Được xem là một trong "Tứ đại kỳ án" liên quan đến việc mất tích tập thể khó hiểu nhất trong lịch sử nhân loại, sự kiện đoàn di cư Roanoke Colony 115 người (còn gọi là Lost Colony) biến mất không để lại dấu vết nào vào khoảng năm 1590 trở thành bí ẩn khiến sử gia và các nhà khoa học day dứt hàng trăm năm.
Nếu đoàn người Roanoke Colony không biến mất thì tính đến ngày nay, trong lịch sử của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ đó sẽ là đoàn di cư người Anh đầu tiên đặt chân lên châu Mỹ - Tân Thế Giới.
Vậy, chuyện gì đã xảy ra với họ?
Cách đây 433 năm, năm 1585, John White (1540-1593) là một trong những người Anh lên đường cùng Đô đốc Richard Grenville đi tìm vùng đất định cư mới cho người Anh tại Tân Thế Giới. Địa điểm mà họ dừng chân là hòn đảo Roanoke, ngoài khơi bờ biển bang Bắc Carolina (nước Mỹ) ngày nay.
Chân dung John White.
Thời điểm đó, John White đóng vai trò là người vẽ bản đồ hải trình và phác họa khung cảnh cũng như nét sinh hoạt của dân bản địa tại vùng đất mới trước khi chính thức đưa người Anh di cư sang Tân Thế Giới sinh sống. Ông và đoàn thủy thủ dành trọn một năm tại đây trước khi trở về Anh.
Đến năm 1587, John White nhận sứ mệnh là thuyền trưởng của con thuyền Hopewell, đưa hơn 100 người Anh gồm già trẻ gái trai lên đường sang Tân Thế Giới.
Trước khi con tàu cập bến trên đảo Roanoke, John White nhìn thấy những đàn chim cùng cột khói bình yên nhả lên bầu trời trong xanh. "Đó không chỉ còn là dấu hiệu của sự sống, hơn hết, đó là niềm hy vọng về một miền đất hứa nơi dân bản địa chào đón nồng nhiệt sự quay lại của ông sau một năm trời xa cách.", John White về sau viết trong cuốn nhật ký hải trình của mình.
Đã 3 năm trôi qua kể từ ngày John White để lại đoàn di cư người Anh hơn 100 người trên hòn đảo Roanoke của Tân Thế Giới để quay về Anh thực hiện sứ mệnh đưa quân viện trợ và nhu yếu phẩm cho Roanoke.
Chuyến hải trình quay lại miền đất hứa gặp rất nhiều trắc trở do cuộc chiến nổ ra giữa Anh và Tây Ban Nha khi đó. Cuối cùng vào ngày 18/8/1590, John White cùng đoàn thủy thủ của mình cũng lên đường sang đảo Roanoke.
Trái ngược với mong đợi của John White, trên hòn đảo không một bóng người. Thứ họ thấy chỉ là những dấu chân còn in trên đất, tuyệt nhiên không có đồng bào mà ông từng đưa sang. Sau khi tìm kiếm khắp nơi, John White nhìn thấy chữ 3 chữ cái "C R O." khắc trên một thân cây.
3 chữ cái khắc trên cây "CRO".
John White cho rằng đó là một mật mã ẩn chứa thông điệp nào đó. Nếu như hơn 100 đồng bào của ông có ý định rời hòn đảo đến nơi khác thì họ sẽ nhắn lại cho ông bằng dòng chữ hoàn chỉnh chỉ địa điểm cụ thể.
Sau khi tìm hiểu những dấu vết còn sót lại trên hòn đảo hoang, ông cho rằng, "C R O" là chữ viết tắt của từ "CROATOAN" - một mật mã mà ông cho rằng đoàn người di cư đã để lại khi bị kẻ thù tấn công.
"CROATOAN" là cái tên ngầm chỉ tên của người bản địa sống tại hòn đảo Roanoke. Đồng thời, đây cũng là tên một hòn đảo chắn ở phía nam.
John White khi đó cho rằng đoàn người đã di cư về hòn đảo Croatoan, cách đảo Roanoke 80km về phía nam. Mong muốn đi về phía nam để tìm đồng bảo của John White thất bại do hàng loạt các trục trặc cũng như điều kiện khí hậu khắc nghiệt không cho phép.
Sau khi trở về Anh, John White cầu viện Sir Walter Raleigh tài trợ cho một chuyến thám hiểm xuyên Đại Tây Dương tìm lại những đồng bào của mình. Tuy nhiên, cầu viện thất bại khiến cho John White không bao giờ có cơ hội trở lại Tân Thế Giới nữa.
