Cuốn sách bao gồm những câu danh ngôn kinh điển, giàu tính triết lý và trí tuệ, được coi là tác phẩm kinh điển của Nho gia.
Trong đó kinh điển nhất là tám câu dưới đây, tốt nhất là nên học thuộc chúng.
1. "Thái thượng hữu lập đức, kỳ thứ hữu lập công, kỳ thứ hữu lập ngôn. Tuy cửu bất phế, thử chi vị bất hủ"
Tạm dịch: Làm người quan trọng nhất là lập đức, tiếp đến là lập công, sau cuối là lập ngôn. Chỉ khi làm được những điều này thì tiếng thơm mới lưu danh muôn đời.
"Lập đức, lập công, lập ngôn" 3 điều này là tiêu chuẩn cao nhất để người Trung Hoa dùng để đo giá trị của con người. Trong lịch sử những người có thể làm được điều này là rất ít.
Đáng để chú ý là, trong "tam bất tử": "Lập đức, lập công, lập ngôn" thì "lập đức" đứng ở vị trí đầu tiên. Trời đất bao trùm lấy sông biển là vì nó vô biên; Đất đai sinh ra vạn vật bởi vì nó rộng lớn; Còn con người muốn thái bình thịnh trị thì là nhờ vào đức của mình.
Dù làm bất cứ việc gì cũng cần đặt đạo đức lên hàng đầu. Những người chỉ có năng lực mà không có đức, cuối cùng sẽ khó thoát khỏi số phận bị thời cuộc ruồng bỏ. "Vô đức nhi lộc, ương dã", chính là nói về đạo lý này. Danh vọng và tài sản có được mà không có đạo đức thì sớm muộn cũng gặp tai họa mà thôi. Muốn được hưởng phúc đức thì cần tu nhân tích đức trước đã.
2. "Ngã vấn trung thiện dĩ tổn oán, bất vấn tác uy dĩ phòng oán"
Tạm dịch: Ta có nghe nói lòng trung thành và lương thiện thì có thể giảm bớt đi sự oán hận; Ta chưa từng nghe nói rằng dùng quyền uy có thể trấn áp và ngăn chặn sự oán hận.
Trong các mối quan hệ của mọi người thường coi trọng sự trung thành và lương thiện. Tâm thành ý thiện có thể loại bỏ đi những rào cản và sự oán hận. Nếu kiêu căng ngạo mạn, ức hiếp người khác, chỉ biết dựa vào quyền uy của mình thì không những không ngăn được người khác oán hận và ngược lại càng khiến sự việc trở nên tồi tệ hơn.
Sự chuyên chế và tàn bạo của Tần Thủy Hoàng không đổi lại được vạn năm tồn tại, mà còn khiến đời sau bị diệt vong; Tống Nhân Tông rộng mở, nhân từ, rõ ràng về chính trị, thương nghiệp thịnh vượng, lại có thêm các đại thần giúp sức, có nhiều nhân tài. Điều này khi áp dụng cho cuộc sống thực thế hiện tại vẫn còn nguyên ý nghĩa.
Nếu bạn có tấm lòng lương thiện, thành tâm đối đãi với mọi người thì tự nhiên cũng sẽ gặp được những người bạn lương thiện tốt bụng; Còn nếu bạn độc đoán, hách dịch thì chỉ khiến người khác sinh oán hận. Mặc dù không nói ra nhưng trong lòng chứa đầy sự căm ghét và oán hận. Vì vậy, đối xử với người khác chân thành và lương thiện thực tế là chiến lược tốt nhất để chúng ta đối nhân xử thế.
3. "Tu kỉ nhi bất trách nhân, tắc miễn vu nan"
Tạm dịch: Tự kỷ luật và tu dưỡng bản thân, biết tự kiểm điểm bản thân và tìm lý do của mọi thứ ở chính mình, thay vì trách mắng người khác, bạn sẽ có thể giảm bớt những, thậm chí tránh được tai họa.
Thời Xuân Thu Tấn Hiến Công, ban đầu đã lập Thân Sinh làm thái tử, nhưng ông đã bị lung lay trước người thiếp được sủng ái của mình. Ông hỏi đại thần Lý Khắc: "Quả nhân có mấy người con trai, nên lập ai làm người kế vị?"
