“Mập mờ chiến lược”
Một mặt, Trung Quốc đã nhất quán nhấn mạnh tầm quan trọng của chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Mặt khác, Trung Quốc tránh chỉ trích “chiến lược quân sự đặc biệt” của Nga ở Ukraine, đồng thời tái bảo đảm với Moscow về “tình hữu nghị không giới hạn”.
Bắc Kinh cũng nhắc lại cam kết hỗ trợ giải quyết khủng hoảng Ukraine qua biện pháp chính trị. Nhưng Đại sứ Trung Quốc tại Liên minh châu Âu (EU), Fu Cong, sử dụng cuộc phỏng vấn của mình với một hãng truyền thông Trung Quốc để tuyên bố rằng hợp tác của nước ông với châu Âu là bất tận tương tự như việc quan hệ của Trung Quốc với Nga là vô giới hạn.
Tổng thống Pháp Macron (trái), Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (giữa) và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Leyen. Ảnh: Marin.
Tin tức cho hay, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có cuộc điện đàm kéo dài và ý nghĩa với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky - lần đầu tiên hai người nói chuyện với nhau kể từ khi Nga đưa quân vào Ukraine cách đây hơn một năm.
Truyền thông nhà nước Trung Quốc đưa tin: Ông Tập Cận Bình nói với ông Zelensky rằng Trung Quốc sẽ không “thêm dầu vào lửa” trong cuộc xung đột này nhưng hòa đàm là “giải pháp duy nhất để thoát khỏi xung đột”. Ông nói thêm rằng “không có bên chiến thắng trong chiến tranh hạt nhân”.
Không có gì bí mật về việc quan hệ EU - Trung Quốc chịu ảnh hưởng từ xung đột Nga - Ukraine. Các chuyến thăm gần đây tới Trung Quốc của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Chủ tịch Ủy ban EU Ursula von der Leyen và Ngoại trưởng Đức Annalena Baerbock đã khẳng định rõ điều này.
Châu Âu bị chia rẽ khi tình hình Ukraine bế tắc
Các sự kiện trên cho thấy mức độ đa dạng trong cách tiếp cận của châu Âu đối với Trung Quốc cũng như mức độ ảnh hưởng của chúng đối với các mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương. Mặc dù liên minh phương Tây ủng hộ Ukraine vẫn được cố kết cho đến lúc này, người ta ngày càng nhận thấy điều đó là nhờ vai trò thủ lĩnh của Mỹ trên các mảng kinh tế, chính trị và quân sự.
Điều này cũng rõ ràng tại Hội nghị Hội đồng đối ngoại EU ở Luxembourg gần đây. Cao ủy Đối ngoại và chính sách an ninh của EU, Josep Borrell, gần như không có gì mới để đưa ra về kế hoạch của EU cung cấp cho Ukraine một triệu quả đạn pháo.
Quan trọng nhất và cũng gây thất vọng nhất cho Ukraine là người ta vẫn chưa chốt được các đề xuất về cách thức tăng năng lực sản xuất quân sự của châu Âu.
Tương tự, một gói trừng phạt mới của EU chống lại Nga ít khả năng được kết luận ngay, phải chờ đến thời điểm sau đó trong tháng 5 này. Bên cạnh đó, EU và Nhật Bản đã có động thái phản đối kế hoạch của Mỹ kêu gọi các nước G7 cấm tất cả các mặt hàng xuất khẩu sang Nga.
Tất cả những điều này tạo thêm sức nặng cho các câu hỏi về triển vọng một cuộc phản công thành công của Ukraine được đưa ra trong các bản đánh giá tình báo bị rò rỉ thời gian qua.
Chính sách của Trung Quốc cũng làm nổi bật sự bất định sâu sắc đang tiếp diễn, thậm chí là sự chia rẽ, trong phương Tây về việc có đàm phán với Nga hay không, bằng cách nào và với nội dung gì.
Một mặt, có những người muốn hối thúc phương Tây tăng mạnh sự ủng hộ quân sự của phương Tây cho Ukraine. Mặt khác, có những người cổ xúy cho một chiến lược mới nhằm đưa cuộc tranh đấu từ chiến trường sang bàn đàm phán.
Cả hai cách tiếp cận đều có logic nội tại riêng. Cả hai đều muốn tránh thế bế tắc kéo dài và gây tổn thất lớn cho các bên trên chiến trường.
Thế bế tắc như vậy sẽ không chỉ gây thêm phí tổn cho Nga và Ukraine mà còn tác động vượt ra xa bên ngoài biên giới của Ukraine. Cựu Tổng thống Nga Medvedev đã đe dọa chấm dứt thỏa thuận hiện nay cho phép ngũ cốc xuất khẩu của Ukraine được đi qua Biển Đen. Đây là tuyến cung cấp lương thực thiết yếu cho nhiều nước đang phát triển. Nếu Nga ngăn chặn thỏa thuận này, điều đó cũng sẽ làm tăng hơn nữa căng thẳng nội EU về việc trung chuyển (và tiếp cận thị trường) đối với ngũ cốc Ukraine.
Không phải ngạc nhiên nhiều khi sau đó các nước như Brazil muốn xem Trung Quốc nỗ lực trung gian hòa giải giữa Nga và Ukraine.
Nỗi sợ của người Pháp phản ánh thực tế
Đối với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, rõ ràng là sự ủng hộ của người đồng cấp Pháp quan trọng hơn cả của Brazil. Tổng thống Pháp Macron được cho là đang hợp tác với Trung Quốc để tạo ra một khung đàm phán Nga - Ukraine.
Tuy nhiên, ông Macron đã bị nhiều nước phương Tây chỉ trích khi làm vậy. Chỉ có Bộ trưởng Italy Guido Croscetto ủng hộ ý tưởng Trung Quốc nên đứng ra làm trung gian cho đàm phán hòa bình.
Hồi tháng 6/2022, ông Macron đã bị nhiều bên chỉ trích vì gợi ý rằng không nên khiến Nga bị mất mặt. Hồi tháng 12/2022, ông đề xuất bảo đảm an ninh cho Moscow - một ý tưởng đã bị Ukraine và các đồng minh phương Tây chế giễu.
Tuy nhiên, không nên đơn giản xem cam kết của Pháp về nhu cầu đàm phán là việc Paris nhượng bộ Moscow.
Thực tế, cam kết của Pháp phản ánh những khó khăn thực tế của Ukraine trong việc giành chiến thắng quân sự trên chiến trường. Quan điểm của Pháp cũng phản ánh nỗi sợ xung đột với Nga sẽ leo thang hơn nữa và quan hệ với Trung Quốc sẽ xấu đi đến mức không thể đảo ngược được.
Các chuyến thăm nhộn nhịp của châu Âu tới Trung Quốc trong 6 tháng qua, bắt đầu bằng chuyến thăm của Thủ tướng Đức Olaf Scholz vào tháng 11/2022, là chỉ dấu về tầm quan trọng của mối quan hệ này đối với EU và các nước thành viên chủ chốt của khối. Và Pháp không đơn lẻ trong nỗ lực tìm kiếm chấm dứt xung đột vũ trang Ukraine sớm hơn tại bàn đàm phán thay vì là trên chiến trường.
EU hiện không có khả năng đưa ra cam kết mang tính quyết định trong việc củng cố năng lực của Ukraine giành chiến thắng trên chiến trường trước quân đội Nga. Đây là triệu chứng cho thấy trong nội bộ EU đang có cuộc đấu về tầm nhìn đối với tương lai trật tự quốc tế và vai trò mà khối muốn nắm giữ./.