Zastava M76 - Khẩu AK dành cho bắn tỉa của Serbia

Súng bắn tỉa có thiết kế dựa trên AKM/ AKMS

Vào khoảng giữa những năm 1970, công ty sản xuất vũ khí Zastava Arms đã cho ra đời khẩu súng bắn tỉa bán tự động M76. Kể từ đó, M76 đã trở thành súng bắn tỉa tiêu chuẩn trong quân đội Serbia cũng như quân đội Nam Tư trước kia.

Súng có vai trò tương tự Dragunov SVD của Nga, được sử dụng bởi những tay bắn tỉa thuộc trung đội bộ binh.

M76 có khối lượng cơ bản 4,6 kg, chiều dài 1.135 mm, nòng dài 550 mm. Tuy “mang tiếng” là có vai trò tương tự như SVD nhưng M76 chịu lại ảnh hướng rất lớn từ dòng súng AKM/AKMS, tương tự như khẩu PSL của Rumani.

Với thiết kế này của M76, đôi khi người ta không xem nó là một súng bắn tỉa thực thụ mà chỉ coi là một khẩu súng trường thiện xạ (DMR). Khác với lính bắn tỉa, một lính thiện xạ cũng hoạt động bình thường cùng với lính bộ binh, nhưng sẽ được đào tạo thêm để có thể tiêu diệt những mục tiêu ở cự ly xa hơn.

Trên chiến trường, M76 hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu này, bởi vì súng là một vũ khí tầm xa hiệu quả với khả năng bắn nhanh và chính xác, có thể hỗ trợ bộ binh rất tốt bên cạnh súng máy hạng nhẹ.

Nhìn bề ngoài, thiết kế của M76 giống như một khẩu AKM có nòng kéo dài với một tay nắm chính riêng biệt mà không phải được kết hợp thành khung dính liền với báng súng như SVD.

Tay nắm của M76 được làm với hình dáng tương tự như AK nhưng có các rãnh giúp cầm nắm chắc chắn hơn, có thể bắt gặp thiết kế tay nắm này trên mẫu M70 trước đó.

Báng súng có hình dáng thẳng gần giống với dòng AK, được làm bằng gỗ rất chắc chắn. Phía sau cũng có một tấm đệm polymer để giảm lực tác động vào vai. Tuy nhiên, điểm đáng tiếc là trong báng súng không có khoảng trống để chứa phụ kiện làm sạch.

Với sự hiện đại hóa của công nghệ vật liệu, một số phiên bản M76 về sau đã thay thế báng gỗ bằng báng polymer và có thể chứa phụ kiện bên trong. Loại báng mới này cũng giúp giảm khối lượng của súng đi 0,5 kg so với báng truyền thống.

Một số tay chơi vũ khí cũng có thể độ báng của M76 thành dạng khung kim loại hay polymer như các mẫu SVD đời mới.

Phần thân của súng làm bằng thép có độ cứng cao, đáp ứng khả năng bắn nhiều và nhanh với loại đạn mới có năng lượng lớn. Tất cả các bộ phận như khóa nòng, bệ khóa nòng, nòng và nhiều thành phần khác được làm lớn và chắc chắc hơn để tăng độ bền bỉ trong hoạt động.

Thay vì tách biệt như trên SVD, M76 có piston gắn liền với bệ khóa nòng. Với việc chỉ có chế độ bắn bán tự động, khóa an toàn dạng đòn bẩy tiêu giảm của súng chỉ còn lại 2 chế độ là an toàn (phía trên) và sẵn sàng bắn (phía dưới).

M76 sử dụng hộp tiếp đạn làm bằng thép, chứa 10 viên so le trong 2 hàng. Xạ thủ cũng có thể kẹp hai hộp tiếp đạn lại với nhau bằng một móc không gỉ. Đặc biệt, hộp tiếp đạn của M76 có bộ phận giữ khóa nòng mở sau khi bắn viên đạn cuối cùng.

Súng sử dụng thước ngắm trượt - điểm ruồi như trên các khẩu AK. Điểm ruồi phía trước có thể bù gió lẫn độ cao nhờ một vài dụng cụ kèm theo. Phía sau là thước ngắm có tầm ngắm lên đến 1.000 m, với 100 m cho mỗi nấc trượt.

