Theo ThS. BSCKI, bác sĩ nội trú Ngô Văn Tân, Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM (Cơ sở 3), xáo tam phân có tên khoa học là Paramignya trimera, thuộc họ Cam (Rutaceae). Tên gọi khác là đơn diệp đẳng thích, cây rễ mọi, cây thần xạ,…
Xáo tam phân là cây gỗ nhỏ, dạng dây leo, vỏ màu nâu vàng, thân dài trên 5m, đường kính khoảng từ 8 - 12cm. Thân và cành có nhiều gai nhọn; lá đơn, mép cong xuống dưới, có hình thuôn hẹp; phiến lá dày có mặt trên xanh đậm, mặt dưới nhạt; phần gỗ của thân hơi cứng, màu vàng; phần gỗ của rễ màu đậm hơn. Các bộ phận của cây đều có tinh dầu, nhiều nhất ở rễ, mùi thơm dịu, rất ít khi ra hoa.
Cây xáo tam phân mọc dọc khắp vùng Nam Trung Bộ và mọc chủ yếu ở khu vực Ninh Hòa – Khánh Hòa.
Bác sĩ Ngô Văn Tân cho biết, bộ phân được dùng làm thuốc của xáo tam phân là phần rễ của cây. Cây có vị hơi đắng có pha vị ngọt, tính bình hơi mát, mùi thơm dễ chịu, không độc.
Phần rễ là bộ phận tập trung hàm lượng tinh dầu cao nhất của cây, phù hợp dùng để điều chế thành một số bài thuốc. Theo các nghiên cứu đã được công bố, cây có thành phần chủ yếu là các chất flavonoid và coumarin, ngoài ra còn có alkaloid, saponin, triterpenoid.
Cây xáo tam phân
Bác sĩ Ngô Văn Tân cho biết, cho đến nay các tác dụng ức chế viêm gan, các dòng tế bào ung thư của xáo tam phân mới đang được thử nghiệm trên động vật. Cụ thể, thí nghiệm trên chuột nhắt trắng cho thấy cây xáo tam phân có tác dụng ức chế tình trạng viêm gan cấp; có thể ức chế, tiêu diệt đối với 5 dòng tế bào ung thư: ung thư gan Hep-G2, ung thư đại tràng HTC116, ung thư vú MDA MB231, ung thư buồng trứng OVCAR-8 và ung thư cổ tử cung Hela (mạnh nhất với ung thư gan Hep-G2 và ung thư cổ tử cung).
Theo một nghiên cứu mới đây được thực hiện bởi Viện hàn lâm khoa học Việt Nam (VAST), người ta chứng minh được rằng coumarin trong xáo tam phân sở hữu tính kháng viêm. Hợp chất này giúp ích rất nhiều trong việc ngăn chặn, điều trị bệnh lý liên quan đến hệ thần kinh.
Ngoài ra, hàm lượng tinh dầu trong xáo tam phân có khả năng kìm hãm hoạt động của virus, đồng thời tham gia kháng khuẩn, ngăn chặn nấm sinh dục Candida, phòng viêm nhiễm.
Bác sĩ Tân lưu ý: “Dù xáo tam phân có sở lưu được một số đặc tính tốt cho cơ thể, tuy nhiên mọi người không nên lạm dụng. Trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ xáo tam phân, bạn đều phải đi thăm khám và tham khảo kỹ tư vấn của thầy thuốc. Người mắc bệnh lý liên quan đến tim mạch hoặc tỳ vị không ổn định nên cẩn thận trọng nếu có ý định sử dụng xáo tam phân.
Nếu bạn đang trong giai đoạn điều trị bệnh, dùng thuốc điều trị thì không nên tự ý dùng xáo tam phân. Trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ xáo tam phân, bạn đều phải thăm khám và tham khảo sự tư vấn của bác sĩ” .
Theo bác sĩ Tân, cây xáo tam phân phù hợp dùng cho người mắc các bệnh về gan như xơ gan cổ trướng, viêm gan…Người thường xuyên uống rượu bia khiến chức năng gan suy yếu. Người bị tê thấp, viêm khớp, đau lưng, nhức mỏi tay chân; người hay bị mất ngủ, tiêu hoá kém, mệt mỏi. Cách sử dụng xáo tam phân chủ yếu và mang lại hiệu quả nhất là sắc thành nước để uống.
