Bà chính là Lê Ngọc Bình, công chúa nhà Lê.
Theo sách Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ do nội các triều Nguyễn biên soạn, Lê Ngọc Bình (1785 -1810) là vị công chúa đặc biệt của lịch sử Việt. Bà là con gái út của vua Lê Hiển Tông, em gái công chúa Ngọc Hân, sau trở thành vợ của hai đời vua là Cảnh Thịnh Hoàng đế Nguyễn Quang Toản nhà Tây Sơn và vua Gia Long của triều Nguyễn.
Sử sách ghi lại bối cảnh rối ren của nước ta thế kỷ 18, khi vua Lê mất đi quyền hành chính trị ở nước Đại Việt. Quyền lực thực sự tập trung vào các chúa Trịnh ở phía Bắc (Đàng Ngoài) và các chúa Nguyễn phía Nam (Đàng Trong).
Lê Ngọc Bình - nàng công chúa duy nhất trong sử Việt lấy hai vua làm chồng. (Ảnh minh hoạ)
Từ giữa thế kỷ 18, người nông dân bần cùng đã đứng lên khởi nghĩa cả ở Đàng Ngoài lẫn Đàng Trong. Trong đó có phong trào khởi nghĩa của anh em nhà Tây Sơn gồm Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ ở Bình Định.
Sau khi đánh bại nhà Nguyễn ở Đàng Trong, năm 1786, với danh nghĩa "phù Lê diệt Trịnh", Nguyễn Huệ (1753-1792) tiêu diệt chúa Trịnh rồi vào Thăng Long yết kiến vua Lê để dâng sổ sách quân dân tỏ ý tôn phò. Nguyễn Huệ được vua phong làm Nguyên súy dực chính phù vận, Uy quốc công rồi cho sánh duyên cùng công chúa Ngọc Hân, lúc này vừa tròn 16 tuổi.
Hai năm sau, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, đặt niên hiệu Quang Trung, phong Ngọc Hân làm Hữu cung hoàng hậu. Họ có với nhau 2 con là công chúa Nguyễn Ngọc Bảo và hoàng tử Nguyễn Quang Đức. Năm 1792, Nguyễn Huệ đột ngột qua đời, con trai là Quang Toản (con trai Quang Trung và hoàng hậu Bùi Thị Nhạn, người Bình Định) nối ngôi lúc mới 10 tuổi lấy niên hiệu là Cảnh Thịnh.
Do hoàng đế Cảnh Thịnh tuổi còn nhỏ, quyền lực triều Tây Sơn bị rơi vào tay nhóm quyền thần do Thái sư Bùi Đắc Tuyên (cậu ruột Quang Toản) đứng đầu. Vị Thái sư chuyên quyền, độc đoán nên trong hàng ngũ tướng sĩ Tây Sơn có nhiều người bất bình. Những quan nào theo Đắc Tuyên thì được ưu đãi, những quan nào ra mặt chống thì bị hại, đẩy ra làm quan xa.
Đến năm 1795, Thái sư Tuyên bị dẹp, thái hậu Lê Ngọc Hân làm mối em gái Lê Ngọc Bình cho Quang Toản. Ngọc Bình trở thành hoàng hậu nhà Tây Sơn khi vừa tròn 12 tuổi.
Cuộc hôn nhân của Ngọc Bình và Hoàng đế Cảnh Thịnh khiến các mối quan hệ trở nên phức tạp. Ngọc Hân - Ngọc Bình vừa là chị em, vừa là mẹ chồng nàng dâu. Vua Quang Trung và Cảnh Thịnh vừa là cha con, vừa là hai chàng rể của hoàng đế Lê Hiển Tông.
Tháng 5/1801, Nguyễn Ánh đánh chiếm Phú Xuân, vua Quang Toản bỏ chạy ra Bắc Hà, Ngọc Bình và một số cung nữ bị kẹt lại Phú Xuân. Thấy hoàng hậu trẻ đẹp, ăn nói dịu dàng, dáng điệu thướt tha, Nguyễn Ánh muốn lấy làm vợ.
Mặc các cận thần kịch liệt phản đối vì cho rằng "thiên hạ thiếu gì đàn bà mà lại lấy thừa vợ của giặc", vua Gia Long vẫn bỏ ngoài tai tất cả, ông trả lời bề tôi rằng: "Tất cả giang sơn này, cái gì mà ta không lấy từ trong tay giặc, cứ gì một người đàn bà?" .
Sau khi vào cung, Ngọc Bình được Gia Long phong làm Chiêu nghi, sinh được hai hoàng tử và hai công chúa. Tuy nhiên bà mất năm 1810, khi mới 27 tuổi, được ban thụy là Cung Thận Đức phi.
Dù bà không để lại nhiều dấu ấn nhưng lại là một phần lịch sử đặc biệt của 3 triều đại Lê, Tây Sơn và Nguyễn. Vì vậy, hàng trăm năm qua, dân gian vẫn còn truyền tụng câu ca dao về công chúa Lê Ngọc Bình: "Số đâu có số lạ lùng/Con vua lại lấy hai chồng làm vua".
