Nối tiếp những sự tích về 'Người Cá vùng Exeter và Exmouth' tới từ lục địa châu Âu, trên thế giới vẫn còn đó những truyền thuyết bí ẩn về chủng người này, song cũng chưa tìm được lời giải đáp cho tới tận ngày nay. Ví dụ điển hình nhất trong số những bí ẩn nói trên cũng là một sinh vật nửa người - nửa cá bắt nguồn từ quan niệm dân gian của Nhật Bản: Người Cá Ningyo.
Tuy vẫn sở hữu những đặc tính phù hợp với "tiêu chuẩn" của một Người Cá, như phần thân trên thuộc về mặt đất, thân dưới thuộc về biển khơi; song các Ningyo, hay còn gọi là Gyojin, Hangyojin, trên thực tế lại khác xa với hình tượng Mỹ Nhân Ngư trong thần thoại phương Tây.
Chúng không chỉ đơn giản là những "mỹ nữ có đuôi" dùng nhan sắc quyến rũ cùng giọng hát mê hoặc của mình để dụ dỗ đám ngư dân háo sắc tới chỗ chết. Cách những Ningyo đối diện với loài người không hề theo một chuẩn mực định sẵn nào cả, thậm chí đến cả hình dạng của chúng cũng đổi thay theo từng khu vực, từng nền văn hoá khác nhau trên mảnh đất Nhật Bản.
Dung mạo kì dị của các Ningyo "đầu khỉ, thân cá"
"Khuôn mặt đẹp như tượng tạc, phần thân trên giống hệt như của một thiếu nữ khi mới đôi mươi; với phần thân dưới là chiếc đuôi cá kéo dài xuống từ hông trông vô cùng kiều diễm" - Những lời miêu tả một Mỹ Nhân Ngư có vẻ ngoài hoàn mỹ như "tiên giáng trần" trong Truyện cổ An-đéc-xen này hẳn sẽ không thể áp dụng khi mô tả một Ningyo Nhật Bản được.
Thay vào đó, Người Cá trong sự tích dân gian tại xứ sở mặt trời mọc thường được biết đến với ngoại hình giống loài khỉ - cá hơn cả; nói theo cách khác thì giống hệt như phần thân trên của một con khỉ khi được gắn thêm chiếc đuôi cá vậy.
Trường hợp của 'Nàng tiên cá Fiji', nổi tiếng như một cú lừa lớn nhất trong lịch sử nhân loại, cũng có những đặc điểm gần giống với mô tả này của các Ningyo: Cơ thể bao gồm vảy cá và lông thú xếp chồng chéo lên nhau, ngực sệ, gương mặt thô kệch để lộ bộ răng nanh cực hung tợn.
Ningyo có tạo hình khá giống với Người Cá Fiji gây tranh cãi trong lịch sử.
Tuy nhiên, sự tích Nhật Bản cũng nhắc tới một loại Người Cá có ngoại hình còn hoàn toàn khác so với những gì mà thần thoại phương Tây ghi lại được.
Theo như truyền thuyết tại một số địa phương ở Nhật Bản, Ningyo thực chất còn không có phần ngực và bụng của loài linh trưởng; chúng chỉ đơn giản là sở hữu phần đầu người (hoặc đầu vượn) được gắn vào phần thân của một con cá mà thôi.
Ngoài ra cũng có không ít người miêu tả Ningyo với những chiếc răng nanh nhọn hoắt, hay tệ hơn là miêu tả chúng như một "biến thể" của Người Cá - các Amabie (hay Amabiko) sở hữu mỏ chim vô cùng kì dị.
Năng lực siêu nhiên
Như đã nói ở trên, sự khác biệt rõ rệt nhất giữa Ningyo với những Người Cá phương Tây có lẽ là ở các khả năng đặc biệt của chúng. Người dân Nhật Bản vẫn thường quan niệm rằng giọt nước mắt của Nàng Tiên Cá Ningyo có thể chuyển hóa thành những viên ngọc trai tuyệt đẹp; trong khi đó Người Cá Amabie lại được đồn là có khả năng tiên đoán trước được tương lai.
Truyền thuyết này được bắt nguồn từ thế kỉ 19, khi một 'Amabie' đã bất ngờ xuất hiện để cảnh báo người dân về những hiểm họa tiềm tàng sắp tới, bao gồm việc mất mùa, đói kém và cả bệnh dịch nữa.
