Trong dự thảo luật Dân số trình QH sắp tới, Bộ Y tế trình 2 phương án đề điều chỉnh mức sinh, trong đó nghiêng về phương án 1, cho phép các cặp vợ chồng được quyết định có trách nhiệm về số con, thời gian sinh con và khoảng cách sinh.
Nội dung này khiến không ít người hiểu lầm có thể sinh con thoải mái. Tuy nhiên TS Nguyễn Huy Quang, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế cho rằng, hiểu như vậy là chưa đúng.
Hiểu đúng phương án 1 là điều chỉnh số lượng con phù hợp với mức sinh thay thế (2,1 con) hay nới lỏng mức kiểm soát sinh.
Ông Quang cho biết, khi trình 2 phương án, Bộ Y tế đã tính toán đến ưu điểm, hạn chế và có xu hướng ủng hộ phương án nhiều ưu điểm hơn (phương án 1) chứ chưa khẳng định.
Theo ông Quang, phương án 1 rất linh hoạt, mềm dẻo. Trong đó ngoài việc trao quyền tự quyết cho các cặp vợ chồng, nhà nước khuyến khích các cặp vợ chồng, cá nhân chỉ sinh đến 2 con.
"Đặc biệt, ở mỗi giai đoạn, từng vùng, từng tỉnh, thành phố sẽ có quy định chính sách để duy trì mức sinh thay thế và điều tiết mức sinh hợp lý trong phạm vi cả nước.
Đồng nghĩa giảm sinh ở những tỉnh có mức cao, khuyến khích sinh ở những nơi sinh ít", ông Quang giải thích.
Theo đó, đề xuất này sẽ tạo sự chủ động cho các địa phương trong việc điều chỉnh mức sinh.
Những nơi có mức sinh cao như Lai Châu 3,11 con, Quảng Trị 2,94 con, Hà Giang 2,93 con... sẽ phải giảm xuống, nhưng các tỉnh có mức sinh thấp như TP.HCM 1,45 con, Vũng Tàu 1,56... con sẽ phải tăng lên.
"Đây là quy định mở, đáp ứng cho từng nhóm đối tượng, từng vùng miền. Linh động vậy nhưng không thể lấy chính sách dân số của tỉnh vùng núi áp dụng cho Hà Nội được.
Tất cả các địa phương sẽ phải có chính sách điều chỉnh cho sát mức sinh thay thế chứ không thể sinh thoải mái 3-4 con. Nếu cân bằng được giữa các vùng thì thời gian dân số vàng sẽ kéo dài hơn", ông Quang nói.
Vụ trưởng Vụ Pháp chế cho biết, phương án 1 có tới 4 ưu điểm lớn, bên cạnh hạn chế là có nguy cơ bùng nổ dân số trở lại và chưa có căn cứ pháp lý để xử lý vi phạm sinh nhiều con.
Trước hết, phương án 1 tôn trọng, đảm bảo quyền con người, trong đó có quyền sinh sản theo tinh thần Hiến pháp 2013.
"Xưa hạn chế đẻ 2 con cũng là một trong những hạn chế quyền con người. Thời gian đó, chính sách đó phù hợp và rất tốt nhưng bây giờ thì không còn thích hợp nữa", ông Quang nêu.
Ưu điểm thứ 2 là phù hợp với các công ước quốc tế Việt Nam đã ký kết. Thứ ba là đúng bản chất công tác dân số. Coi đây cuộc vận động lớn toàn dân, có chính sách khuyến khích vật chất và tinh thần, đảm bảo nhân lực cho phát triển.
Thứ 4, phù hợp với tình hình thực tế khi mức sinh ngày càng giảm, xu hướng vô sinh gia tăng.
Việt Nam đã áp dụng chính sách mỗi cặp vợ chồng có 1-2 con thời gian dài, nếu thêm 5-10 năm tới sẽ không đảm bảo mức sinh thay thế khiến dân số bị già hóa, thiếu nguồn lực lao động, tạo ra gánh nặng chăm sóc sức khỏe người già, gây nguy hiểm cho chính sách an sinh xã hội nếu không chuẩn bị kỹ.