phải đối của dư luận trong nước - theo giáo sư Richard Javad Heydarian thuộc Đại học De La Salle ở Manila.
“Đây chính là lý do vì sao quan hệ an ninh với Mỹ vẫn là mối quan hệ mà Philippines không thể từ bỏ”, ông Heydarian viết hồi tuần trước trong một bài báo.
Mặc dù vậy, Mỹ không thể tiếp tục kỳ vọng vào mức độ ưu tiên chiến lược và hỗ trợ ngoại giao mà Philippines dành cho nước này như trước kia. “Đây là một sự bình thường mới trong quan hệ Philippines-Mỹ”, vị giáo sư nhận định.