Lý Khắc liền né tránh câu hỏi này, sau đó đi đến bái kiến thái tử Thân Sinh. Thái tử lo lắng hỏi: "Ta e là đã bị phế truất rồi, đúng không?". Lý Khắc trả lời: "Phận làm con, nên sợ bản thân không hiếu thuận được với cha mẹ, chứ không phải lo mình không được làm người thừa kế. Nên trau dồi phẩm hạnh, nỗ lực làm việc quốc sự, như vậy mới thu phục được lòng người và tránh được tai họa. Đừng dồn sức lực và tinh thần của mình vào việc phế hay lập thái tử".
Phương pháp đối nhân xử thế này của Lý Khắc, tâm lý không màng được mất của ông cho đến tận ngày nay vẫn rất có ý nghĩa tham khảo. Với Khổng Tử thì "Quân tử cầu bản thân, tiểu nhân thì đổ lỗi cho người khác", cũng có ý nghĩa tương tự.
Đối nhân xử thế, trước hết nên bắt đầu từ chính mình, không ngừng tu dưỡng đạo đức của bản thân, tận tâm tận lực làm việc để nâng cao thành tích của bản thân mình. Chỉ có như vậy thì chúng ta mới có thể tự cứu lấy mình trong thế giới đầy những sóng gió này. Để giữa phong tuyết của nhân gian chúng ta vẫn có thể đứng vững được.
4. "Nhân thùy vô quá? Quá nhi năng cải, thiện mạc đại yên"
Tạm dịch: Là con người ai mà không tránh khỏi những sai lầm? Ai cũng có thể mắc sai lầm, chỉ cần biết sửa chữa thì là việc rất tốt rồi.
Bước đi trên cuộc đời này, sai lầm là điều không thể tránh khỏi.
Trung thành, dũng cảm như Quan Vũ, cũng có thể bất cẩn để mất đi Kinh Châu; Vĩ đại như Napoléon còn phải thất bại trong trận Waterloo nữa là những người bình thường như bạn và tôi. Cũng giống như ngựa có lúc vấp ngã, hổ có lúc lim dim, thường xuyên đi dạo trên sông thì cũng có lúc bị ướt giày thôi.
Trên thực tế, nếu có cơ hội thử mắc sai lầm thì nó không nhất thiết là một điều xấu. Quan trọng là, thái độ sau khi mắc lỗi. Nếu bạn dám đối mặt với sai lầm của mình và kịp thời sửa chữa thì đó có thể coi là một điều tốt. Nếu sợ mắc lỗi mà không sửa, cố ý phạm tội, thì là điều cấm kỵ lớn trong đời.
Đường còn dài, ngày tháng còn dài, mong bạn và tôi không sợ mắc sai lầm, biết sửa sai khi mắc lỗi, dũng cảm sửa đổi, trên đường đời sửa sai kịp thời thì cũng có thể coi là viết lên một chương tuyệt vời trong cuộc đời rồi.
5. "Xuyên trạch nạp ô, sơn tẩu tàng tật, cẩn du nặc hà"
Tạm dịch: Ở sông suối lớn cũng sẽ có nước bẩn. Trong sơn sâu rừng thẳm cũng sẽ có chướng khí. Ngọc dù đẹp đến mấy, cũng sẽ có tì vết. Ở trên đời này, không có cái gì là hoàn hảo hết. Không có việc gì là hoàn mỹ cũng không có ai hoàn hảo cả.
Cái gì cũng có hai mặt của nó, gọi là ưu nhược điểm, chỉ là lập trường khác nhau, góc độ khác nhau. Chúng ta nên biết cách chấp nhận và học cách thích ứng.
Nước trong thì không có cá, người dò xét quá thì không có đệ tử theo. Mỗi người đều có điểm mạnh, điểm yếu của mình. Núi Thái Sơn có thể to như thế vì nó không mất đi chút đất nào, biển có thể sâu như vậy vì nó không bị chảy đi chút nào.
Sinh ra làm người cần phải có tầm nhìn cao xa, tấm lòng bao la như biển cả. Hãy nhìn nhận mọi người và mọi vật bằng tư duy biện chứng. Khám phá vẻ đẹp của cuộc sống từ những điều bình thường nhất. Học cách bỏ qua những khuyết điểm thì mới khiến cho những viên ngọc trai sáng lấp lánh mà không dính bụi.
6. "Cư an tư nguy. Tư tắc hữu bị, hữu bị vô hoạn"
Tạm dịch: Khi đã an toàn, cũng đừng bỏ qua các yếu tố nguy hiểm. Việc sớm xác định các mối nguy tiềm ẩn, đồng thời khắc phục chúng và thực hiện các công việc phòng ngừa trước có thể ngăn ngừa tai họa xảy ra.
