LTS: Trong 10 năm tham chiến ở Afghanistan, Quân đội Liên Xô dù đã rất nỗ lực, nhưng chẳng không thể giành được chiến thắng chung cuộc mà còn bị sa lầy vào một trong những cuộc xung đột đẫm máu, hao tiền tốn của.
Qua các trang tài liệu mới được giải mật gần đây, Đại tá Trần Danh Bảng cung cấp thêm cho bạn đọc nhiều thông tin ít biết về cuộc chiến khốc liệt này và lý giải những nguyên nhân thất bại của một trong những lực lượng hùng mạnh nhất thế giới lúc bấy giờ trước một đối thủ cực kỳ gai góc.
PHẦN 1: LIÊN XÔ "LỌT BẪY"
"37 năm trước đây, ngày 25 tháng 12 năm 1979, chúng tôi đã đưa quân vào Afghanistan, mọi nỗ lực đã đổ xuống sông, xuống biển, không giành chiến thắng, không thể "thiết lập trật tự được trên đất nước này…." - lời một cựu sĩ quan cao cấp Quân đội Liên Xô trước đây được báo Nga Tvzvezda.ru vừa đăng trong tháng 12 năm 2016.
Với sự giúp đỡ của Liên Xô, từ nhiều thập kỷ trước đó, ở Afghanistan, đã có hơn 200 cơ sở công nghiệp được xây dựng, bao gồm cả các nhà máy điện, đường ống, sân bay, nhà máy nhựa đường, nhà cửa, đường bộ và đường hầm... Trong thủ đô Kabul, có cả một khu phố do Liên Xô xây cất.
Cho đến bây giờ, những tài liệu giải mật về cuộc can thiệp của Quân đội Liên Xô vào đất nước khổ đau Afghanistan trong 10 năm đã lộ ra nhiều điều, nhưng người ta biết rõ từ lâu, ý định của Liên Xô đưa quân vào, khi Afghanistan rơi vào tình trạng bất ổn vì những cuộc tấn công từ quân nổi dậy Mujahideen được nước ngoài viện trợ.
Trong bối cảnh Nga muốn cứu Đảng Dân chủ Nhân dân Afghanistan (PDPA) Mác xít, không để các nước thù địch, trong đó có Mỹ, NATO tranh giành ảnh hưởng ở khu vực này bằng một cuộc chiến tranh mà bây giờ được gọi là "chiến tranh đại diện".
Theo một tờ báo của Kuwait, thủ lĩnh Mujahideen lãnh đạo phiến quân ở nước này đã đào tạo được 844 binh sĩ từ chuyên gia một nước láng giềng phía Đông, 619 binh lính từ chuyên gia Pháp, 289 từ Mỹ, 272 từ Pakistan, 56 từ Đức, 22 từ Anh. Trong số đó còn có chuyên gia hướng dẫn từ Bỉ, Úc, Thổ Nhĩ Kỳ, Tây Ban Nha, Ý và các nước khác.
Trên thực tế, ở Afghanistan, Quân đội Liên Xô đã chiến đấu chống lại 55 quốc gia (nguồn Tvzvezda.ru).
Cố vấn của Tổng thống Hoa Kỳ Carter là Brzezinski đã đóng vai trò rất quan trọng trong việc hoạch định chính sách của Mỹ, thậm chí cả Mujahideen cũng không được biết chính sách này. Nội hàm là một phần trong chiến lược "xui khiến sự can thiệp quân sự của Liên Xô", hòng làm Liên Xô sa lầy ở quốc gia Nam Á này.
Trong một cuộc phỏng vấn năm 1998 với tờ Le Nouvel Observateur, Brzezinski nhớ lại: "Chiến dịch bí mật đó là một ý tưởng tuyệt vời. Nó xui khiến người Liên Xô tiến vào cái bẫy Afghanistan. Ngày người Liên Xô chính thức tràn qua biên giới, tôi đã viết cho tổng thống Carter: Hiện chúng ta đã có thể trao cho Liên bang Xô Viết cơ hội ôm lấy điều tệ hại".
