Cả thế giới sẽ kinh ngạc về Thủ đô mới của tổ chức khủng bố IS: Syria sớm đi vào dĩ vãng?

Nhóm khủng bố ly khai từ Boko Haram đang lấy cảm hứng từ al-Qaeda

Philip Obaji Jr. - một nhà báo Nigeria nhận định trong khi tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) trên đà bị tiêu diệt ở Trung Đông thì chi nhánh của nó ở Tây Phi, Nhà nước Hồi giáo tự xưng Tây Phi (ISWAP), đã bắt đầu phát triển mạnh mẽ.

Chỉ trong 5 tháng qua, ISWAP đã đạt được một loạt các "chiến thắng", ổn định sự cai trị của chúng ở các thị trấn ở phía đông bắc Nigeria và đang lan rộng tầm ảnh hưởng.

Trong quá trình thể hiện sức mạnh, các chiến binh khủng bố đã giết chết hàng trăm dân thường và làm bị thương hàng nghìn người khác.

Vào tháng 11/2018, ISWAP đã cho thấy rằng nó có thể chiến thắng được lực lượng quân đội Nigeria khi chúng tràn ngập một căn cứ quân chính phủ ở Metele, bang Borno, gây ra cái chết khoảng 100 binh sĩ và hàng trăm người khác bị thương.

Vào ngày 22/3 năm nay, ISWAP đã thể hiện khả năng triển khai tấn công vượt ra ngoài biên giới Nigeria, chúng đã tổ chức tấn công và giết chết 23 binh sĩ Chad trong một cuộc đột kích ở quốc gia láng giềng.

Hôm 1/4, ISWAP tung ra một clip cảnh xử tử binh lính Nigeria bị bắt làm tù binh tại bang Borno

Chuỗi hành động quân sự kể trên của ISWAP xảy ra khi các dân quân người Kurd được Hoa Kỳ hậu thuẫn đang chiếm lại thị trấn Baghouz nằm ở phía đông Syria. Lãnh thổ mà IS kiểm soát ở Iraq và Syria ở thời điểm cực thịnh của nó tương đương với Anh quốc giờ đã biến mất.

Đây được coi là sự kiện đang được truyền thông phương Tây tuyên bố rằng đây là một tín hiệu cho thấy IS ở Trung Đông cuối cùng đã bị đánh bại sau 4 năm can thiệp của Mỹ và đồng minh.

Bản đồ Borno và bình luận của BBC: IS có thể đã thất bại ở Baghouz, lãnh thổ cuối cùng của nó tại Syria, nhưng hoạt động ngày càng tăng của cái gọi là "tỉnh Tây Phi" tại Nigeria. ISWAP đã tuyên bố 44 cuộc tấn công vào quân đội Nigeria trong năm 2018.

ISWAP khác gì với IS và tương đồng với những nhóm khủng bố nào?

Khác xa với hiện trạng của IS ở Syria và Iraq, ISWAP không còn trỗi dậy nữa mà là mở rộng kiểm soát ở Tây Phi. Điều rõ ràng là nhóm Hồi giáo cực đoan tách ra khỏi Boko Haram vào năm 2016 hoạt động rất khác với các lãnh đạo ở Trung Đông mà nó đã thề trung thành.

ISWAP đang có được chỗ đứng vững chắc và tầm ảnh hưởng xung quanh lưu vực hồ Chad, một khu vực kéo dài từ Nigeria tới Chad.

Thay vì xây dựng mô hình quản trị theo phong cách thời trung cổ ở Trung Đông, ISWAP đã sử dụng cách tiếp cận các cộng đồng Hồi giáo tương tự như cách mà tiền thân của IS và sau này là đối thủ của IS, al-Qaeda.

Trước hết, ISWAP đã tránh được sự tổn thương đến tổ chức đã được chứng minh ở Trung Đông khi vấp phải những thay đổi lãnh đạo nội bộ dẫn đến phân rã như IS:

Năm 2013, Nhà nước Hồi giáo Iraq (ISIS) ly khai khỏi Al-Qaeda tại Iraq sau cuộc nổi dậy chống lại các lực lượng chiếm đống Mỹ và Anh và đổi tên trở thành Nhà nước Hồi giáo tự xưng của vùng Levantine (ISIL).