M76 cũng có thể gắn lưỡi lê bên dưới nòng, tuy nhiên lưỡi lê có lẽ là phụ kiện không cần thiết bởi vì đây là một khẩu súng hoạt động tầm xa. Đầu nòng được gắn một loa che lửa với những vết khoét đều nhau, có thể thấy thiết kế này tương tự như SVD của Nga, M14 của Mỹ hay FN FAL của Bỉ.

Ống ngắm là phụ kiện không thể thiếu trên M76, súng thường đi kèm với loại ống ngắm ZRAK M-76 4x 5°10’ được sản xuất bởi nhà máy ZRAK. Nếu xạ thủ đã sử dụng qua ống ngắm PSO-1 thì sẽ nhận ra thiết kế và cách kẻ ô ống ngắm ZRAK M-76 bắt nguồn từ đâu.

Ống ngắm này có trung tâm để ngắm mục tiêu chính trong điều kiện lý tưởng. Các đường kẻ ngang dùng để bù gió. Bên dưới góc trái của ống ngắm có các thông số giúp xác định cự ly đến mục tiêu trong khoảng 200 - 800 m.

ZRAK M-76 cũng hỗ trợ bắt sáng trong đêm thông qua năng lượng phóng xạ tritium. Vòng đời của chất phóng xạ là 13 năm, vì vậy khi hết phóng xạ, các đường kẻ sẽ tối đi và không còn ngắm được nữa.

Phía sau ống ngắm là một lớp chụp cao su, giúp đưa mắt vào ngắm êm và an toàn hơn. Ống ngắm được gắn qua một thanh kim loại bên thân trái của súng. Thanh gắn này tương tự với kiểu của Nga/Liên Xô, được cố định thông qua việc hãm một con ốc trên thanh, việc tháo ra hay lắp vào cũng rất dễ dàng.

Hiệu quả với loại đạn 7,92 x 57 mm Mauser

Khác với Dragunov SVD sử dụng đạn 7,62 x 54 mmR hay dòng súng AK sử dụng đạn 7,62 x 39 mm, M76 sử dụng đạn 7,92 x 57 mm Mauser. Tiền thân của loại đạn này có định danh Patrone 88 hay M/88 với đường kính đầu đạn là 8,08 mm, được thông qua bởi quân đội Đức vào năm 1888.

Sau đó, chính phủ Đức đã cố gắng cải tiến loại đạn M/88 để tăng cường độ chính xác cũng như uy lực, kết quả chính là sự ra đời của loại đạn 7,92 x 57mm Mauser, được quân đội Đức chính thức thông qua vào năm 1905.

Quân đội quốc gia Nam Tư đã đưa vào sử dụng phiên bản đạn bi M49 như một loại đạn bộ binh vào cuối những năm 1940. Sau đó, họ tiếp tục biên chế loại M75 chuyên dụng dành cho bắn tỉa. Trên lý thuyết đạn, 7,92 mm Mauser (M49 và M75) có hiệu quả cao hơn so với loại đạn 7,62 mmR mà SVD sử dụng.

Sơ tốc đầu đạn của M76 chỉ đạt khoảng hơn 730 m/s, tuy nhiên đầu đạn lại có độ ổn định rất tốt. Viên đạn khối lượng 12,8 g vẫn đạt vận tốc siêu âm sau khi đã vượt qua quãng đường lên đến 950 m (trong điều kiện không khí chuẩn ρ = 1.225 kg/m³).

Zastava M76 có độ chính xác khá tốt đối với một khẩu bắn tỉa bán tự động: 1,5 - 2 MOA. Tầm bắn hiệu quả của súng là 800 m trong điều kiện thường. Đối với xạ thủ kinh nghiệm và trong môi trường thuận lợi, tầm bắn của M76 có thể đạt đến 1.000 m hoặc hơn.

Với thiết kế tin cậy, rẻ, khả năng bắn nhanh, mạnh mẽ và độ chính xác cao, M76 đã trở thành mẫu súng bắn tỉa bán tự động thành công của quân đội Nam Tư/Serbia, nhưng súng đang dần được thay thế bởi khẩu M91.

M76 cũng được sử dụng bởi một số quốc gia như Saudi Arabia, Croatia, Triều Tiên và Iraq. M76 cũng tương đối phổ biến trong giới chơi súng với mẫu LKP M76 sử dụng đạn 7,62 x 51 mm NATO.