Trong một phóng sự gần đây, phóng viên tờ WSJ tới thăm phòng thí nghiệm của Viện Nghiên cứu Khoa học Giám định ở Kiev. Tại đây, các mảnh vụn từ khí tài Nga như tên lửa, đạn pháo binh và UAV được thu thập để phân tích. Thứ mà họ thường xuyên tìm thấy trong các mảnh vụn này phần nào hé lộ một cuộc chiến khác - cuộc chiến vi mạch.
Ảnh trái là module GPS của u-blox, một hãng bán dẫn Thụy Sĩ. Bên phải là 2 con chip từ các công ty Mỹ, lần lượt là Xinlinx và Analog. (Ảnh: WSJ)
Các thiết bị bán dẫn trên đều có giá rất rẻ, chỉ từ vài chục đến trên dưới 100 USD, có nhiều vai trò khác nhau như định vị GPS, xử lý tín hiệu liên lạc, xử lý logic và nhiều tác vụ đa dạng khác.
Ngoài đạn pháo và UAV thông thường, phòng thí nghiệm trên còn thu thập được một số mảnh vỡ được cho là của tên lửa siêu vượt âm 3M22 Zircon. Đầu năm nay, truyền thông Mỹ đưa tin Nga đã bắt đầu sử dụng loại tên lửa có vận tốc tới 11.000 km/h này tham chiến.
Theo ông Andriy Kulchytskyi, tại phòng thí nghiệm, khí tài Nga mà Ukraine thu thập được sử dụng rất nhiều linh kiện từ các nước trên thế giới, từ dụng cụ quang học Nhật đến các thành phần của Trung Quốc, Iran hay thậm chí Ireland. Tuy nhiên, thành phần được tìm thấy nhiều nhất là chip bán dẫn của các công ty Mỹ.
Chip Altera Flex FPGA được gắn trên bảng mạch có thể có nhiều công dụng khác nhau như xử lý tín hiệu, điều khiển, liên lạc. (Ảnh: WSJ)
Dữ liệu từ RUSI, một tổ chức nghiên cứu quốc phòng và an ninh của Anh, tiết lộ rằng 70% linh kiện do nước ngoài sản xuất trong 27 hệ thống khí tài của Nga được sử dụng trong 4 tháng đầu cuộc xung đột đều do các công ty Mỹ sản xuất.
Theo nghiên cứu sinh Denys Karlovskyi tại RUSI, điểm khó khăn là làm sao để biết được các vi mạch được sử dụng trên nằm trong kho dự trữ của Nga kể từ trước khi xung đột nổ ra năm 2022 hay được nhập khẩu sau đó.
Cấm vận vi mạch
Vi mạch và một số hàng hóa có công dụng kép khác hiện nằm dưới sự kiểm soát xuất khẩu của các nước phương Tây. Đáp lại, Nga đã thích nghi bằng cách nhập khẩu các bộ phận trên thông qua các nước bên thứ ba. Theo C4ADS, một tổ chức phi lợi nhuận về an ninh toàn cầu, chip phương Tây hiện chảy vào Nga thông qua các quốc gia như Thổ Nhĩ Kỳ, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và thậm chí cả Maldives.
Theo Ngoại trưởng Antony Blinken, 70% công cụ máy móc và 90% thiết bị vi điện tử nhập vào Nga đến từ Trung Quốc, đều là các hàng hóa công dụng kép. Các công ty phương Tây tuyên bố rằng các mặt hàng này đang được Nga nhập khẩu mà không có sự cho phép của họ. Cả Intel, công ty sở hữu Altera, và Analog Devices, một nhà sản xuất chip lớn khác của Mỹ, đều cho biết họ không kinh doanh ở Nga và đã tuân thủ đầy đủ luật xuất khẩu ở Mỹ cũng như các quốc gia khác nơi họ làm việc.
Theo tuyên bố của Bộ Tài chính Mỹ, các biện pháp trừng phạt mới đưa ra gần đây nhằm mục đích "hạn chế khả năng cơ sở công nghiệp quân sự của Nga được hưởng lợi từ một số dịch vụ công nghệ thông tin và phần mềm của Mỹ".
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết trong một bài phát biểu video hồi tháng 4: “ Mỗi tên lửa tấn công Ukraine chứa hàng chục linh kiện – thiết bị điện tử và chip – có nguồn gốc từ các công ty ở các nước khác và được nhập khẩu qua các lãnh thổ láng giềng của Nga ”.
