Hàng năm cứ đến ngày 23 tháng Chạp, người dân Việt lại háo hức chuẩn bị mâm cỗ cúng tiễn ông Công ông Táo về chầu trời. Đây là một trong những tập tục tốt đẹp mang đậm bản sắc riêng của Việt Nam.
Thông qua ngày lễ này, cha mẹ có thể dạy con về văn hóa dân tộc, những bài học về tình yêu, tình cảm gia đình...
Sự tích ngày ông Công ông Táo, bài học về tình người
Ông Công, ông Táo hay còn gọi chung là Táo Quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ.
Nhưng sự tích về 3 vị thần này được Việt hóa thành câu chuyện 2 ông 1 bà: thần Đất, thần Nhà, thần Bếp.
Táo Quân gồm 3 vị thần: thần Đất, thần Nhà, thần Bếp (Ảnh minh họa).
Theo truyền thuyết, ngày xưa có hai vợ chồng nhà nọ rất nghèo khổ, chồng tên là Trọng Cao, vợ là Thị Nhi lấy nhau đã lâu mà không có con.
Một ngày nọ, chỉ vì chút chuyện nhỏ, Cao đã đánh vợ và đuổi đi. Thị Nhi bỏ nhà, lang thang đến một xứ khác, sau đó gặp Phạm Lang. Hai người phải lòng rồi kết duyên vợ chồng.
Về phần Trọng Cao, sau khi anh nguôi giận thì quá ân hận, day dứt khôn nguôi và đã lên đường để đi tìm vợ.
Ngày này qua tháng nọ, tìm mãi, hết gạo, hết tiền, Cao phải làm kẻ ăn xin dọc đường. Cuối cùng, may cho Cao, tình cờ tìm xin ăn đúng nhà của Nhi.
Nhận ra chồng cũ, Nhi thương tình mời vào nhà, nấu cháo cho ăn. Đúng lúc đó, Phạm Lang trở về. Nhi sợ chồng nghi oan nên giấu Cao dưới đống rạ sau vườn.
Chẳng may, đêm ấy, Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Nhi lao mình vào cứu Cao ra.
Thấy Nhi nhảy vào đống lửa, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy theo. Cả ba đều chết trong đám lửa cháy đỏ rực.
Thượng đế thấy 3 người sống có nghĩa có tình nên thương tình, phong cho làm Vua Bếp hay còn gọi là Định phúc Táo Quân; giao cho Phạm Lang là Thổ Công trông coi việc trong bếp, người chồng cũ là Thổ Địa trông coi việc trong nhà, còn người vợ là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa.
Người Việt từ xa xưa đã ngưỡng mộ lòng chung thủy của Táo Quân nên làm lễ tiễn rất long trọng trong ngày 23 tháng Chạp hàng năm với hy vọng ông Táo sẽ giúp họ "giữ lửa" trong gia đình đầm ấm, hạnh phúc, xua đuổi điều rủi, mang may mắn tới.
Sự tích về Táo Quân cũng có nhiều dị bản, tuy nhiên cốt truyện nhìn chung đều ngợi ca tình yêu, tình cảm gia đình và tình nghĩa giữa người với người.
Phong tục thờ cúng Ngày ông Công ông Táo
Người Việt quan niệm ba vị Thần Táo không những định đoạt may, rủi, phúc, họa của gia chủ, các vị Táo còn ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, giữ bình yên cho mọi người trong nhà.
Hơn nữa, ông Táo quanh năm ở trong bếp nên sẽ nắm được tường tận mọi chuyện tốt xấu của gia chủ.
Thế nên, cứ đúng vào ngày 23 tháng Chạp, Táo Quân sẽ lên chầu trời, báo cáo việc của con người trong một năm để Thiên đình định đoạt công tội, thưởng phạt phân minh.
Vì vậy, ngày này mọi nhà sẽ làm lễ cúng long trọng để tiễn ông Táo lên chầu trời, đồng thời còn cầu mong một năm mới ấm no, đầy đủ.
Mâm cỗ cúng ngày 23 tháng Chạp.
Trong văn hóa của người Việt, mâm cỗ cúng ông Công ông Táo sẽ gồm có ba bộ mã, hai bộ đàn ông tượng trưng cho hai Táo ông và một bộ đàn bà tượng trưng cho Táo bà.
Bàn thờ Táo Quân được đặt ở nơi trang nghiêm nhất, trên có bài vị thờ viết bằng chữ Hán. Ngoài ra còn có vàng mã khác, hương, hoa, oản, quả, cau, trầu. Một mâm cỗ được chuẩn bị cẩn thận, đầy đủ.
Những đồ "vàng mã" sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp cùng với bài vị cũ. Sau đó người ta lập bài vị mới cho Táo Quân. Sau khi cúng Táo Quân, người ta đem hóa mã.
Tuy nhiên, ở mỗi vùng miền, địa phương khác nhau những món ăn, vật phẩm trên mâm cỗ cúng có thể thay đổi ít nhiều.
Cúng và phóng sinh cá chép, hành động ý nghĩa
Trong truyền thuyết, cá chép là phương tiện duy nhất có thể đưa Táo Quân về trời. Bởi thế, vào ngày này, người dân thường chuẩn bị một đôi hoặc 3 con cá chép sống, thả trong chậu nước, cúng cùng các đồ lễ khác.
Sau khi cúng xong, gia chủ sẽ đem thả ở sông, ao, hồ phòng sinh, làm phương tiện cho Táo quân cưỡi về trời.
Hành động này ngụ ý “cá hóa long”, nghĩa là cá sẽ hóa rồng, vượt vũ môn, biểu tượng cho sự thăng hoa, tinh thần vượt khó, sự kiên trì và bền bỉ để đi tới thành công.
Ngoài ý nghĩa đó, phóng sinh cá chép còn là hành động đầy nhân văn, xuất phát từ tâm từ bi với mong muốn hạn chế sát sinh.