Bỏ hóa thạch, tìm “vàng xanh”, VinFast tiên phong, nhưng Việt Nam và Mỹ đều có một trở ngại

Thứ "vàng xanh" ở đây chính là năng lượng xanh hay năng lượng tái tạo.

Biến đổi khí hậu không phải vấn đề riêng của quốc gia nào. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào chúng ta có thể giải quyết vấn đề khí hậu một cách linh hoạt và hiệu quả? Trong bối cảnh tác động của biến đổi khí hậu ngày càng ảnh hưởng tiêu cực lên các quốc gia trên thế giới, đáp án cho câu hỏi trên là cần tập trung vào các giải pháp khoa học – công nghệ và chính sách để thúc đẩy một tương lai xanh và bền vững.

Việt Nam phải làm thế nào để biến nguy thành cơ khi phải đối mặt với những thách thức đặc thù do biến đổi khí hậu gây ra? Vì sao phải chuyển dịch sang nền kinh tế xanh với việc sử dụng năng lượng xanh?

GS Daniel Kammen vừa có những chia sẻ thiết thực về vấn đề này trong tuần lễ Khoa học Công nghệ VinFuture 2023. Ông là GS James & Katherine Lau về Phát triển bền vững tại ĐH California, Berkeley (Mỹ), đồng thời là thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture. Tháng 4/2010, GS được Ngoại trưởng Mỹ khi đó là Hillary Clinton bổ nhiệm làm chuyên gia năng lượng đầu tiên của sáng kiến Đối tác Môi trường và Khí hậu cho châu Mỹ (ECPA). Ngoài ra, GS cũng được tin tưởng giao đảm nhiệm vị trí Đặc phái viên Khoa học cho Ngoại trưởng Mỹ John Kerry.

PV: Chuyển dịch và phát triển kinh tế xanh đang là xu thế tất yếu hiện nay. GS có thể cho biết lĩnh vực nào ở Việt Nam có thể bắt đầu hướng đến năng lượng sạch, năng lượng xanh ngay ở giai đoạn này?

GS Daniel Kammen: Rất hay ở đây là không chỉ có duy nhất một lĩnh vực mà tiềm năng là rất nhiều. Việt Nam có rất nhiều tiềm năng về các giải pháp năng lượng phân tán, ví dụ như ở các doanh nghiệp, các cơ sở hoạt động lớn và ngay cả các giải pháp phân tán năng lượng tại gia đình.

Đơn cử như lĩnh vực nông nghiệp đóng một vai trò rất quan trọng ở Việt Nam và chúng tôi dùng một cụm từ mang tính kỹ thuật là "Agrivoltaics", tức là điện sạch cho nông nghiệp hay nông nghiệp quang điện. Hơn nữa, chúng ta còn thấy rằng đối với các lĩnh vực năng lượng sạch, sẽ là cơ hội mở ra rất nhiều việc làm ở Việt Nam.

Việt Nam có hai thứ thuận lợi để chuyển dịch kinh tế xanh, năng lượng xanh. Thứ nhất, dân số trẻ hiện này rất ủng hộ hướng phát triển này. Thứ hai, bản thân các lãnh đạo của Việt Nam cũng nói về năng lượng sạch, chuyển dịch sang một nền kinh tế xanh.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là Việt Nam cần có những hành động thực tế hơn. Ở Mỹ cũng vậy, chúng tôi thúc đẩy giới trẻ tham gia nhiều hơn vào việc chuyển đổi sang nền kinh tế xanh, năng lượng sạch trong tương lai.

PV: Cách nước Mỹ thúc đẩy giới trẻ tham gia vào việc chuyển đổi sang nền kinh tế xanh cụ thể ra sao, thưa GS?

GS Daniel Kammen: Một ví dụ rất cụ thể ở Mỹ là bản thân những người trẻ và các em học sinh, sinh viên đều được khuyến khích để tham gia vào các hoạt động về chuyển đổi năng lượng sạch và họ được đưa ra những định hướng để có thể ủng hộ cho lĩnh vực này trong tương lai. Chẳng hạn, chúng tôi đề cập tới các công việc xanh, hướng tới giao thông xanh. Rõ ràng giao thông xanh hỗ trợ rất nhiều cho cộng đồng, tiếp đó là liên quan đến công bằng về xã hội, chuyển dịch xanh, chuyển dịch về năng lượng sạch. Những giá trị này sẽ mang lại lợi ích trực tiếp cho những nhóm yếu thế.