Một sĩ quan Ukraine giới thiệu các thành phần điện tử được cho là lấy từ một chiếc T-90M. (Ảnh: Getty)
Để hạn chế khả năng tiếp cận vi mạch của Moskva, các lệnh trừng phạt của Mỹ sẽ nhắm vào các công ty có trụ sở tại Trung Quốc, Kazakhstan, Thổ Nhĩ Kỳ và Hong Kong bán chất bán dẫn và công nghệ khác cho Nga.
Ví dụ, Công ty Youxin Thâm Quyến có trụ sở tại Trung Quốc đã cung cấp công nghệ trị giá hơn nửa triệu USD, bao gồm cả vi mạch, cho Nga. Theo tuyên bố của Bộ Tài chính, một số vi mạch trong số này đã được phát hiện trên máy bay không người lái trinh sát của Nga.
Các biện pháp trừng phạt cũng nhắm vào các cá nhân hỗ trợ mua sắm thiết bị vi mạch, chẳng hạn như Alexey Chichenev - công dân Nga, người quản lý mạng lưới mua sắm vi mạch quy mô lớn có trụ sở tại Hong Kong.
Điện Kremlin tuyên bố sẽ trả đũa các lệnh trừng phạt. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova cho biết: “ Như mọi khi trong những trường hợp tương tự, Nga sẽ không để yên cho những hành động gây hấn ”. Bà không nêu rõ phản ứng mà Mỹ sẽ phải nhận.
Vi mạch trong chiến tranh hiện đại
Theo Citylabs, vi mạch bán dẫn đóng một vai trò quan trọng trong các ứng dụng quân sự khác nhau, góp phần vào hệ thống thông tin liên lạc, công nghệ mã hóa, hệ thống radar, dẫn đường tên lửa và chiến tranh điện tử. Kích thước nhỏ, mức tiêu thụ điện năng thấp và độ tin cậy cao khiến chúng trở nên lý tưởng cho các công nghệ quân sự đòi hỏi sự nhỏ gọn, hiệu quả và độ bền.
Quân nhân Ukraine đang cầm bộ phận điện tử của một UAV Nga, trong cuộc họp báo của Bộ Quốc phòng Ukraine ở Kiev. (Ảnh: Getty)
Trong các hệ thống thông tin liên lạc, vi mạch được sử dụng để phát triển radio, thông tin vệ tinh và cơ sở hạ tầng mạng tiên tiến. Chúng cho phép truyền dữ liệu nhanh hơn, chất lượng tín hiệu được cải thiện và kết nối nâng cao.
Trong các hệ thống radar, vi mạch được sử dụng để tạo ra các bộ khuếch đại tần số cao và các bộ phận xử lý tín hiệu. Các thành phần này cho phép phát hiện và theo dõi chính xác các mục tiêu, nâng cao nhận thức tình huống và hỗ trợ xác định mối đe dọa.
Vi mạch cũng được sử dụng trong chiến tranh điện tử khi chúng cho phép tạo ra các biện pháp làm gián đoạn hệ thống liên lạc và radar của đối phương. Hệ thống dẫn đường tên lửa dựa trên vi mạch sử dụng các cảm biến và bộ xử lý để tính toán quỹ đạo mục tiêu và dẫn đường tên lửa tới mục tiêu đã định một cách chính xác.
Đó là chưa kể các phương tiện tự hành và UAV đang được tiếp sức bởi năng lực tính toán và xử lý dữ liệu tiên tiến của vi mạch hiện đại. Việc áp dụng năng lực tính toán mạnh mẽ vào các thiết bị này khiến chúng tăng cường khả năng giám sát mục tiêu, tiết kiệm năng lượng và tấn công chính xác đến mức không gây thiệt hại ngoài dự kiến.
Theo Karve International, trong tương lai các vi mạch mạnh hơn sẽ cho phép tích hợp các thuật toán học máy và AI phức tạp vào khí tài. AI được hỗ trợ bởi công nghệ bán dẫn sẽ hỗ trợ xử lý lượng dữ liệu khổng lồ, cung cấp các phân tích, dự đoán và đẩy nhanh quá trình ra quyết định.
Ứng dụng công nghệ này có thể cách mạng hóa việc ra quyết định tự động, đánh giá mối đe dọa và thậm chí tự động bảo trì các thiết bị quân sự và hậu cần.