Năm 2014, ISIL phân rã thành hai nhóm Jahbat al-Nursa tại Tây Syria và Nhà nước Hồi giáo (IS) ở phía Đông Syria và Iraq.

ISWAP đã triển khai cấu trúc lãnh đạo vô định "kiểu al-Qaeda", chiến thuật đã giúp các tổ chức khác có liên hệ với al-Qaeda như Jahbat al-Nursa tại Tây Syria và al-Shabab ở Somalia tồn tại sau các cuộc tấn công tiêu diệt nhằm vào đội ngũ lãnh đạo của chúng.

ISWAP khai hỏa rocket vào sân bay Diffa, nơi đóng quân các lực lượng chống khủng bố ở vùng Hồ Chad.

Ngoài ra, khác với việc IS ở Trung Đông cố gắng tập trung mở rộng lãnh thổ và bóc lột người dân sinh sống ở đó bằng các loại "tô thuế", ISWAP đã cố gắng biến người dân trở thành "đồng phạm".

Trên thực tế, IS ở Trung Đông phải liên tục mở rộng xung đột để kiểm soát càng ngày càng nhiều lãnh thổ và tài nguyên và phân chia cho các chiến binh và bộ máy của nó. Việc này sẽ dẫn tới việc phải cố gắng kiểm soát người dân bằng các biện pháp tàn bạo và khủng bố người dân như IS đã làm ở các thị trấn của Iraq như Fallujah và Mosul.

ISWAP thì không như vậy, chúng đã rất chú trọng đến việc xây dựng mối quan hệ với các cộng đồng địa phương và lợi dụng những mối quan hệ đó để gây ảnh hưởng lớn đến việc hỗ trợ chúng.

Một trại huấn luyện của HTS ở Tây bắc Syria

Đây là công thức tương tự như Jahbat al-Nusra và nay là Hayyat Tahrir al-Sham (HTS) đang làm ở khu vực Tây Bắc Syria. HTS có khoảng 20.000 các chiến binh khủng bố và tập trung vào việc tạo mối quan hệ với các nhóm xã hội chính trị và dân sự ở Syria.

ISWAP đã học được từ các tổ chức có liên hệ với al-Qaeda cách thức hòa nhập với các cộng đồng địa phương đổi lấy việc nhận được sự hỗ trợ. Và kết quả là ISWAP đã giành được chỗ đứng trong khu vực hồ Chad dễ dàng.

ISWAP đảm bảo với người dân rằng họ sẽ không bị tổn thương trong các lãnh thổ mà chúng kiểm soát, miễn là họ không hợp tác với quân đội Nigeria.

Chiến binh al-Shabaab ở Kenya

Trong khi ISWAP không gặp bất lợi từ người dân, thì các cáo buộc thảm sát đối với lực lượng chính phủ khiến các chiến dịch của Nigeria với sự hỗ trợ của phương Tây truy lùng ISWAP gặp rất nhiều khó khăn.

Trừ phi quân chính phủ có thể có sự hỗ trợ thực sự của các cộng đồng dân cư và khiến họ phát giác các thành viên của tổ chức khủng bố, bằng không, ISWAP vẫn có thể tự do hoạt động mà khó bị phát hiện.

Không những vậy, một phần của các nỗ lực của ISWAP để có được sự nổi tiếng và giành được sự trung thành của các chiến binh trong tương lai, nhóm này thậm chí còn cung cấp các khoản vay cho các tiểu thương sinh sống trong khu vực.

ISWAP đặc biệt chú trọng đến những người bán thịt, thương nhân, thợ may, nghề làm đẹp và các cá nhân dạy nghề khác.

Chúng không kì vọng rằng tất cả những người vay sẽ trả lại các khoản vay.

