TT Kazakhstan từ chức, quyền lực vẫn gần như nguyên vẹn: "Người cha của dân tộc" đã tính toán kĩ lưỡng?

Ngày 19/3/2018, Tổng thống Kazakhstan Nursultan Nazarbaev đã tuyên bố từ chức sau hơn 30 năm cầm quyền kể từ khi Kazakhstan còn là nước cộng hòa thuộc Liên bang Xô Viết.

Theo Hiến pháp, mọi thẩm quyền Tổng thống được chuyển giao cho Chủ tịch Thượng viện. Ngày 20/3/2019, Chủ tịch Thượng viện Kazakhstan, Qasim Jomart Tokayev đã tuyên thệ nhậm chức, trở thành Tổng thống lâm thời cho đến khi cuộc bầu cử mới được tổ chức.

Ông J. Tokayev sẽ đảm nhiệm quyền hạn Tổng thống cho thời gian nhiệm kỳ còn lại của ông N. Nazarbaev kết thúc vào tháng 4/2020.

Mặc dù các phương tiện thông tin chính thức của Kazakhstan nói tuyên bố từ chức Tổng thống là tự nguyện và bất ngờ, nhưng các nhà quan sát chính trị cho rằng đây là một quyết định được tính toán hết sức kỹ lưỡng từ trước và không thể nói ông Nazarbaev sẽ rời bỏ chính trường.

Ngược lại, ông Nazarbayev vẫn là Chủ tịch Hội đồng An ninh quốc gia, vẫn là người đứng đầu đảng Nur Otan cầm quyền, vẫn là thành viên của Hội đồng Hiến pháp và Hội đồng An ninh Quốc gia Kazakhstan. Đây là những cơ quan quyền lực cao nhất của nước cộng hoà.

"Người cha của dân tộc"

Không phải ngẫu nhiên ngay sau khi ông Nazarbaev tuyên bố từ chức Tổng thống, Quốc hội Kazakhstan đã phê chuẩn việc sửa đổi Hiến pháp và một loạt các nghị quyết liên quan nhằm củng cố quyền lực của ông Nazarbaev. Trong khi đó, bà Daryga Nazarbaeva, con gái của ông Nazarbaev, vẫn giữ chức Chủ tịch Hội đồng Thượng viện.

Trong bài phát biểu đầu tiên với tư cách là Tổng thống của Kazakhstan, ông Q. Tukayev đã đề nghị và được Quốc hội chấp thuận việc đổi tên Thủ đô Astana thành Nursultan và ảnh chân dung của cựu Tổng thống phải được treo trong tất cả các cơ quan của nhà nước.

Ông Nazarbayev năm nay đã bước sang tuổi 80. Ảnh: Reuters.

Tổng thống Tokaev nói thêm: "Chúng ta phải đời đời ghi tạc tên tuổi và vinh danh vị lãnh tụ Nazarbayev, người con vĩ đại của chúng ta, Tổng thống đầu tiên của nước Cộng hòa Kazakhstan Nusrultan Nazarbayev, bằng cách đặt tên cho Thủ đô của chúng ta".

Ông Tokaev cũng đề xuất đặt tên Nazarbayev cho tất cả các đường phố chính trong các khu vực của đất nước, đồng thời khẳng định Nazarbayev là "Người cha của dân tộc" suốt đời, theo luật trước đây đã được Quốc hội thông qua.

Phát biểu khi tuyên bố từ chức, ông Nazarbayev nói: "Là người sáng lập ra Nhà nước Kazakhstan độc lập, tôi thấy sứ mệnh tương lai của mình là phải đảm bảo một thế hệ lãnh đạo mới có khả năng tiếp tục những biến đổi trong nước."

Thực tế, ông Nazarbaev đã bước vào tuổi 80, muốn củng cố quyền lực trong một xã hội Kazakhstan có nhiều bộ tộc bằng việc chuẩn bị một đội ngũ lãnh đạo kế thừa, bổ nhiệm một người kế vị trung thành có thể nắm toàn bộ quyền lực. Đối với ông, điều quan trọng nhất là duy trì được nền độc lập của Kazakhstan, giữ vững quan hệ với Nga và củng cố Liên minh Á-Âu.

Nhà lãnh đạo "suốt đời" của Kazakhstan

Ông Nazarbayev đã từng giữ chức Chủ tịch Hội đồng Xô Viết Kazakhstan, là Uỷ viên Bộ Chính trị đảng Cộng sản Liên Xô và là Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Kazakhstan. Ông là người duy nhất trong số các nhà lãnh đạo các nước cộng hòa thuộc Liên bang Xô Viết phản đối quyết định giải tán Liên Xô và tìm cách ngăn chặn, nhưng đã không thành công.

Trong khi các nhà lãnh đạo của các nước cộng hòa Trung Á khác đã phải ra đi sau khi Liên Xô tan rã, ông Nazarbaev tại vị lâu nhất và đưa Kazakhstan trở thành một quốc gia phát triển ổn định, đạt được nhiều thành tựu quan trọng.

Ông Nazarbaev trở thành Tổng thống đầu tiên của Kazakhstan sau khi Liên Xô tan rã năm 1991. Từ một người cộng sản, ông Nazarbaev đã gia nhập đạo Hồi, thực hành các nghi thức của Hồi giáo, đặc biệt là việc hành hương đến thánh địa Mecca.

Kazakhstan gia nhập Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) và đăng cai Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao các nước Hồi giáo năm 2011. Nazarbaev thi hành chính sách đối ngoại quan hệ gần gũi với Mỹ, nhưng không xa rời Nga.

Ông rất chú trọng đến việc tăng cường hợp tác với Moskva thông qua việc thành lập Liên minh Hải quan, sau này phát triển thành Liên minh Á-Âu gồm Nga, Belarus, Kazakhstan, Armenia và Kyrgyzstan. Dưới thời ông cầm quyền, thủ đô được chuyển từ Almaty về Astana.

Nhà phân tích chính trị Kazakhstan Dusim Sataev nói:

"Trên thực tế, ông Nazarbaev vẫn giữ quyền lãnh đạo đất nước ngay cả sau khi ông từ chức Tổng thống. Luật "Tổng thống đầu tiên" cho ông quyền giữ chức Chủ tịch Hội đồng An ninh quốc gia suốt đời. Trên cương vị đó, ông có thể kiểm soát toàn bộ đường lối đối nội, đối ngoại, kinh tế và giám sát tất cả các bộ máy của nhà nước".