Việt Nam có nhiều tiềm năng chuyển dịch kinh tế xanh

PV: Có nhiều giải pháp mạnh mẽ trong ứng phó với biến đổi khí hậu, đặc biệt là sau chuyến thăm của Tổng thống Joe Biden tới Việt Nam và sau COP 28. Vậy vấn đề biến đổi khí hậu sẽ được hai nước hợp tác như thế nào trong thời gian tới để hướng tới sử dụng nhiều năng lượng xanh, chuyển đổi xanh, kinh tế xanh, thưa GS?

GS Daniel Kammen: Đây không chỉ là câu chuyện hợp tác giữa hai quốc là Mỹ và Việt Nam. Thay vào đó, mỗi quốc gia cần phải có sứ mệnh riêng của mình. Ngay tại COP 28 vừa rồi tại Dubai mà tôi có dịp tham dự, ở đó người ta đã đưa ra những thông điệp hết sức tích cực. Ví dụ như bối cảnh ở Việt Nam và Mỹ hiện nay, thì trước tiên chúng ta sẽ thấy rằng hai nước sẽ cần có những hợp tác tích cực hơn nữa trong lĩnh vực năng lượng và đặc biệt là tăng cường về điện gió, điện mặt trời và các nguồn năng lượng sạch khác.

Bước thứ hai đó là việc thay thế hoàn toàn và loại bỏ các năng lượng hóa thạch phản ứng tự nhiên. Ở Việt Nam, chính phủ đang hỗ trợ các chính sách rất quyết liệt và Mỹ cũng có những điều cần học từ Việt Nam. Nhưng bên cạnh đó, Việt Nam cũng có những bài học có thể học được từ Mỹ.

Tôi muốn chia sẻ một chút, ở bang của tôi (California) có một phòng thí nghiệm về các mô hình liên quan đến xe tự động, xe điện. Chúng ta đều biết rằng là năng lượng tái tạo sẽ có chi phí rẻ hơn so với các nguồn năng lượng hóa thạch. Nhưng chúng ta cũng biết, kể cả ở Mỹ và Việt Nam nhiều doanh nghiệp lớn hoặc những ngành công nghiệp lớn vẫn chưa có khả năng và chưa muốn chuyển sang các lĩnh vực về năng lượng sạch. Ngoài ra, việc hợp tác cũng cần phải thúc đẩy hơn nữa giữa hai ngành công nghiệp của cả hai nước. Tình trạng này ở bang của tôi cũng như vậy.

VinFast sắp tới sẽ có một nhà máy sản xuất xe điện tại Mỹ. VinFast giống như một doanh nghiệp đại diện cho Việt Nam trên thị trường Mỹ. Điều này cũng được thể hiện rõ trong rất nhiều chuyến thăm của John Kerry – đặc phái viên của Tổng thống Mỹ về biến đổi khí hậu và trong chuyến thăm của Tổng thống Joe Biden tới Việt Nam. Trong thời gian tôi còn công tác trong Chính phủ Mỹ, chúng tôi cũng có một dự án được mang tên là Net Zero World được thực hiện với sự hợp tác giữa Hoa Kỳ và Đức cùng với một số nền kinh tế mới nổi khác để hướng tới một thế giới phát thải bằng 0.

Tôi hiểu rằng Việt Nam đang trên con đường có thể đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Việt Nam có thể đạt được thông qua ngành công nghiệp, nông nghiệp thông minh hoặc điện gió ngoài khơi. Đây đều là các lĩnh vực mà Việt Nam hết sức có tiềm năng.

PV: Vậy, làm sao để các nước đang phát triển như Việt Nam có cơ hội phát triển năng lượng xanh, cơ hội như thế nào, thưa GS?