10 năm can thiệp sâu, binh sĩ Liên Xô gặp quá nhiều nỗi gian nan khổ ải, tốn kém, tới ngày 15 tháng 2 năm 1989, tổng cộng 620.000 lượt binh sĩ Liên Xô đã phục vụ tại Afghanistan. Trong từng thời điểm chỉ có từ 80.000 tới 108.000 người cùng lúc hiện diện tại đây.
Trong đó có 525.000 binh sĩ quân đội, 90.000 lính biên phòng và các đơn vị nhỏ của KGB, 5.000 người thuộc các đội MVD (Bộ nội vụ) và cảnh sát cùng 21.000 nhân viên khác.
Lịch sử đã chứng minh đúng như các cựu sĩ quan Liên Xô thừa nhận: "Mọi nỗ lực, dù cao nhất đều không đem lại kết quả mong muốn, chúng tôi đã không giành chiến thắng, không thể "thiết lập trật tự được trên đất nước này…".
Xe bọc thép của quân đội Liên Xô ở Afghanistan.
Cuộc tập kích gồm nhiều lực lượng
Quân đội Liên Xô mỗi lần có mặt can thiệp tại các nước đồng minh khi có biến, bao giờ lính dù cũng là xung kích. Ngày 25 tháng 12 tại sân bay Kabul, máy bay quân sự hạ cánh, 350 lính dù đặc nhiệm dưới quyền chỉ huy của Trung tá Georgy Shpak súng lăm lăm trong tay chiếm đánh các vị trí trọng yếu, chiếm giữ cầu hàng không huyết mạch.
Theo kế hoạch đã được duyệt, lính đặc nhiệm bắt đầu tiến vào Afghanistan theo đường bộ từ ngày 16 đến ngày 18-12-1979. Ngày 20-12-1979, lính dù bắt đầu hành quân, hai cánh quân đã gặp nhau tại cửa ngõ thủ đô Kabul ngày 25 tháng 12.
Có tài liệu chi tiết hơn, ngày 25 tháng 12 năm 1979, có 700 lính đặc nhiệm và lính dù Liên Xô trong trang phục lính Afghanistan, xuất hiện bất thần ở Kabul.
Trong đó gồm cả các lực lượng đặc biệt OSNAZ của KGB, GRUSPETSNAZ từ nhóm Alpha và nhóm Zenit, với sự yểm trợ của 45 xe tăng T-62, 35 xe tăng T-72 và 5 xe bọc thép, cùng pháo tự hành, đã chiếm các cơ sở chính phủ, quân đội và thông tin trọng yếu tại Kabul, tất nhiên cả mục tiêu hàng đầu Cung Tổng thống Tajbeg.
Chiến dịch này bắt đầu lúc 19:00 tối khi Zenith phá vỡ mạng thông tin của Kabul, làm tê liệt lưới chỉ huy quân đội Afghanistan. Lúc 19:15, cuộc tấn công ồ ạt vào Cung Tajbeg bắt đầu, với mục tiêu rõ ràng là phế truất và tiêu diệt Tổng thống Hafizullah Amin.
Các mục tiêu khác cũng bị chiếm (như Bộ nội vụ lúc 7:15). Lực lượng bảo vệ Cung điện Tajbeg bao gồm một tiểu đoàn không chống cự nổi binh lính Liên Xô được xe tăng và xe bọc thép yểm trợ do lực lượng này không có vũ khí hạng nặng và súng chống tăng. Chiến dịch hoàn thành vào sáng 28 tháng 12.
Sau này, người ta biết rõ hơn, những đơn vị đầu tiên vào Afghanistan gồm ba sư đoàn cơ giới, một trung đoàn pháo cơ giới độc lập, một sư đoàn không quân, Lữ đoàn không quân tấn công độc lập số 56, và một trung đoàn không vận. Tất cả thuộc Tập đoàn quân số 40 Liên Xô.
Sau khi đã triển khai, quân đội Liên Xô không thể thành lập chính quyền bên ngoài Kabul. Tới 80% vùng nông thôn vẫn nằm ngoài tầm kiểm soát. Nhiệm vụ đầu tiên, bảo vệ các thành phố và các cơ sở chiến lược, sau được mở rộng sang cả chiến đấu với các lực lượng Mujahideen.
