- Trong số 6 ứng cử viên, ông Masoud Pezeshkian là người duy nhất theo chủ nghĩa cải cách còn lại là các nhân vật theo đường lối bảo thủ. Đương kim Chủ tịch Quốc hội Muhammad Baqir Qalibaf và cựu Chủ tịch Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Saeed Jalili là hai ứng cử viên sáng giá nhất.
- Iran đang trải qua một cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng. Tỷ lệ lạm phát lên tới 40,8% cuối năm 2023. Đồng rial nội tệ mất giá. Đây được xem là một trong những thách thức lớn nhất mà tân Tổng thống Iran phải đối mặt
Cuộc bầu cử Tổng thống trước hạn ở Iran sẽ được tổ chức vào ngày 28/6/2024, theo điều 131 của Hiến pháp Iran sau cái chết của Tổng thống Ibrahim Raisi trong vụ tai nạn trực thăng xảy ra ngày 19/5/2024.
Trong số 278 người đăng ký, Uỷ ban bầu cử chỉ chấp nhận đơn của 80 chính trị gia để được đưa vào danh sách ứng cử viên. Thời gian vận động bầu cử diễn ra từ ngày 12/6 đến sáng 27/6/2024, cuộc bầu cử sẽ được tổ chức vào ngày 28/6/2024 và kết quả bầu cử sẽ được công bố vào ngày 30/6/2025.
Cuộc bầu cử này đang thu hút sự quan tâm to lớn của quốc tế và khu vực do vai trò quan trọng của Iran ở Trung Đông, trong bối cảnh cuộc chiến Israel - Hamas ở Dải Gaza vẫn chưa có triển vọng kết thúc, căng thẳng giữa Iran vởi Israel tiếp tục leo thang và những lo ngại về chương trình hạt nhân của Tehran.
Quyền lực của Tổng thống Iran
Tổng thống Iran là nhân vật thứ hai sau Lãnh đạo tối cao, được bầu bằng phổ thông đầu phiếu trực tiếp với nhiệm kỳ 4 năm. Không giống các quốc gia khác, Tổng thống Iran không không có toàn quyền quyết định các vấn đề lớn của đất nước, mà chỉ thực hiện các quyết sách của Lãnh đạo tối cao.
Theo Điều 99 của Hiến pháp Iran, Hội đồng Bảo vệ Hiến pháp thực hiện quyền kiểm soát các cuộc bầu cử, trong đó có các cuộc bầu cử tổng thống. Điều 115 của Hiến pháp Iran, các công dân Iran ở độ tuổi từ 40 đến 75, phải là nhân vật chính trị hoặc tôn giáo nổi tiếng có "thành tích hoàn hảo về lòng mộ đạo và lòng trung thành với nền cộng hoà Hồi giáo", có trình độ học vấn ít nhất là thạc sĩ và có kinh nghiệm ở các vị trí lãnh đạo đều có thể ra ứng cử vào chức vụ Tổng thống.
Các ứng cử viên được Hội đồng bảo vệ Hiến pháp 12 thành viên gồm 6 giáo sĩ do Lãnh đạo tối cao chỉ định và 6 luật sư được Quốc hội phê duyệt để được phép tham gia tranh cử.
Lãnh tụ tinh thần của Iran, giáo chủ Ali Khamenei có thể bác bỏ bất kỳ ứng cử viên nào. Như vậy, những nhân vật không phù hợp với đường lối hiện nay của Iran có thể bị loại ngay từ vòng đầu.
Tất cả công dân Iran từ 18 tuổi trở lên đều có quyền bầu cử, điều đó có nghĩa là hơn 61 triệu trong tổng dân số hơn 85 triệu người của Iran có đủ điều kiện tham gia bỏ phiếu.
Nếu không có ứng cử viên nào nhận được 50% +1 số phiếu bầu, vòng hai sẽ được tổ chức giữa hai ứng cử viên giành được số phiếu cao nhất.
