Tranh cãi và chia rẽ
Tuy nhiên, điều đáng chú ý là mặc dù đạt 97% tỷ lệ phiếu thuận, chỉ có 23% số cử tri hợp lệ người Puerto Rico tham gia phản hồi cuộc trưng cầu dân ý này. Tại một đất nước nơi tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu luôn ở mức 80%, con số 23% phản ánh tình trạng chia rẽ trong nội bộ Puerto Rico.
Lý giải cho hiện tượng này, CNN ghi nhận trước thềm cuộc bỏ phiếu, hai đảng đối lập đã hối thúc người dân đừng tham gia với lý do cuộc trưng cầu dân ý đã bị "can thiệp" bởi cách diễn đạt ngôn từ trong lá phiếu không phù hợp.
Cụ thể, một bản thảo trước đã bị quan chức liên bang từ chối vào tháng 4/2017 bởi nó không bao gồm lựa chọn giữ Puerto Rico ở lại vị trí một nước thuộc khối thịnh vượng chung. Bộ Tư pháp Mỹ cũng chỉ ra rằng, bản thảo cũ này còn sai phạm khi ám chỉ rằng gia nhập Mỹ là cách duy nhất để người Puerto Rico có quốc tịch Mỹ, trong khi đây là quyền cơ bản họ được hưởng từ khi chào đời.
Mặc dù những lỗi nêu trên đã được sửa đổi trong cuộc trưng cầu dân ý, nhiều nghi ngờ vẫn bủa vây khiến hai đảng đối lập đã kêu gọi cử tri tẩy chay cuộc bỏ phiếu này.
Người Puerto Rico xếp hàng chờ bỏ phiếu. Ảnh: NYTimes
Đây đã là lần thứ sáu đảng cầm quyền Puerto Rico tổ chức trưng cầu dân ý về vấn đề gia nhập nước Mỹ. Theo Fox News, bốn cuộc bỏ phiếu trước (rơi vào các năm 1967, 1991, 1993 và 1998) đều trả về kết quả gần như cân bằng giữa hai lựa chọn gia nhập hoặc giữ nguyên.
Trong cuộc trưng cầu dân ý thứ năm vào 2012, 54% cử tri đi bỏ phiếu cho biết họ muốn thay đổi. 61% số người trả lời câu hỏi thứ hai lựa chọn trở thành một bang của Mỹ, nhưng lại có tới gần nửa triệu cử tri bỏ trống câu hỏi này, khiến nhiều người cho rằng kết quả năm 2012 không hợp lệ.
CNN ghi nhận, vào thời điểm đó, giới phân tích chính trị cho rằng cuộc bỏ phiếu năm 2012 không hẳn cho thấy ý muốn gia nhập nước Mỹ, mà là ước vọng của người dân được chứng kiến một sự thay đổi lớn nói chung, dù là gia nhập Mỹ, tách thành một nước độc lập, hay một giải pháp khác.
Vì đâu Puerto Rico muốn gia nhập nước Mỹ?
Câu trả lời chính là lợi ích kinh tế. Trở thành một bang của Mỹ có thể giúp nền kinh tế của đảo quốc này hồi phục nhanh hơn, do Puerto Rico sẽ nhận được dòng tiền từ nguồn ngân sách liên bang.
Theo CNN, Puerto Rico đang chìm trong khủng hoảng kinh tế trầm trọng. Quốc gia này vừa tuyên bố phá sản vào tháng 5/2017 do khoản nợ khổng lồ 70 tỉ đô la Mỹ với vô số chủ nợ. 46% dân số Puerto Rico đang sống dưới mức đói nghèo, còn tỉ lệ thất nghiệp luôn "giữ vững" ở mức 11,5% kể từ tháng Ba năm nay.
New York Times ghi nhận, thu nhập bình quân đầu người của Puerto Rico chỉ bằng một nửa so với bang nghèo nhất nước Mỹ là Missisippi.
Theo tờ Philadelphia Tribune, CNN Money đã ghi nhận từ 2016 rằng chính phủ Puerto Rico đã chi tiêu quá nhiều, có thể do một lỗi trong hiến pháp nước này. Thêm vào đó, Quốc hội Mỹ còn thay đổi một số điều luật, xóa bỏ khoản miễn trừ thuế và lợi ích kinh doanh mà Puerto Rico vốn trông cậy vào.
Một nhân viên công vụ giúp cử tri bỏ phiếu. Ảnh: NYTimes
Không chỉ vậy, dòng người trong độ tuổi lao động ào ạt rời khỏi Puerto Rico cũng khiến tình trạng chảy máu chất xám thêm nghiêm trọng.
Theo AP, gần nửa triệu người Puerto Rico đã chuyển đến Mỹ sống trong vòng một thập kỷ qua để tìm việc làm và nơi ở rẻ hơn. Điều này khiến nguồn thu nhập từ thuế của chính phủ bị giảm xuống khiến nền kinh tế càng khó hồi phục trong khi những người ở lại phải gánh chịu nhiều loại thuế mới và giá điện nước tăng cao.
Ở quần đảo Puerto Rico, giá cả thực phẩm đắt đỏ hơn Mỹ tới 22% còn dịch vụ công cộng thì đắt hơn tới 64%.
Tuy nhiên, những người phản đối việc gia nhập Mỹ cho rằng Puerto Rico sẽ mất đi bản sắc và dấu ấn văn hóa, và cảnh báo rằng quốc gia này sẽ còn tiếp tục lún sâu vào khủng hoảng kinh tế nếu phải tiếp tục hứng chịu hàng triệu đô la tiền thuế liên bang.
Quan điểm của chính quyền Trump là gì?
Theo NBC News, khi còn tranh cử, Tổng thống Donald Trump từng tuyên bố "chắc chắn theo đuổi tiến trình giúp Puerto Rico giải quyết tình trạng hiện giờ theo quy trình hiến pháp và Quốc hội."
Thời điểm đó, đảng Cộng hòa còn có một số tuyên bố ủng hộ quyết tâm gia nhập Mỹ của Puerto Rico khi hối thúc Quốc hội thông qua các điều luật giúp Puerto Rico đạt được ý muốn theo cuộc trưng cầu năm 2012.
Thế nhưng trong buổi họp báo ngày 12/6, thư ký báo chí Nhà Trắng Sean Spicer bày tỏ quan điểm không mấy mặn mà khi gần như đẩy hết toàn bộ vấn đề cho Quốc hội, và tuyên bố "quá trình này sẽ phải tự tìm đường ra".