Vào giữa thập niên 1980 quân số thuộc quân đội Liên Xô tăng lên tới 108.800 lính dàn ra khắp lãnh thổ Afghanistan. Cái giá về quân sự cũng như về ngoại giao là quá cao cho Liên Xô.
Một chiếc trực thăng Mi-8 của Liên Xô bị bắn hạ ở Afghanistan.
Khó khăn chồng chất khó khăn
Vào Afghanistan, thật sự Liên Xô đã trả giá đắt. Khó khăn Quân đội Liên Xô phải đối mặt từ đầu, khi phải buộc chiến đấu tại những vùng đồi núi.
Quân đội Liên Xô không quen, không được huấn luyện những trận đánh kiểu lực lượng nổi loạn, thoát ẩn, thoắt hiện, thành thạo cải trang, rất "trì" trong điều kiện kham khổ về lương thực, thuốc men. Họ đặc biệt thích nghi tốt với thời tiết khắc khổ ở mọi nơi.
Quân sĩ của Mujahideen rất chú trọng các chiến dịch phá hoại. Họ thường tấn công các đường dẫn năng lượng, ống dẫn dầu, đài phát thanh, các trụ sở cơ quan chính phủ, sân bay, khách sạn, rạp chiếu phim, và công trình công cộng.
Từ năm 1985 tới năm 1987, có hơn 1.800 hành động khủng bố được quân Mujahideen tổ chức. Tại vùng biên giới với Pakistan. Quân Mujahideen phóng tới 800 quả rocket mỗi ngày.
Giữa tháng 4 năm 1985 và tháng 1 năm 1987, họ đã tiến hành hơn 23.500 vụ bắn pháo vào các mục tiêu của chính phủ. Quân Mujahideen thường nghiên cứu kỹ các mục tiêu tấn công bởi họ luôn có mặt gần các làng bên trong tầm bắn của pháo binh Liên Xô.
Xe chiến đấu bộ binh của Liên Xô ở Afghanistan.
Họ đặt người dân thường vào mối nguy hiểm từ cuộc bắn pháo trả đũa của Liên Xô. Quân Mujahideen cũng thường xuyên sử dụng mìn. Họ thu nhận các trẻ em và dân nghèo vào lực lượng.
Họ tập trung vào việc phục kích các đoàn xe, phá huỷ hệ thống dẫn điện và sản xuất công nghiệp, tấn công các đồn cảnh sát, các đồn lính và căn cứ không quân Liên Xô.
Họ ám sát các quan chức chính phủ. Họ bao vây các trại lính nhỏ ở vùng nông thôn. Tháng 3 năm 1982, một quả bom phát nổ tại Bộ giáo dục, làm hư hại nhiều toà nhà. Cột điện cao thế dẫn từ nhà máy điện Naghlu bị đặt mìn phá huỷ.
Tháng 6 năm 1982 khoảng 1.000 đảng viên trẻ được gửi tới làm việc tại thung lũng Panjshir đã bị phục kích chỉ cách 20 dặm ngoại Kabul, với thiệt hại lớn.
Ngày 4 tháng 9 năm 1985, quân nổi dậy bắn hạ một máy bay nội địa thuộc Bakhtar Airlines khi nó cất cánh từ sân bay Kandahar, giết hại 52 người.
Các nhóm Mujahideen thường có quy mô nhỏ, từ ba tới năm người. Sau khi nhận nhiệm vụ giết hại một ai đó trong chính phủ, họ bỏ nhiều thời gian nghiên cứu thói quen và các chi tiết về đời sống của người đó để tìm ra phương pháp hoàn thành nhiệm vụ thích hợp nhất.
Họ ám sát từ trên ô tô, bắn vào ô tô, đặt mìn tại các cơ sở hay toà nhà chính phủ, dùng thuốc độc, và đặt mìn trên các phương tiện vận tải.
Vũ khí cùng trang thiết bị quân sự đặc biệt của quân đội chính quy Liên Xô là xe thiết giáp và xe tăng hoạt động kém hiệu quả tại những vùng địa hình nham nhở.
(Còn tiếp)