Lần tăng lãi suất đầu tiên của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) trong 17 năm có thể tạo tiền đề cho việc giải quyết di sản tiêu cực của chính sách tiền tệ siêu lỏng lẻo và thúc đẩy kinh tế.
Tác động của chính sách tiền tệ cũ đã làm sản sinh ra nhiều công ty “zombie” (xác sống) – thuật ngữ chỉ các công ty cố gắng tồn tại một cách tạm bợ và kiếm đủ tiền để duy trì hoạt động mà không có lợi nhuận.
Vào hôm thứ Ba, BOJ chấm dứt chính sách lãi suất âm hôm thứ Ba và tuyên bố các điều kiện tài chính phù hợp vẫn sẽ được duy trì “trong thời điểm hiện tại”. Tuy nhiên, việc tăng lãi suất có thể khiến các công ty zombie sụp đổ khi chi phí đi vay cao hơn.
Dẫu vậy, các nhà phân tích cho rằng, sự phá sản gia tăng – có thể dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp tăng, chưa hẳn là bất lợi.
Koichi Fujishiro, nhà kinh tế cấp cao tại Viện nghiên cứu Dai-ichi Life nhận định: Tình huống này có thể “tiếp thêm sinh lực” cho nền kinh tế, vì các doanh nghiệp thua lỗ phá sản có thể thúc đẩy người lao động tìm kiếm cơ hội tốt hơn trong các ngành đang phát triển khác.
Theo khảo sát của công ty nghiên cứu tín dụng Teikoku Databank, số lượng công ty zombie ước tính đã tăng lên 251.000 tính đến tháng 3/2023, tăng khoảng 30% so với một năm trước đó và là mức cao nhất kể từ năm tài chính 2011.
Xét theo ngành, lĩnh vực bán lẻ có số lượng công ty zombie lớn nhất, chiếm 27,7%. Tiếp theo là lĩnh vực vận tải và viễn thông, chiếm 23,4%.
Các vụ phá sản ngày càng tăng trên khắp Nhật Bản, bởi các công ty phải chịu áp lực hoàn trả các khoản vay theo gói hỗ trợ của chính phủ trong đại dịch, giá nguyên vật liệu leo thang và chi phí lao động ngày càng tăng.
Theo công ty nghiên cứu tín dụng Tokyo Shoko Research, số doanh nghiệp phá sản vào năm 2023 đã tăng 35,2% so với một năm trước đó lên 8.690 – mức tăng lớn nhất kể từ năm 1992 sau khi nền kinh tế lạm phát tài sản của Nhật Bản bùng nổ.
BOJ bắt đầu nới lỏng tiền tệ vào năm 2013 nhằm chấm dứt tình trạng giảm phát kinh niên của Nhật Bản. Năm 2016, ngân hàng đặt lãi suất ngắn hạn ở mức âm 0,1% và đưa ra chương trình kiểm soát đường cong lợi suất và lãi suất dài hạn được giữ ở mức cực thấp.
Những chính sách như vậy đã khiến doanh nghiệp gần như không chịu nhiều gánh nặng trả lãi. Bên cạnh đó, chính phủ cũng đã tạo điều kiện tái cấp vốn cho các doanh nghiệp nhỏ sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và tung ra các biện pháp kích thích lớn trong giai đoạn đại dịch.
Osamu Naito, người đứng đầu cuộc khảo sát về các công ty zombie, cho biết tình trạng thiếu lao động hiện tại ở Nhật Bản có thể giúp bù đắp một số tác động tiêu cực của tình trạng vỡ nợ có thể xảy ra. Ông nói: “Chúng tôi đang chứng kiến nhiều trường hợp các công ty thuê nhân viên của các công ty đối thủ đã phá sản như để đảm bảo nhân sự”.
Trong khi đó, các ngân hàng và tổ chức tài chính được cho là sẽ hưởng lợi từ việc BOJ tăng lãi suất khi có thể tăng lợi nhuận bằng cách nâng lãi suất cho vay.
Sau quyết định của ngân hàng trung ương, ba ngân hàng thương mại lớn nhất Nhật Bản là MUFG Bank, Sumitomo Mitsui Banking và Mizuho Bank đang lên kế hoạch đưa ra mức lãi suất tốt hơn cho tài khoản tiết kiệm – đánh dấu lần tăng lần đầu tiên kể từ năm 2007.
Saisuke Sakai, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Mizuho Research & Technologies, cho biết: “Việc BOJ quyết định thay đổi chính sách cho thấy nền kinh tế thực sự đã tăng trưởng mạnh mẽ hơn”.
Tuy nhiên, ông lưu ý rằng quyết định mới nhất của BOJ sẽ “chỉ là bước đầu tiên” trong một loạt động thái hướng tới bình thường hóa chính sách tiền tệ của mình, với nhiều đợt tăng lãi suất dự kiến sẽ diễn ra.
Ông nói: “Mặc dù tác động tổng thể đến các doanh nghiệp sẽ bị hạn chế do mức độ thay đổi chính sách không quá triệt để (tính đến thời điểm hiện tại), nhưng điều này vẫn khiến các công ty vừa và nhỏ khó tồn tại hơn”.