Amabie cũng đưa ra cách phòng ngừa những mối nguy hại kể trên, cụ thể là yêu cầu người dân phải chế tạo các hình nhân phỏng theo ngoại hình của Người Cá này, nhằm sử dụng chúng như một thứ bùa hộ mệnh.
Bức phác hoạ Amabie từ thời Edo.
Không chỉ dừng lại ở đó, một số những Ningyo Nhật Bản còn sở hữu khả năng biến hình vô cùng huyền ảo. Đây là dạng tà thuật vô cùng đáng sợ, biến các Ningyo xấu xí trở thành nàng Mỹ Nhân Ngư xinh đẹp, từ đó có thể dễ dàng dụ dỗ những người đàn ông nhẹ dạ cả tin bước chân xuống mặt biển dậy sóng, để rồi bị nhấn chìm dưới dòng nước tối đen như mực.
Chuyện chưa kể về Nữ tu sĩ 800 tuổi
Vào ngày nọ, có một người ngư dân bỗng bắt sống được một Ningyo bằng xương bằng thịt mang về nhà.
Ông bèn mời bạn bè gần xa tới để thết đãi một bữa linh đình, tuy nhiên lại không hề tiết lộ nguồn gốc "món thịt sống" đang được bày biện trên bàn đích xác là của con vật gì. Nhưng những người bạn của lão ngư dường như đã đoán ra được xuất xứ món ăn quái đản kia là từ một Ningyo, nên đã vội bỏ về nhà vì sợ bị vạ lây nếu ăn phải "thịt thánh".
Run rủi thế nào mà chính cô con gái 15 tuổi của ông ngư dân lại ăn phải những miếng thịt sống của Người Cá này, khiến cơ thể cô dừng phát triển, trẻ mãi không già suốt những năm sau đó. Cô quyết định trở thành một nữ tu sĩ Phật giáo, lang thang khắp mọi nẻo đường trên thế giới trước khi từ trần ở tuổi 800.
Câu chuyện của ‘Happyanku Bikuni’ (hay Nữ tu sĩ 800 tuổi), chính là truyền thuyết nổi tiếng nhất nói về một siêu năng lực đặc biệt của các Ningyo - ban tặng cho người trần mắt thịt cuộc sống "trường sinh bất lão" chỉ nhờ việc ăn thịt sống của loài sinh vật này.
Theo văn hoá dân gian, xác thịt của các Tiên Cá luôn ẩn chứa một sức mạnh siêu nhiên, và chỉ nhờ việc hấp thu chúng qua thực quản, những nguồn năng lượng này sẽ được chuyển hoá lại vào cơ thể con người.
Xác ướp Ningyo trong ngôi đền 1400 năm tuổi Tenshou-Kyousha
Dù truyền thuyết có là thực hay chỉ là hư cấu, người Nhật cổ vẫn luôn đặt trọn niềm tin vào sự tồn tại của các Ningyo, chỉ đơn giản là vì họ đã có một "bằng chứng sống" cho đức tin của mình.
Ngày xửa ngày xưa, tương truyền rằng Ningyo đã từng có lần xuất hiện ngay trước mặt một vị hoàng tử. Biết rằng mình đang hấp hối, khó lòng qua khỏi, Ningyo đã kể lại toàn bộ lí do khiến nó phải ở trong thân hình nửa người - nửa cá này trong suốt quãng đời còn lại.
Hoá ra nó cũng đã từng là một ngư dân; chỉ vì lỡ xâm phạm vào vùng biển cấm để đánh bắt cá, người này đã phải hứng chịu một lời nguyền khủng khiếp, khiến ông trở thành một Ningyo, và vĩnh viễn không thể nào quay lại hình hài ban đầu được nữa.
Và giờ đây, Ningyo này đã nhận ra lỗi sai của mình, chỉ mong vị hoàng tử ban ơn phước mà đưa nó tới một ngôi đền linh thiêng nào đó để bảo tồn phần thân xác còn lại trước khi lìa đời. Hoàng tử thấy vậy bèn rủ lòng thương, đồng ý đưa thi thể Ningyo tội nghiệp tới ngôi đền Tenshou-Kyousha, nơi xác nó vẫn còn được trưng bày trong lồng kính cho tới tận ngày nay.
Ngôi đền Tenshou-Kyousha tại thành phố Fujinomiya, tỉnh Shizuoka, Nhật Bản - nơi cất giữ thi thể của một Ningyo.