Chìa khóa của tác chiến điện tử
"Hãy sử dụng những viên đạn lẻ", một binh lính Ukraine được gọi là Alain Delon, đang nấp sau bức tường gần tiền tuyến phía Đông thì thầm. Anh nói:
"Bằng cách này, chúng tôi có thể cầm cự đến sáng nếu họ (Nga - ND) tới gần". Alain Delon là một phần trong đội sĩ quan tình báo điện tử - một mục tiêu giá trị cao của quân đội Nga.
Alain lo ngại rằng các binh lính của Moscow có thể phát hiện ra tín hiệu ăng ten và bắt đầu tiến về phía căn cứ của họ. Anh quyết định sẽ thay đổi vị trí. Chìa khóa trong tác chiến điện tử chính là trở nên vô hình trước đối thủ.
Ukraine khai hỏa lựu pháo M177 ở Zaporizhzhya. Ảnh: Getty
Công việc của đơn vị Alain là phát hiện ra các tín hiệu điện tử từ tất cả các loại vũ khí của Nga, bao gồm UAV, các hệ thống phòng không, thiết bị gây nhiễu, pháo và hệ thống tên lửa phóng loạt. Họ sẽ tìm kiếm nơi tín hiệu phát ra, loại vũ khí và sau đó phối hợp với các đơn vị khác để phá hủy mục tiêu.
Thông tin này cũng giúp các chỉ huy có cái nhìn toàn cảnh về tình hình chiến trường.
"Đây là một cuộc chiến về công nghệ", Đại tá Ivan Pavlenko, người đứng đầu cơ quan tác chiến điện tử thuộc Bộ Tổng tham mưu Ukraine nhận định. Theo ông: "Nếu thấy số lượng trạm radar tại cùng một vị trí, ta sẽ biết đó là bốt chỉ huy. Nếu một vài trạm radar bắt đầu di chuyển, ta sẽ biết đó có thể là một cuộc phản công hoặc tấn công".
Đây là một cuộc xung đột vô hình đang diễn ra song song với những vụ nổ, những cuộc tấn công tên lửa và chiến tranh chiến hào.
Gần như mọi vũ khí hiện đại từ các hệ thống pháo đến tên lửa có độ chính xác cao đều sử dụng sóng radio, vi sóng, bước sóng hồng ngoại hoặc các tần số khác để thu thập dữ liệu. Điều này khiến cho chúng trở nên dễ tổn thương trong tác chiến điện tử, vốn có chức năng đánh chặn và triệt tiêu các tín hiệu này.
"Nếu bạn thua trong tác chiến điện tử, lực lượng của bạn sẽ biến thành một đội quân của thế kỷ 19. Bạn sẽ đi sau đối phương 10 bước", Yaroslav Kalinin, người đứng đầu Infozahyst, một công ty sản xuất các hệ thống tác chiến điện tử cho quân đội Ukraine cho hay.
Nga khiến vũ khí hiện đại của Ukraine kém hiệu quả hơn
Trong những năm gần đây, Nga đã phát triển hàng loạt công nghệ gây nhiễu bao gồm: hệ thống tác chiến điện tử Krasukha-4 có khả năng phát hiện và theo dõi các mục tiêu trên không cũng như nhắm vào radar phòng không; hệ thống Zhitel ngăn chặn tín hiệu vệ tinh và thiết bị gây nhiễu liên lạc qua radio Leyer-3.
Vào thời điểm tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt vào cuối tháng 2 năm ngoái, Nga có khoảng 18.000 quân tác chiến điện tử. Ông Yaroslav Kalinin cho biết: "Họ (Nga - ND) cố gắng làm hỏng hệ thống radar và thâm nhập vào các hệ thống phòng không của chúng tôi nhưng họ chỉ thành công một phần".
Các hệ thống phòng không của Ukraine vẫn có thể bắn hạ chiến đấu cơ Nga. Một số nhà quan sát cho rằng việc thiếu ưu thế trên không khiến Moscow chưa thể chiếm được Kiev nhanh chóng.
Các lực lượng của Nga cũng không thể ngắt hệ thống liên lạc mà quân đội Ukraine sử dụng để tổ chức phòng tuyến. Một số mạng lưới vệ tinh quân sự bị gây nhiễu nhưng mạng thiết bị di động và mạng internet phần lớn không bị ảnh hưởng.
Học giả cấp cao Bryan Clark tại Viện Hudson cho rằng mặc dù hệ thống tác chiến điện tử của Nga không nhiều, nhanh và linh động nhưng Moscow đã rút ra nhiều bài học trong quá trình tác chiến. Thay vì sử dụng thiết bị lớn dễ bị phát hiện và phá hủy, họ dần chuyển sang các thiết bị di động nhỏ hơn.
Chuyên gia Bryan Clark nhận định, Nga đã triển khai hàng trăm thiết bị tác chiến điện tử dọc tiền tuyến nhằm làm chậm cuộc phản công của Ukraine. Những thiết bị này bao gồm thiết bị phá sóng định vị GPS, hệ thống chặn tín hiệu radar và ngăn chiến đấu cơ xác định các mục tiêu để Ukraine tấn công.
Các hệ thống của Nga như Zhitel và Pole-21 đang cho thấy hiệu quả đặc biệt trong việc làm nhiễu GPS và các hệ thống vệ tinh khác. Chúng có thể vô hiệu hóa các UAV cảm tử tấn công quân đội Nga.
Nhiều vũ khí tiên tiến được các nước NATO cung cấp cho Ukraine trở nên dễ tổn thương trước các hệ thống gây nhiễu bởi chúng sử dụng tín hiệu GPS để định hướng.
"Zhitel có thể gây nhiễu tín hiệu GPS trong phạm vi 30km. Đối với các vũ khí như bom JDAM do Mỹ sản xuất, vốn chỉ sử dụng máy thu tín hiệu GPS để chỉ dẫn mục tiêu thì việc sử dụng thiết bị trên đủ khiến nó xác định sai vị trí và tấn công trượt", chuyên gia Clark nói.
Điều tương tự cũng xảy ra với các tên lửa dẫn đường được phóng từ pháo phản lực HIMARS - hệ thống từng đóng vai trò quan trọng trong cuộc tấn công vào mùa thu năm ngoái của Ukraine. Cả hai bên đều đang tìm cách đối phó với các hệ thống gây nhiễu của nhau.
Đại tá Pavlenko không phủ nhận các hệ thống của Nga đang làm giảm tính hiệu quả và chính xác của các vũ khí Ukraine nhận được từ phương Tây. Theo ông, điều này khiến cho việc nhắm vào các hệ thống tác chiến điện tử của Nga trở nên quan trọng hơn.
"Trước khi chúng tôi tấn công bằng đạn dẫn đường chính xác, chúng tôi phải cung cấp thông tin tình báo. Liệu có bất kỳ sự cản trở nào trong khu vực đó không? Nếu khu vực đó bị ảnh hưởng bởi tín hiệu gây nhiễu, chúng tôi phải tìm thiết bị đó và phá hủy nó, sau đó thì mới sử dụng vũ khí trên".