Theo báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải, đường sắt Việt Nam đã từng đóng góp vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế đất nước giai đoạn 1980-2005, hiện đang mất dần vai trò, thị phần giảm sút, không cạnh tranh được với các phương thức vận tải khác. Hạ tầng đường sắt quốc gia lạc hậu. Tiêu chuẩn kỹ thuật thấp. Chất lượng dịch vụ chưa đáp ứng nhu cầu. Tiềm ẩn nguy cơ cao mất an toàn giao thông. Nguồn nhân lực ngày càng mai một.
Thực trạng trên đặt ra yêu cầu phát triển đường sắc tốc độ cao nhằm mở ra không gian mới để phát triển bền vững, sử dụng hiệu quả tài nguyên, giảm ô nhiễm môi trường.
Sáng 11/7, Thường trực Chính phủ dưới sự chủ trì của Thủ tướng Phạm Minh Chính họp về chủ trương đầu tư đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam. Sau khi nghe lãnh đạo các bộ, ngành, đơn vị liên quan báo cáo, kết luận cuộc họp, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu nghiên cứu hướng tuyến thuận lợi nhất, ngắn nhất có thể, hiệu quả nhất, "qua sông bắc cầu, qua núi khoét hầm, qua ruộng đắp nền"; lựa chọn tốc độ thiết kế khoảng 350km/h.
Về công năng vận tải, hiện trên trục giao thông Bắc - Nam đã có 3 tuyến đường bộ (gồm quốc lộ 1, đường Hồ Chí Minh, đường bộ cao tốc đang được xây dựng), cùng các tuyến đường biển, hàng không, đường sắt.
Do đó, Thủ tướng đề nghị phải nghiên cứu xây dựng đường sắt tốc độ cao với công năng phù hợp để phát huy thế mạnh bổ sung của các loại hình vận tải. Nghiên cứu theo hướng vận tải hành khách là chủ yếu, kết hợp vận tải hàng hóa nhanh và phục vụ quốc phòng - an ninh khi có nhu cầu, đồng thời tiếp tục cải tạo, nâng cấp đường sắt hiện hữu để vận chuyển hàng hóa.
Mục tiêu và yêu cầu đặt ra là cần phải hoàn thành chiều dài đường sắt tốc độ cao khoảng 1.541km qua 20 tỉnh, thành phố. Thời gian thực hiện khoảng 10 năm, phấn đấu đến năm 2035 hoàn thành. Tổng mức đầu tư khoảng 70 tỷ USD.
Theo báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam có khoảng 50-60% chiều dài đi trên cầu cạn và có 23 nhà ga, với ga đầu là ga Ngọc Hồi (huyện Thanh Trì, Hà Nội) và ga cuối là ga Thủ Thiêm (TP. HCM).
Dự án đi qua 20 tỉnh thành phố: Hà Nội, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh HÒa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, TP. HCM.
Các vị trí đặt ga cụ thể được dự kiến (theo lý trình Hà Nội - TP. HCM): ga Ngọc Hồi (gần khu công nghiệp Ngọc Hồi, huyện Thanh Trì, Hà Nội) - ga Phủ Lý (cách trung tâm TP Phủ Lý, Hà Nam khoảng 4km) - ga Nam Định (cách trung tâm TP. Nam Định khoảng 6km về phía Tây) - ga Ninh Bình (khu vực Mai Sơn, TP. Ninh Bình).
Sau ga Ninh Bình đến ga Thanh Hóa (tại phường Đông Sơn, cách trung tâm thành phố khoảng 3-4km) và ga Vinh (dự kiến vị trí ga đường sắt hiện nay).
Tiếp đến là ga Hà Tĩnh (nằm ở phía Tây TP. Hà Tĩnh) - ga Vũng Áng (TX. Kỳ Anh) - ga Đồng Hới (tỉnh Quảng Bình) - ga Đông Hà (tỉnh Quảng Trị) - ga Huế (phường Xuân Thủy, TP Huế; cách ga hiện tại khoảng 2km) - ga Đà Nẵng (phường Hòa Khánh Nam, quận Liên Chiểu, cách trung tâm thành phố khoảng 6km, cách sân bay Đà Nẵng khoảng 4km).
Tiếp đến là ga Tam Kỳ (đặt phía Tây TP. Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam) - ga Quảng Ngãi (TP. Quảng Ngãi) - ga Phù Mỹ (thị trấn Phù Mỹ, huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định) - ga Diêu Trì (huyện Tuy Phước, Bình Định để kết nối với TP. Quy Nhơn).
Sau đó đến ga Tuy Hòa (tỉnh Phú Yên, cách trung tâm TP. Tuy Hòa khoảng 8km, cách sân bay Tuy Hòa khoảng 2,2km) - ga Nha Trang (tại xã Vĩnh Thạnh, cách trung tâm TP. Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa khoảng 4,5km).
Từ ga Nha Trang sẽ đến ga Tháp Chàm (tỉnh Ninh Thuận, đặt tại phường Đô Vinh, cách TP. Phan Rang khoảng 5km về phía Tây) - ga Tuy Phong (xã Hòa Minh, huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận) - ga Phan Thiết (xã Phong Nẫm, TP. Phan Thiết, Bình Thuận).
Từ Bình Thuận sang đến tỉnh Đồng Nai là ga Long Thành (trung tâm sân bay quốc tế Long Thành) và tiếp đến ga cuối là ga Thủ Thiêm (tại quận 2, TP. HCM).
Sáng nay, 24/7, dưới sự chủ trì của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Chính phủ họp phiên chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 7/2024, trong đó có thảo luận, xem xét cho ý kiến đối với Đề án chủ trương đầu tư đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc – Nam. Bộ Chính trị đã có Kết luận 49-KL/TW ngày 28/2/2023 về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, do đó Chính phủ phải cụ thể hoá chủ trương này.
Việc này đã được đặt ra hơn 10 năm, đây cũng là công việc phải thực hiện theo Nghị quyết của Đảng, Kết luận của Bộ Chính trị. Đây là việc lớn, do đó phải xin ý kiến của Chính phủ, các Bộ trưởng, Trưởng ngành, Thủ trưởng các cơ quan trực thuộc Chính phủ.