So kè 6 ứng viên tranh cử Tổng thống Iran
Trong số 80 nhân vật được Uỷ ban bầu cử chấp nhận đơn, ngày 9/6/2024 Hội đồng Bảo vệ Hiến pháp, cơ quan chịu trách nhiệm kiểm tra các ứng cử viên, sau khi sàng lọc đã phê duyệt 6 ứng cử viên dưới đây tham gia tranh cử:
1. Mohammad Bagher Ghalibaf - Chủ tịch Quốc hội, cựu thị trưởng Tehran.
2. Saeed Jalili - Cựu Chủ tịch Hội đồng An ninh Quốc gia tối cao, cựu trưởng đoàn đàm phán hạt nhân
3. Alireza Zakani - Thị trưởng Tehran.
4. Masoud Pezeshkian - Nghị sĩ Quốc hội, cựu Bộ trưởng Bộ Y tế giai đoạn 2001-2005.
5. Mostafa Pourmohammadi - Nguyên Bộ trưởng Bộ Nội vụ và Tư pháp.
6. Amir-Hossein Ghazizadeh Hashemi - Cựu Phó chủ tịch thứ nhất của Quốc hội.
Trong cuộc bầu cử sắp tới, có 6 ứng cử viên đại diện cho các xu hướng chính trị khác nhau, nhưng đều có chung quan điểm là bảo vệ lợi ích của nước Cộng hoà Hồi giáo, chống lại chính sách của các nước phương Tây và tăng cường hợp tác với các nước không nằm trong quỹ đạo của Mỹ và phương Tây.
Các ứng viên Tổng thống Iran (theo thứ tự từ trái qua): Hàng trên: Masoud Pezeshkian, nhà lập pháp và cựu Bộ trưởng Y tế; Saeed Jalili, cựu nhà đàm phán hạt nhân cấp cao; Alireza Zakani, Thị trưởng Tehran; Hàng dưới: Mohammad Bagher Qalibaf, Chủ tịch Quốc hội; Amirhossein Ghazizadeh Hashemi, Phó Chủ tịch của cố Tổng thống Raisi và Mostafa Pourmohammadi, cựu Bộ trưởng Bộ Tư pháp
Trong số 6 ứng cử viên trên chỉ có một người duy nhất theo chủ nghĩa cải cách là Masoud Pezeshkian, còn lại là các nhân vật theo đường lối bảo thủ.
Các nhà phân tích chính trị am hiểu tình hình Iran cho rằng, đương kim Chủ tịch Quốc hội Muhammad Baqir Qalibaf và cựu Chủ tịch Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao và cựu trưởng đoàn đàm phán hạt nhân Saeed Jalili là hai ứng cử viên sáng giá nhất. Cả hai nhân vật này đểu theo đường lối bảo thủ và được Lãnh tụ tối cao, Giáo chủ Ayatollah Ali Khamenei ủng hộ ở mức độ khác nhau.
Tuy nhiên, Qalibaf được coi là ôn hòa hơn trong khi Jalili là người có đường lối cứng rắn. Ghalibaf là một nhà kỹ trị và có quan hệ chặt chẽ với IRGC và Giáo chủ Ali Khamenei. Ghalibaf đã 3 lần tham gia tranh cử Tổng thống vào các năm 2005 - 2013 - 2017. Năm 2021 ông đã rút không tham gia tranh để dành phiếu cho Ebrahim Raisi. Theo Tehran Times, ông Qalibaf có cơ hội lớn nhất để giành chiến thắng và trở thành một nhân vật có thể đoàn kết những người bảo thủ Iran.
Trong số những người không được phép tham gia tranh cử có những nhân vật nổi tiếng, như cựu Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad theo đường lối cứng rắn, người giữ chức vụ Tổng thống từ năm 2005 đến 2013, cựu Chủ tịch Quốc hội ôn hòa Ali Larijani và cựu phó Tổng thống Eshaq Jahangiri theo chủ nghĩa cải cách.
Theo cuộc thăm dò dư luận được truyền thông nhà nước Iran công bố ngày 13/6/2024, Masoud Pezeshkian nằm trong số ba ứng cử viên được yêu thích trong chiến dịch bầu cử. Hai người khác là Mohammad Bagher Ghalibaf và Saeed Jalili. Tuy nhiên, xét tình hình hiện nay và tương quan lực lượng giữa các phe phái, ứng cử viên Masoud Pereshkian theo đường lối cải cách khó có thể giành thắng lợi.
