Tháng 9/2024, trong chuyến thăm cấp Nhà nước của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm tới Cuba, hai nước đã ký kết thỏa thuận hợp tác về sản xuất lúa gạo. Theo đó, Chính phủ Việt Nam cử đoàn chuyên gia sang hỗ trợ và tài trợ nhiều giống lúa, trong đó CT16 được lựa chọn là giống chủ lực và đang “làm mưa làm gió” trên các cánh đồng Cuba.
Theo Quyết định số 520/QĐ-TT-CLT ngày 30/12/2022 của Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, nay là Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật – Bộ Nông nghiệp và Môi trường) về việc gia hạn quyết định công nhận lưu hành giống cây trồng, giống lúa lai ba dòng CT16 có mã số lưu hành: CNLH.2022.187.
Giống này được lai tạo từ tổ hợp dòng mẹ Nhị 32A và dòng bố R16, sau đó được chuyển giao cho Công ty TNHH Cường Tân (tỉnh Nam Định cũ) từ năm 2014 để nhân rộng sản xuất.
PGS.TS Nguyễn Thị Trâm trên đồng lúa CT16 (Ảnh: VNUA).
Tại Việt Nam, CT16 có thời gian sinh trưởng 100–135 ngày tùy vụ, có thể gieo cấy hai vụ mỗi năm, năng suất đạt 7–8 tấn/ha, khả năng chống đổ, chịu lạnh và thích ứng tốt với nhiều điều kiện canh tác. Trong sản xuất hạt giống lai F1, năng suất đạt 3–3,5 tấn/ha, con số đáng kể đối với nhóm giống lai ba dòng.
Giống lúa này do PGS.TS Nguyễn Thị Trâm (tác giả chính) và các cộng sự Trần Văn Quang, Phạm Thị Ngọc Yến, Vũ Văn Liết, Nguyễn Văn Mười, Trần Thị Minh Ngọc, Vũ Bình Hải (thuộc Viện Nghiên cứu và Phát triển cây trồng – Học viện Nông nghiệp Việt Nam) nghiên cứu thành công. Đây cũng là giống lúa lai ba dòng đầu tiên của Việt Nam được đưa vào sản xuất đại trà tại Thanh Hóa.
Giống CT16 có thể gieo cấy được cả hai vụ/năm, năng suất đạt từ 7–8 tấn/ha/vụ. Giống có khả năng chống chịu sâu bệnh tự nhiên ở mức trung bình, chống đổ và chịu lạnh tốt. Sản xuất hạt giống lai F1 cho năng suất cao, từ 3–3,5 tấn/ha.
Khi được trồng thử nghiệm trên đất Cuba, giống lúa Việt Nam nhanh chóng khẳng định ưu thế vượt trội. Nhóm chuyên gia Việt Nam gieo trồng tại Los Palacios, tỉnh Pinar del Rio - vùng nông nghiệp trọng điểm của Cuba - trên diện tích 16 ha. Kết hợp với quy trình kỹ thuật đồng bộ, vụ mùa đầu tiên đã cho năng suất 7–8 tấn/ha, cao gấp đôi mức trung bình 3–4 tấn/ha của Cuba.
Người tạo ra giống lúa “Made in Việt Nam”
PGS.TS Nguyễn Thị Trâm, sinh năm 1944 tại xã Tiên Tân, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam cũ (nay thuộc tỉnh Ninh Bình), tốt nghiệp Đại học Nông Lâm Bắc Bộ (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam) năm 1968 và bắt đầu sự nghiệp tại Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm.
Hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghề, bà là người tiên phong trong nghiên cứu lúa lai hai dòng – bước đột phá giúp Việt Nam làm chủ công nghệ lai tạo giống.
Trước CT16, giống TH3-3 do bà và các cộng sự lai tạo từng gây tiếng vang khi được chuyển nhượng bản quyền với giá 10 tỷ đồng năm 2008 – mức kỷ lục trong ngành giống thời điểm đó. TH3-3 có thời gian sinh trưởng ngắn, thân cây cứng, năng suất cao và thích ứng rộng, giúp nông dân nhiều vùng tăng thu nhập rõ rệt.
Không dừng lại ở đó, PGS.TS Nguyễn Thị Trâm cùng nhóm nghiên cứu đã tạo ra hàng loạt giống nổi tiếng như: NN-9, NN-10, NN-23, TH3-4, TH3-5, TH5-1, TH7-2, Hương Cốm... Nhiều giống trong số này đã và đang được sản xuất trên diện rộng, góp phần bảo đảm an ninh lương thực quốc gia.
Những đóng góp của bà được ghi nhận bằng nhiều danh hiệu cao quý: Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới, Nhà giáo Nhân dân, Huân chương Lao động hạng Ba.
(Tổng hợp)