GS Daniel Kammen: Theo tôi, vấn đề là khung pháp lý rộng mở hơn. Chẳng hạn, lắp điện mặt trời áp mái tại các gia đình. Khi muốn lắp thì phải có chính sách mạnh mẽ để hỗ trợ nhà khoa học, tạo điều kiện thuận lợi cho các sáng tạo đó. Ngoài ra, ở Việt Nam có ít công ty sản xuất tấm pin năng lượng mặt trời hoặc công ty về năng lượng có đủ hạ tầng, vận chuyển… Do đó, việc chúng ta thuyết phục doanh nghiệp đầu tư hơn vào năng lượng sạch cũng là thách thức. Không chỉ ở VN, ngay cả California, điện mặt trời chúng tôi dư thừa nhưng chính sách chưa kiện toàn để được hòa điện lưới.

Về hạ tầng, chúng ta vẫn đang đi chậm, nên cần thúc đẩy hơn nữa tăng cường hơn nữa từ nhiều nơi. Điều quan trọng là chúng ta có thể chứng minh cho chính phủ thấy cần hành động ra sao về chính sách, lợi ích từ công nghệ xanh là gì, đồng thời phải kết nối về mặt kinh doanh ra sao.

PV: Việt Nam đặt mục tiêu sẽ đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Khi thực hiện mục tiêu đó, ngoài việc đóng góp vào nỗ lực chung của thế giới là giảm phát thải khí nhà kính và chung tay vào công cuộc chống biến đổi khí hậu, theo GS, việc chuyển đổi xanh này sẽ mang đến cho Việt Nam những lợi ích như thế nào?

GS Daniel Kammen: Khi chúng ta nói đến chuyển đổi xanh, đó không chỉ là câu chuyện thay thế hoàn toàn nhiên liệu hóa thạch bằng các nguồn năng lượng tái tạo mới. Câu chuyện ở Việt Nam còn là giải phóng đất đai, giải phóng những thứ mà trước đây chúng ta đã quá lạm dụng, để trở về phần nguyên bản nhất dành cho cộng đồng. Từ đó đóng góp vào việc ổn định cũng như bền vững đa dạng sinh học của Việt Nam và đảm bảo rằng chi phí đầu tư vào năng lượng tái tạo sẽ mang lại lợi ích.

Tương tự, ở bang California cũng vậy, mọi người cũng đã nói rất nhiều về câu chuyện chuyển dịch xanh. Nhưng bên cạnh đó thì có thể đâu đó những người chưa nhận ra được giá trị đích thực mà chuyển dịch xanh mang lại, dẫn đến việc đầu tư vẫn chưa thiết thực.

Một trở ngại còn tồn tại trong chuyển đổi xanh

PV: Dường như việc phát triển các lĩnh vực theo hướng năng lượng tái tạo xanh ở Việt Nam có vẻ rất tốn kém. Theo GS, Việt Nam có nên chú trọng vào đầu tư và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời điểm này không?

GS Daniel Kammen: Hiện Việt Nam đang có nhiều cơ sở khoa học công nghệ tốt. Đây là thời điểm phát triển cách nghĩ mới về khoa học vật liệu nhưng cũng cần tạo ra sự chuyển dịch đảm bảo công bằng. Yếu tố công bằng cần lồng ghép vào quá trình chuyển đổi.

Việt Nam đã có những động thái chuyển đổi xanh mạnh mẽ. Chúng ta có thể thấy như VinFast, một trong những đơn vị hàng đầu hướng tới năng lượng xanh. Đầu tư vào nguồn lực chất lượng cao là rất tốt.

Tuy nhiên, trên thế giới vẫn còn tồn tại một vấn đề, không phải chỉ riêng ở Việt Nam mà ngay cả Mỹ cũng vậy. Đó là nhiều Chính phủ vẫn còn đang trợ cấp cho lĩnh vực năng lượng hóa thạch. Vậy để chuyển dịch xanh được dễ dàng hơn, chúng ta sẽ cần phải loại bỏ nền kinh tế hóa thạch, nền kinh tế không xanh để tạo đà cho năng lượng tái tạo được phát triển hơn nữa. Đương nhiên, vấn đề này không thể việc có thể giải quyết trong "một sớm một chiều".

Xin cảm ơn GS!

Ảnh: MH/VFP