Ngày 25/5, Thanh tra Chính phủ công bố kết luận thanh tra đối với công ty cổ phần phân đạm và hóa chất Hà Bắc (Đạm Hà Bắc). Kết luận đã chỉ ra nhiều dấu hiệu hình sự trong thực hiện Dự án cải tạo, mở rộng Nhà máy phân đạm Hà Bắc.
Theo kết luận thanh tra, Đạm Hà Bắc là một doanh nghiệp có thương hiệu, trước 2014 luôn có lãi nhưng khi Đạm Hà Bắc đầu tư dự án cải tạo mở rộng Nhà máy phân đạm Hà Bắc đã xảy ra những vi phạm.
Vi phạm đầu tiên là đã bổ sung liên danh Nhà thầu WEC-CECO trái quy định (WEC-CECO thiếu các hồ sơ, tài liệu quan trọng làm căn cứ xác định tổng mức đầu tư...) nhưng Đạm Hà Bắc vẫn nghiệm thu và thanh toán cho Nhà thầu đủ số tiền theo hợp đồng đã ký.
Điều này dẫn đến không chọn được nhà thầu EPC và làm phát sinh chi phí. Cùng với một số nguyên nhân khác, thì việc giá than tăng cao, chênh lệch tỷ giá tăng làm cho Dự án thua lỗ. Kết luận chỉ rõ, những vi phạm trên có dấu hiệu hình sự trong đấu thầu.
Khi thẩm định, phê duyệt Dự án năm 2008 (lần 1), Tổng công ty Hóa chất Việt Nam chỉ thẩm định tổng mức đầu tư dự án, không thẩm định các nội dung khác của Dự án là vi phạm quy định.
"Mặc dù TMĐT của dự án thiếu các hồ sơ, tài liệu quan trọng để xác định nhưng vẫn được Tổng công ty Hóa chất thẩm định phê duyệt (trên 392 triệu USD) là thiếu căn cứ, cơ sở", kết luận nêu.
Cũng theo kết luận, năm 2009, Dự án lại được điều chỉnh tổng mức đầu tư. Đạm Hà Bắc dù không đủ điều kiện, năng lực nhưng vẫn tự lập Dự án điều chỉnh và được Tổng công ty Hóa chất thẩm định, phê duyệt.
Việc điều chỉnh tổng mức đầu tư thời điểm này tuy không thay đổi về quy mô, công suất nhưng những nội dung về chi phí thiết bị không được làm rõ nhưng vẫn được Tổng công ty Hoá chất thẩm định, phê duyệt điều chỉnh lên mức gần 569 triệu USD, tăng trên 176 triệu USD (tăng 44,9%).
Việc điều chỉnh này, TTCP kết luận là thiếu căn cứ, cơ sở, không đúng quy định của pháp luật về đầu tư xây dựng.
Mặt khác, KLTT cũng chỉ ra rằng: Năm 2008 khi thẩm định TMĐT dự án ở mức 392,375 triệu USD, Tổ thẩm định đã nêu: "Dự án sẽ gặp khó khăn khi vốn đầu tư tăng 20% hoặc giá Urê giảm 8%".
Tuy vậy, năm 2009, dự án này lại được điều chỉnh tăng 44,9%, ở mức 568,646 triệu USD. TTCP kết luận: "TMĐT dự án tăng làm tăng chi phí đầu tư, tăng chi phí lãi vay, tăng chi phí sản xuất kinh doanh là một trong nguyên nhân chính dẫn đến Dự án thua lỗ".
Những vi phạm trên có dấu hiệu hình sự về thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo Điều 360 BLHS 2015.
Đặc biệt, dự án này khởi công khi chưa có giấy phép xây dựng; chậm tiến độ do phải điều chỉnh dự án, đấu thầu, lựa chọn EPC, giải phóng mặt bằng chậm. Đáng chú ý, Bộ Xây dựng lúc đó đã có ý kiến về điều kiện thực tế vị trí xây dựng dự án, nhưng Đạm Hà Bắc đã không tổ chức khảo sát kỹ…
Đến thời điểm thanh tra, các nội dung tranh chấp của Hợp đồng EPC chưa được các bên giải quyết; chi phí đầu tư của Dự án chưa được quyết toán.
Vốn đầu tư có 82,1% là đi vay, dẫn đến chi phí lãi vay lớn, thua lỗ kéo dài. Nhiều nguyên nhân khác cũng khiến cho dự án kém hiệu quả dù những năm đầu có lãi. Kết quả là đến tháng 6/2019 lỗ lũy kế của Đạm Hà Bắc đã lên đến trên 2.887 tỉ đồng.
Kết luận cũng nêu rõ, dự án đầu tư cải tạo mở rộng Nhà máy phân đạm Hà Bắc đã có vi phạm quy định pháp luật trong tổ chức đấu thầu chọn Nhà thầu tư vấn lập dự án, trong thẩm định, quyết định phê duyệt dự án, điều chỉnh dự án, tăng TMĐT dự án.
Những vi phạm này có dấu hiệu hình sự, gây hậu quả nghiêm trọng, cần phải được xác minh, điều tra làm rõ, xử lý theo quy định của pháp luật.
TTCP kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ Công an điều tra, xác minh, xử lý những vi phạm có dấu hiệu hình sự tại Dự án đầu tư cải tạo, mở rộng Nhà máy phân đạm Hà Bắc.
Những vi phạm bao gồm: vi phạm trong tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu tư vấn lập Dự án; thiếu trách nhiệm trong việc lập, thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh dự án.