Khi năm học mới đến, phòng khám tâm lý trẻ em của một bệnh viện ở Bắc Kinh lại đông đúc. Trong phòng khám rộng bảy mét vuông, nhiều phụ huynh bối rối, phàn nàn đủ thứ về con mình, hy vọng bác sĩ có thể giải quyết được.
Tuy nhiên, qua trò chuyện, những đứa trẻ này đều có vấn đề: Trầm cảm, lo âu, chán học, nổi loạn, tự ti... Hầu như tất cả đều có nguyên nhân xuất phát từ gia đình.
Nhà tâm lý học người Pháp Susan Forward từng đề xuất một khái niệm gọi là "cha mẹ độc hại". Nó ám chỉ sự tồn tại dai dẳng của những khuôn mẫu hành vi tiêu cực nhất định của cha mẹ, luôn chi phối cuộc sống của con cái, khiến con cái đau khổ và ngày càng lún sâu vào hố đen khi lớn lên.
Đặc biệt, 5 tính cách độc hại sau đây của cha mẹ cũng đủ sức hủy hoại hạnh phúc cả đời của con cái.
1. Tính cách buộc tội
Một chuyên gia tâm lý từng chia sẻ câu chuyện: Một lần khi cô đi dự tiệc, bạn của cô phàn nàn rằng cậu con trai 14 tuổi có vấn đề lớn về nhân cách: "Nó rụt rè khi làm mọi việc và không có ý kiến gì. Điều đó thực sự rất khó chịu".
Chuyên gia chưa kịp hỏi tại sao thì con trai của bạn cô đã quay lại. Đứa trẻ mồ hôi nhễ nhại, vừa ngồi xuống cầm cốc nước chanh đá lên, người mẹ liền tức giận hét: "Mẹ đã bảo con bao nhiêu lần là không được uống đồ lạnh rồi? Sao con không nhớ?".
Trong bữa ăn, bạn cô cứ tập trung vào khuyết điểm của con: Đứa trẻ không ngồi thẳng, quá mải mê ăn uống thật thô lỗ... Chỉ trong một giờ, người mẹ để mắt đến đứa trẻ, tìm ra lỗi ở nhiều việc nhỏ khác nhau và sửa chữa.
Điều đáng sợ nhất trong một gia đình là kiểu cha mẹ này. Dù chỉ là một lỗi vô ý của con nhưng luôn cằn nhằn, trách móc không ngừng. Khi ra ngoài chơi làm bẩn quần áo, vô tình làm rơi đồ ăn xuống đất... tất cả đều trở thành sai lầm lớn.
Thế giới nội tâm của trẻ rất mong manh. Nếu cha mẹ thường xuyên chỉ trích, trẻ sẽ vô cùng nhạy cảm và tự ti trong mọi việc mình làm. Cũng giống như con trai của chuyên gia nói trên, sở dĩ cậu bé trở nên rụt rè, tự ti và rụt rè là do bị mẹ chỉ trích lâu ngày.
Nghiên cứu của Đại học Michigan đã chỉ ra rằng khi một người bị tấn công bằng lời nói, nỗi đau tinh thần mà họ cảm nhận gần như ngang bằng với mức độ đau đớn khi tổn thương về thể xác. Khi một đứa trẻ chỉ nhận được những lời chỉ trích bất kể làm gì, nó sẽ bắt đầu nghi ngờ bản thân, cuối cùng rơi vào những xích mích nội tâm vô tận.
2. Tính cách độc đoán, luôn kiểm soát cuộc sống của con
Có một lý thuyết nổi tiếng về "phong cách nuôi dạy con độc đoán" trong tâm lý học: Từ chối + kiểm soát. Cha mẹ độc đoán là như vậy. Họ thích dùng những tiêu chuẩn riêng của mình để đòi hỏi con cái chỉ có thể vâng lời chứ không thể phản kháng hay có ý kiến riêng.
Nhiều bậc cha mẹ áp đặt kỷ luật nghiêm khắc vì yêu thương và muốn có trách nhiệm với tương lai của con mình. Tuy nhiên, khi tình yêu quá độc đoán, nó thường trở thành "chướng ngại vật" cho sự phát triển của trẻ.
Trẻ em có thể dễ dàng phát triển những đặc điểm tính cách xấu như lòng tự trọng thấp, lo lắng, đối đầu, rút lui và phụ thuộc và sẽ không bao giờ có thể nhận ra bản thân mình.
Bạn phải biết rằng trẻ em là những sinh vật độc lập. Chúng không phải là phần phụ của cha mẹ, cũng không phải là con diều của cha mẹ điều khiển mà sớm hay muộn chúng cũng sẽ phải bay một mình.
Món quà tốt nhất dành cho một đứa trẻ không phải là sắp xếp cho nó một cuộc sống hào nhoáng mà là tôn trọng, cho con tự do và để con sống theo ý muốn của mình.
3. Tính cách khốn khổ, để con cái sống với mặc cảm tội lỗi
Cách đây 1 thời gian, có một video phổ biến: Trên bàn ăn, người mẹ làm món tôm nhưng chỉ ăn đầu tôm. Cô con gái gắp tôm cho vào bát mẹ nhưng người mẹ từ chối: "Mẹ không thích ăn món đó, cũng không có nhiều đâu, mẹ chỉ ăn mấy đầu tôm thôi".
Con gái bối rối, chẳng phải còn rất nhiều trên đĩa sao? Thấy con gái im lặng, người mẹ lại nói: "Không phải là tất cả cho con sao? Ở nhà sao mẹ có thể ăn ngon như vậy? Mẹ có thể mua tôm ăn được không...".
