Tên lửa đất đối không (tên lửa phòng không) được sử dụng rộng rãi trong suốt cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine, bắn hạ máy bay và bảo vệ các thành phố khỏi các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) cũng như tên lửa. Việc kết hợp giữa các hệ thống phòng không Liên Xô và phương Tây đã giúp Ukraine ngăn chặn lực lượng không quân đối phương, trong khi lực lượng phòng thủ đáng gờm của Nga cũng đe dọa lực lượng hàng không của Kiev.
Mặc dù tên lửa đất đối không (SAM) đóng vai trò quan trọng trong các nhiệm vụ quan trọng, cả Nga và Ukraine đều đã chuyển đổi chúng cho mục đích sử dụng ngoài ý muốn: tấn công đất đối đất.
Tên lửa đất đối không S-200. Ảnh: Getty
Kể từ khi xung đột Nga-Ukraine bùng phát hồi tháng 2/2022, các tên lửa SAM thời Liên Xô như Buk và S-300 được sử dụng không chỉ để đối phó với máy bay Nga mà còn cả UAV và tên lửa thông thường, nhưng việc phòng thủ như vậy đã phải trả giá. Ukraine đã cạn kiệt phần lớn kho SAM từ thời Liên Xô và hiện đang phụ thuộc vào Mỹ và các đối tác về khả năng phòng không như NASAMS, Patriots và các máy bay đánh chặn.
Trong khi đó, Nga đã trang bị không chỉ các hệ thống S-300 mà còn cả hệ thống SAM di động tầm xa S-400 mới hơn, đắt tiền hơn và ấn tượng hơn. Là bản nâng cấp so với S-300, S-400 được đánh giá là một hệ thống phòng thủ uy lực có khả năng nhắm mục tiêu, tiêu diệt nhiều máy bay và UAV cũng như tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo.
Biến tên lửa phòng không thành vũ khí tấn công
Các báo cáo chỉ ra rằng, trong suốt cuộc xung đột, cả Nga và Ukraine đã tìm ra cách sử dụng mới cho SAM. Hôm 20/8, bản cập nhật tình báo của Anh cho hay, ngày càng có nhiều thông tin về tên lửa SAM tấn công các mục tiêu trên bộ bên trong lãnh thổ do Nga kiểm soát. Ukraine được cho là đã biến các SAM S-200 cũ thành “tên lửa đạn đạo tấn công mặt đất”.
Hãng thông tấn TASS của Nga cho biết lực lượng nước này đã đánh chặn tên lửa S-200 nhằm vào Crimea.
Vài tuần trước vụ việc này vào tháng 7, một đoạn video xuất hiện trên mạng cho thấy Ukraine được cho là đã sử dụng S-200 để tấn công một nhà xưởng ở Nga. Không rõ đây là mục tiêu có chủ ý hay việc sử dụng bất thường đã ảnh hưởng đến độ chính xác và khiến nhà xưởng đó vô tình bị bắn trúng.
Việc sử dụng tên lửa phòng không như S-200 để tấn công các mục tiêu trên bộ bên trong lãnh thổ do Nga kiểm soát có vẻ như là một vấn đề đau đầu, đặc biệt khi mối lo ngại lớn nhất của Ukraine vẫn là lực lượng không quân vượt trội của Nga và các mối đe dọa trên không khác.
Ukraine đã ngừng sử dụng S-200 hơn một thập kỷ trước, mặc dù họ vẫn giữ chúng trong kho dự trữ và thỉnh thoảng thảo luận về khả năng tái sử dụng trước khi xung đột với Nga bùng phát. Các hệ thống này tương đối cũ và lỗi thời so với các hệ thống phòng thủ mới hiện nay, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng không có giá trị.
Được phát triển vào những năm 1960, S-200 được trang bị hệ thống tìm kiếm radar thụ động tích hợp, yêu cầu dẫn đường từ một radar riêng biệt để tấn công chính xác mục tiêu. Về mặt lý thuyết, cũng có thể điều chỉnh tốc độ và hướng theo dõi của hệ thống bên trong tên lửa bằng hệ thống dẫn đường GPS.
Trong khi đó, S-300 có hệ thống nhắm mục tiêu hợp lý hơn. S-400 của Nga thậm chí còn có khả năng cao hơn. Nhưng S-200 vẫn có thể hữu ích khi được sử dụng để tấn công.
Một lý do tiềm năng cho việc Ukraine sử dụng S-200 có thể là do tầm bắn và tính sẵn có của chúng. Các loại vũ khí tầm xa như tên lửa Storm Shadow đều do các nước phương Tây cung cấp và đi kèm với một số điều kiện sử dụng, còn S-200 thì không.
Ukraine đã tăng cường các cuộc tấn công vào lãnh thổ do Nga kiểm soát trong những tháng gần đây, cho rằng đó là một cuộc chiến công bằng khi Nga tấn công Kiev và các thành phố khác của Ukraine hàng ngày. Tuy nhiên, Mỹ và các đồng minh không khuyến khích Ukraine sử dụng vũ khí phương Tây tấn công các mục tiêu bên trong lãnh thổ Nga. Với S-200, Ukraine có thể tấn công Nga mà không vi phạm bất kỳ lời hứa nào với các đồng minh.
Nga sử dụng cả tên lửa đối hạm để tấn công mặt đất
Mặt khác, Nga cũng được cho là đã tấn công các mục tiêu trên bộ và đối phó với Hệ thống tên lửa pháo binh cơ động cao (HIMARS) bằng tên lửa SAM. Moscow cũng sử dụng loại tên lửa này để đã tấn công các thành phố của Ukraine.
Đầu năm nay, Ukraine cho biết Nga đã tăng cường sử dụng tên lửa S-400 và S-300 để tiến hành các cuộc tấn công mặt đất vì kho dự trữ tên lửa dẫn đường chính xác của Moscow đang cạn kiệt. Việc không kích liên tục vào Ukraine kể từ những ngày đầu của cuộc xung đột đã làm cạn kiệt kho dự trữ của Nga và Moscow phải dựa vào các tài sản khác, chẳng hạn như tên lửa vốn dành cho các nhiệm vụ khác, như SAM và đạn dược lảng vảng.
Nga đã chuyển sang sử dụng các loại vũ khí như UAV tấn công một chiều (UAV cảm tử) và tên lửa chống hạm Kh-22 cho các cuộc tấn công trên bộ. Kh-22 là tên lửa tầm xa thời Liên Xô được thiết kế để đe dọa các tàu sân bay, nhưng nó đã được sử dụng đáng kể nhằm vào các mục tiêu trên bộ ở Ukraine, gần đây là thành phố cảng Odessa vào tháng 7 vừa qua.
Mặc dù có một số khác biệt giữa cách tiếp cận của Nga và Ukraine, việc sử dụng SAM vào các mục tiêu mà chúng không được thiết kế để tấn công đã cho thấy nỗ lực của cả 2 bên trong việc đánh bại đối phương bằng bất cứ vũ khí nào có sẵn.