Thay vào đó, chúng sẽ tiếp tục hoạt động dựa trên cam kết rằng những con nợ sẽ giải quyết vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện cho sự tăng trưởng của nhóm bằng cách lòng trung thành và các dịch vụ tiểu thủ công nghiệp hay thương nghiệp sinh lời cho nhóm.

Nhờ vậy, ISWAP đã thu hút và tuyển dụng hàng trăm các chiến binh và lẽ dĩ nhiên đã giúp nhóm này mở rộng phạm vi hoạt động ở phía đông bắc Nigeria, nơi đa số dân địa phương đang rất cần sự trợ giúp xã hội

Nhóm càng thu hút được nhiều chiến binh, thì càng có nhiều nguồn lực và mức độ phổ biến để có thể thu hút khi nhắm vào các cộng đồng mới.

Cũng giống như cách mà al-Qaeda khai thác trong các cuộc chiến ở Yemen và Syria, ISWAP đã len lỏi vào giữa cuộc xung đột nhiều thành phần ở đông bắc Nigeria giữa những người chăn cừu Fulani, những người theo đạo Hồi, và nông dân Thiên chúa giáo.

Cộng đồng chăn nuôi Fulani và người Thiên chúa giáo đã có những xung đột dẫn đến thảm sát từ nhiều năm

ISWAP đang mở rộng

Năm 2018, khi ISWAP tách khỏi Boko Haram, chúng nằm dưới sự lãnh đạo của Abubakar Shekau và cam kết trung thành với Nhà nước Hồi giáo (IS) ở Trung Đông.

Tuy nhiên, Shekau tỏ ra là một "đối tác khó chơi", ngay cả đối với các nhóm tổ chức khủng bố khét tiếng nhất thế giới. Và cuối cùng, hắn mất đi sự ủng hộ của IS vì không tuân thủ các hướng dẫn, bao gồm các yêu cầu ngừng sử dụng trẻ em để đánh bom tự sát.

IS đã đẩy Shekau ra khỏi vị trí lãnh đạo và công nhận một lãnh đạo mới: Abu Musab al-Barnawi.

Không quân Nigeria được cho là đang gia tăng không kích vào vị trí của ISWAP

Khi ISWAP chính thức cắt đứt quan hệ với Shekau. Barnawi đã chuyển sang những "đồng đội cũ" ở Boko Haram để nhận được hỗ trợ. Nhiều kẻ trong số này có mối quan hệ chặt chẽ với Al-Qaeda.

Không giống như Shekau, người nổi tiếng bằng cách hướng đối tượng tấn công vào những người Hồi giáo chống đối, những người đã theo Boko Haram.

Barnawi tuyên bố rằng hắn sẽ mang lại những thay đổi đáng kể và vì tương lai của Nigeria, hắn nói rõ rằng sẽ kiềm chế bạo lực đối với người Hồi giáo.

Trong bài phát biểu nhậm chức, Barnawi cũng chỉ ra rằng yếu tố cần thiết của ISWAP là phải nhận được sự hỗ trợ của địa phương, điều này sẽ giúp ISWAP một ngày nào đó tiến hành một cuộc chiến lật đổ chính quyền Nigeria và nếu có khả năng thì sẽ đến lượt phương Tây.

Chính vì những quan điểm "trung dung" như vậy nên lãnh đạo IS Abu Bakr al-Baghdadi hiện đang lẩn trốn đã để tâm và có thể đã loại bỏ Barnawi khỏi quyền lực vào tháng 3/2019.

Lực lượng đặc nhiệm đa quốc gia chống khủng bố và hỗ trợ Nigeria đã phát hiện một đoạn ghi âm giọng nói, được cho là của lãnh đạo IS ở Trung đông Abu Bakr al-Baghdadi tuyên bố Abu Musab al-Barnawi đã bị phế truất và nhà lãnh đạo mới Abu Abdullahi Ibn Umar al-Barnawi đã được bổ nhiệm để thay thế.

Tuy nhiên sự tồn tại của IS ở Trung Đông đã tới hồi kết, và sự trung thành của ISWAP với IS chỉ là lời hứa.