Đoạn video ngắn 1 phút đầy nghẹt thở.
Những bậc cha mẹ khổ sở chỉ muốn dùng cách này để con cái hiểu được những khó khăn của cuộc sống. Nhưng chưa bao giờ họ nghĩ đến việc những đứa trẻ sống với cảm giác tội lỗi sẽ đau đớn đến mức nào.
Nhà tâm lý học người Mỹ David Hawkins đã thực hiện một nghiên cứu kéo dài 30 năm và phát hiện ra rằng: Mỗi người đều có mức năng lượng riêng, giống như mức pin của điện thoại di động.
Trong số đó, trong số các mức năng lượng tiêu cực, điều đáng sợ nhất là "xấu hổ", xếp cuối cùng, tiếp theo là "tội lỗi". Nói cách khác, nếu trẻ thường xuyên cảm thấy xấu hổ, tội lỗi sẽ gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần.
Cha mẹ thích làm điều bất hạnh giống như con đỉa ngoài đồng sẽ hút dần nội lực của con cái, để mặc con phải sống trong đau đớn, khổ sở.
4. Tính cách đàn áp
Xung quanh bạn có kiểu phụ huynh như vậy không? Họ có thói quen kìm nén con cái vì sợ con cái kiêu ngạo và liên tục phủ nhận dù chúng có làm gì đi chăng nữa.
Trong một chương trình thực tế, có cô gái mắc chứng trầm cảm. Khi còn nhỏ, điểm số của cô luôn ở mức trung bình, nhưng mẹ cô đặt kỳ vọng cao nên thường làm cô nản lòng. Trong bài kiểm tra Toán, cuối cùng cô đã đạt được số điểm 97 điểm.
Cô vui mừng chạy về nhà và muốn báo tin vui cho mẹ nhưng mẹ lại lạnh lùng hỏi: "Ba điểm còn lại đi đâu rồi?". Lúc đó, cô cảm thấy như bị dội một gáo nước lạnh vào người.
Có rất nhiều cảnh tương tự, dù cô có làm gì đi nữa cũng sẽ không bao giờ nhận được sự đồng ý của mẹ. Dần dần, cô trở nên rất tự ti và sợ khó khăn. Cô cảm thấy mình thật lãng phí và không thể làm tốt việc gì. Cô chỉ biết công kích nội tâm, trách móc mọi thứ đều quá vô dụng, kết quả là cô từng bước rơi vào trầm cảm.
Nhà tâm lý học Zeng Qifeng cho rằng, một người tiếp tục bị từ chối chẳng khác nào bị tòa án liên tục phán xét. Những bậc cha mẹ thường coi thường và chèn ép con cái đang nói với con rằng "con không thể làm được", cuối cùng sẽ chỉ hủy hoại lòng tự tin và dập tắt lòng nhiệt huyết của con.
Nhà tâm lý học nổi tiếng Daniel J. Siegel đã nói: "Trẻ em cần được trân trọng và quý trọng". Cha mẹ càng rộng lượng trong việc động viên, khen ngợi con thì con sẽ càng cảm nhận được giá trị của bản thân và trở nên tự tin, tươi sáng hơn.
Hãy nhớ nói chuyện với con bạn thường xuyên hơn về những từ này: Con thật tuyệt vời, cha mẹ tự hào về con; Con có thể làm được, bố mẹ tin tưởng vào con; Lần này con đặc biệt cẩn thận trong bài tập về nhà, ngay cả dấu chấm câu cũng kiểm tra cẩn thận...
5. Tính cách lơ là, luôn để trẻ sống như trên một hòn đảo
Có một câu hỏi trên Zhihu có tên là: "Cảm giác bị bố mẹ phớt lờ là như thế nào?". Câu trả lời của một người dùng đặc biệt đau lòng: "Cảm giác như có một con dao rất cùn đang liên tục cào vào cơ thể tôi. Dù có cả cha lẫn mẹ nhưng tôi cảm thấy như mình đang sống như một đứa trẻ mồ côi và không ai hiểu tôi".
Biết bao bậc cha mẹ cho rằng cho con đủ vật chất là yêu thương mà bỏ qua sự hỗ trợ về mặt tinh thần, nhu cầu tâm lý của con. Điều mà mọi đứa trẻ đều mong muốn nhất là được cha mẹ nhìn thấy và thấu hiểu. Vì vậy, hãy đảm bảo đáp ứng kịp thời nhu cầu tình cảm và luôn chú ý đến cảm xúc của con. Nó giống như một tia sáng, soi sáng thế giới của trẻ.
Điều quý giá nhất mà cha mẹ dành cho con cái là gì? Đó là cho con một môi trường lý tưởng để con được trở thành chính mình chứ không phải con người mà chúng ta mong muốn. Là cha mẹ, chúng ta nên cho con mình một môi trường gia đình yêu thương, ấm áp, đồng thời chúng ta cũng có trách nhiệm giữ con tránh xa những tính cách "độc hại" này.
Nếu bạn chưa biết cách thực hiện thì hãy nhớ:
Đổ lỗi không thể mang lại sự ấm áp;
Kiểm soát không phải là tình yêu đích thực;
Bị than vãn một cách khốn khổ khiến trẻ lớn lên với cảm giác tội lỗi và bất an.
Sự ức chế ăn mòn sự tự tin của trẻ;
Sự bỏ bê lấp đầy thế giới của một đứa trẻ bằng bóng tối.