Cũng từ đó, số phận của 115 con người di cư, trong đó có con gái và cháu gái của John White, bị khoảng cách của đại dương và địa lý cho chìm dần vào quên lãng...
Hơn 400 năm đã đi qua, số phận của họ vẫn khiến sử gia và các nhà khoa học day dứt đi tìm câu trả lời cho hàng loạt nghi vấn: Họ bị dân bản địa tấn công? Họ đã di chuyển xuống hòn đảo phía nam và bắt đầu một cuộc sống hoàn toàn mới? Hay sự kiện gì đó đã xảy ra khiến toàn bộ hơn 100 con người "biến mất hoàn toàn" trên hòn đảo Roanoke trong một thời gian ngắn như vậy?...
Quyết tâm không để bí ẩn của số phận hơn 100 người Anh chìm vào quên lãng, các chuyên gia tại Bảo tàng Anh đã tiến hành hàng loạt nghiên cứu và có những manh mối tiết lộ những chuyện có thể đã xảy ra đối với đoàn di cư sau khi John White trở về Anh lấy quân viện trợ năm 1587.
Neil MacGregor, cựu giám đốc Bảo tàng Anh cho biết, mặc dù John White tin rằng đoàn di cư đã di chuyển xuống hòn đảo Croatoan phía nam, tuy nhiên các nhà sử học không tìm thấy bằng chứng chứng minh nhận định của John White cho đến năm 1993. Khi một cơn bão lớn quét qua đây đã để lộ một lượng lớn đồ gốm và những tàn dư khác của một ngôi làng người Mỹ bản địa.
"Nhiệm vụ quan trọng lúc này là tìm lại những bằng chứng cho thấy sự tồn tại của đoàn người di cư tại Mỹ.", nhà khảo cổ học Mark Horton thuộc Đại học Bristol (Anh) khẳng định.
Mark Horton dẫn đầu một nhóm nghiên cứu địa phương có tên là Hội Khảo cổ học Croatoan. Năm 2013, hội đã phát hiện ra một loạt hiện vật của người Mỹ bản địa tại trung tâm ngôi làng ở Croatoan. Điều đáng nói là, trong số hiện vật đó có những vật dụng của người châu Âu, bao gồm thanh trường kiếm mà một quý tộc châu Âu thường mang theo, vài miếng đồng châu Âu, súng, đạn chì và một phiến đá kèm bút chì.
Nhà khảo cổ học Mark Horton nghi ngờ phiến đá kèm bút chì chính là công cụ để John White phác họa cuộc sống của người bản địa.
"Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng chuyến di cư của John White năm 1587 là một nỗ lực thất bại. Họ đã đến đây, đã sinh sống. Những hiện vật chúng tôi tìm thấy chứng minh phần nào nhận định đó. Chúng ta không lãng quên quá khứ. Tìm hiểu nó là nhiệm vụ của những người ở thời hiện tại.", Mark Horton tin tưởng vào nghiên cứu của nhóm mình.
Kết thúc bài viết trên National Geographic, tác giả Andrew Lawler kể lại rằng: Vào một sáng mùa xuân năm 2018, tôi đến thăm tộc trưởng Marilyn Berry Morrison của bộ tộc Roanoke-Hatteras.
Đón tiếp tôi tại ngôi nhà ở Chesapeake, bang Virginia (Mỹ) là một người phụ nữ trông giống người Mỹ gốc Phi. Cô nói: "Chúng tôi là hậu duệ của Lost Colony. Tổ tiên chúng tôi là hiện thân của sự đa dạng chủng tộc của nước Mỹ (melting pot) đầu tiên.
Sau đó, bà giở cuốn album gia đình và nói: "Đây là kỵ bà của tôi. Một người đến từ đảo Roanoke. Tên bà là Virginia Dare Bowser Tillet."
Rời khỏi nhà tộc trưởng Marilyn Berry Morrison, tôi thầm nghĩ tất cả chúng ta đều là một "John White thứ hai" - người dấn thân khám phá quá khứ xa xôi để dẫn dắt chúng ta bước qua hiện tại bấp bênh và sẵn sàng đối mặt với tương lai vô định.
Những phác họa của John White được tạo dựng lại về người bản địa trên đảo Roanoke:
Bài viết sử dụng nguồn/ảnh: National Geographic Magazine