Do có đến 6 ứng cử viên tham gia tranh cử, số phiếu chắc chắn sẽ bị phân tán, chưa kể tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu dự doán sẽ rất thấp (tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu trong cuộc bầu cử Quốc hội tháng 3 vừa qua chưa đến 41% và trong bầu cử Tổng thống năm 2021, tỷ lệ cử tri đi bầu cũng chỉ đạt khoảng 48,8%). Trong tình hình như vậy, rất có khả năng không ứng cử viên nào có thể giành được hơn 50% số phiếu. Trong trường hợp như vậy, vòng bầu cử thứ hai sẽ được tổ chức sau một tuần.
Theo các cuộc thăm dò ý kiến gần đây ở Iran, 28,7% người Iran sẽ bỏ phiếu cho Ghalibaf và khoảng 20% sẽ bỏ phiếu cho Jalili. Nhà cải cách Pezeshkian (13,4%) vẫn ở vị trí thứ ba. Tổ chức tư vấn Shenakht của Iran cho biết, cuộc cạnh tranh cuối cùng sẽ diễn ra giữa Ghalibaf và Jalili, hai ứng cử viên thân cận với Giáo chủ Ayatollah Ali Khamenei. Cả hai nhân vật này đều ủng hộ Ebrahim Raisi trong cuộc bầu cử Tổng thống năm 2021 và sẵn sàng tiếp tục con đường chính trị của mình.
Thách thức trông đợi Tổng thống mới
Kinh tế và các lệnh trừng phạt của Mỹ là một trong những vấn đề trọng tâm của cuộc tranh cử. vì người Iran coi chính phủ hoạt động kém hiệu quả và không thể mang lại thay đổi thực sự trong các lĩnh vực này.
Iran đang trải qua một cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng. Tỷ lệ lạm phát lên tới 40,8% cuối năm 2023. Đồng rial nội tệ mất giá. Iran nằm trong danh sách 10 nước có tỷ lệ thất nghiệp cao nhất thế giới lên tới 12,4%.
Các nhà bình luận và truyền thông Iran dự đoán nền kinh tế nước này sẽ có một năm khó khăn, phần lớn là do sự diều hành kém hiệu quả của chính phủ và áp lực trừng phạt to lớn của Mỹ và phương Tây. Tính đến nay, kinh tế Iran thiệt hại hơn 300 tỷ USD do các lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây.
Trong chiến dịch vận động bầu cử và các cuộc tranh luận trực tiếp trên truyền hình, các ứng cử viên đã công khai chỉ trích chính phủ về cuộc khủng hoảng kinh tế trong nước. Các ứng cử viên đều nhất trí hứa sẽ đạt được việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của Mỹ, phương Tây và thực hiện cải cách, phát triển ngành du lịch, tăng lương cho nhân viên y tế, cho những người về hưu và tăng ngân sách của Bộ Giáo dục. Mỗi ứng cử viên đều đưa ra chương trình hành động của minh để giải quyết các vấn đề kinh tế của đất nước vốn là ưu tiên hàng đầu của người dân.
Ngoài các vấn đề kinh tế, xã hội, căng thẳng địa chính trị giữa Iran với phương Tây, vấn đề đội khăn trùm đầu cũng là mối quan tâm lớn của cử tri.
Đây là lý do tại sao các ứng cử viên đang có lập trường thận trọng, tuyên bố phản đối cảnh sát đạo đức và việc sử dụng bạo lực đối với những phụ nữ không đội khăn trùm đầu.
Chính phủ cho biết tốc độ tăng trưởng trong năm qua đạt 5,7% và kiến sẽ đạt mức kỷ lục 8% trong năm nay nhờ xuất khẩu dầu mỏ. Đây là dấu hiệu tích cực cho nhiệm kỳ của Tổng thống mới.
Bất cứ ai thắng cử, nhưng quyền lực thực sự vẫn nằm trong tay nhà lãnh đạo tối cao Ali Khamenei, người có tiếng nói cuối cùng về các vấn đề quan trọng như chính sách hạt nhân và quan hệ đối ngoại.
Các nhà phân tích chính trị cho rằng sẽ không có thay đổi đáng kể nào trong chính sách của Iran. Tehran vẫn sẽ tiếp tục ủng hộ Palestine, đặc biệt là các tổ chức trong "trục kháng chiến" chống Israel, duy trì chính sách hướng Đông, tăng cường quan hệ với các nước thành viên của BRICS và SCO, đặc biệt là hợp tác với Nga và Trung Quốc, cải thiện quan hệ với các nước Ả Rập.