Ông Mã Vận Thăng, chủ tịch hội đồng quản trị tập đoàn Jingbo Holdings cho biết: "Rủi ro không biết đến các mối rủi ro chính là rủi ro lớn nhất, sự phòng bị khi không có nhận thức về an toàn thì chính là cách phòng ngừa tồi tệ nhất"
An toàn và nguy hiểm thường tồn tại song song với nhau. Con người nhất định phải có ý thức về các mối nguy. Khi an toàn cũng không được quên đề cao cảnh giác; Sự bất cẩn nhất thời cũng có thể mang đến những sự đau khổ lâu dài cho bản thân. Cũng như khi bạn vui vẻ thì cũng phải luôn luôn nhắc nhở bản thân an lạc không được quên những nỗi lo, khi thuận lợi phải nghĩ nhiều hơn đến trước kia. Cái gọi là "phòng bệnh hơn chữa bệnh" chính là phòng bệnh trước khi bệnh xảy ra. Những bậc cao nhân có trí tuệ thì đều hiểu rất rõ về đạo lý này.
7. "Yến an chậm độc, bất khả hoài dã"
Tạm dịch: Tham thú sự hoan lạc và niềm vui thì giống như việc bạn tự tử bằng thuốc độc, không được tiếp tục hoài niệm".
Trong cuộc sống cần phải sống một cách bền bỉ và mạnh mẽ. Ý nghĩa của sinh mệnh cũng chính ở chỗ tạo ra những giá trị hiệu quả. Việc đắm chìm trong an lạc, làm mất đi ý chí phấn đầu, sẽ làm lãng phí cuộc sống.
Thực tế, cuộc sống không dài như chúng ta tưởng tượng, và không còn nhiều thời gian để chúng ta sáng tạo. Một trận game, một vài ly rượu, và thức dậy đã là một giấc mơ.
Tự mê đắm bản thân, thèm muốn sự hoan lạc, không biết từ khi nào đã giết chết đi bản chất "anh hùng". Câu nói "Tạo lập sự nghiệp bằng sự phấn đấu, lãng phí vì ăn chơi" rất có đạo lý. Đừng để sự hoan lạc trở thành "nấm mồ" chôn chính bạn.
Vẻ đẹp của cuộc sống nằm trong những sáng tạo mới mỗi ngày, trong sự rực rỡ luôn thay đổi. Còn ham vui là biểu hiện cụ thể nhất của sự vô trách nhiệm với cuộc đời, và chắc chắn đó là sự tự sát cho cuộc đời. Những tâm hồn dũng cảm và thông minh dám vượt qua sự an lạc và thử thách những trải nghiệm mới, cuộc sống mà họ tạo ra tự nhiên đầy màu sắc và rực rỡ.
8. "Tòng thiện như lưu, nghi tai"
Tạm dịch: Việc chấp nhận những lời khuyên đúng đắn, dung nạp những lời khuyên tốt, thì sẽ suôn sẻ và tự nhiên như dòng nước.
Tục ngữ có câu "Thuốc tốt thì hay đắng nhưng chữa được bệnh, lời trung nghĩa thì không thuận tai nhưng lại tốt cho việc làm"
Khi đối mặt với những lời chỉ trích và buộc tội, chúng ta thường có thói quen tự bào chữa cho mình, và chúng ta sẽ từ chối những lời khuyên vì tự cho mình là đúng.
Khi chúng ta không nghe những lời tốt đẹp và đi theo con đường của mình, điều đó không chỉ cản trở công việc của chúng ta mà còn có thể khiến cuộc sống của chúng ta bị đảo lộn.
Ngược lại, khiêm tốn lắng nghe phê bình, và sẵn sàng tiếp thu những ý kiến tốt không chỉ là nền tảng để bạn làm tốt công việc mà đó còn là một lẽ sống cao đẹp.
Để không bị người khác phê bình, chúng ta phải chân thành tiếp nhận lời phê bình của người khác. Khi sai lầm của bạn đã được phê bình và sửa chữa hết, người khác sẽ không còn cơ hội để chỉ trích bạn nữa.
Mong chúng ta có một thái độ đúng đắn, từ những kinh nghiệm và trí tuệ của người xưa, chúng ta có thể tu dưỡng bằng cách tự trau dồi bản thân để cuộc sống trở nên tuyệt vời hơn.