Nhưng nếu ISWAP đã học được bài học từ các nhóm có liên hệ với al-Qaeda, thì sự thay đổi về lãnh đạo cũng sẽ không khiến nhóm gặp phải bất kỳ vấn đề khủng hoảng kéo dài nào.

Một điểm mạnh của mô hình al Qaeda là khả năng duy trì và thích nghi khi có những thay đổi ở lãnh đạo thượng tầng.

Càng bị đánh mạnh, trung tâm khủng bố càng sớm thành hình

Một xe tăng Vickers Mk II MBT của quân đội Nigeria đang khai hỏa vào vị trí ISWAP

Các cuộc tấn công của lực lượng chống khủng bố toàn cầu, trớ trêu thay giờ đã trở thành một dạng "tiêm chủng" giúp các nhóm khủng bố tăng sức miễn dịch và khỏe mạnh hơn.

Khi Mỹ không kích bằng máy bay không người lái giết chết Anwar al-Awlaki, một nhân vật chủ chốt của al-Qaeda ở Bán đảo Ả Rập tại Yemen năm 2011, nhóm này có khoảng 1.000 các chiến binh khủng bố.

Nhưng điều trớ trêu là số lượng của nó tăng lên khoảng 4.000 sau cái chết của Awlaki.

Tại Somalia, số lượng chiến binh của al-Shabab cũng tăng lên đáng kể sau cái chết của thủ lĩnh Ahmed Godane vào năm 2014.

Tại Algeria, al-Qaeda liên kết với tổ chức Hồi giáo Maghreb tiếp tục phát triển mạnh mẽ mặc dù có quá nhiều thay đổi trong nội bộ và hiện tại chúng có khả năng sẽ lật đổ chính quyền ở đây.

Tổ chức Jemaah Islamiyah, hoạt động ở Đông Nam Á, đã liên tục xây dựng các trại huấn luyện mới cùng với các cam kết trung thành của các nhóm buôn ma túy vũ trang, mặc dù thủ lĩnh già nua của nó Abu Bakar Bashir, đã bị giam giữ từ năm 2010.

Ở trung tâm Nigeria, Ansaru, một nhóm phân liệt từ Boko Haram khác, đã tái xuất sau 3 năm thủ lĩnh của nó, Khalid al-Barnawi bị cơ quan tình báo Nigeria bắt giữ.

Bản đồ của Global Terrorism Database cho thấy mối nguy cơ khủng bố trên toàn cầu

Ngược lại, ở Trung Đông sau khi Iraq và các lực lượng liên minh do Hoa Kỳ dẫn đầu giết chết hầu hết các thành viên sáng lập Nhà nước Hồi giáo, nhóm này đã xuống cấp nghiêm trọng.

Tổ chức này chưa bao giờ hồi phục sau sự mất mát của chiến lược gia hàng đầu, Abu Muhammad al-Adnani, kẻ đã chỉ huy hàng loạt cuộc tấn công của IS vào Paris, Brussels và Istanbul.

Chạy trốn men theo bờ sông Euphrate và nay là sa mạc ở tỉnh Homs, Syria. Thủ lĩnh của IS, Abu Bakr al-Baghdadi, được cho là đã tàn tật sau một cuộc không kích và khả năng bị người Mỹ hay người Syria bắt hoặc tiêu diệt chỉ là vấn đề thời gian.

Trong trường hợp không còn tồn tại một lãnh đạo của đế chế ở trung tâm, các chi nhánh của IS trên toàn cầu sẽ tuyên bố ly khai. Điều này sẽ là đòn chí tử cho sự tồn tại của IS ở Trung Đông.

Tại một trong những khu vực xung đột bậc nhất ở Châu Phi, một nhánh của Nhà nước Hồi giáo còn sống và đang mở rộng.

Mất đi sự kìm kẹp của những kẻ lãnh đạo IS ở Syria sẽ cho nó một cơ hội để phát triển. ISWAP đang hoạt động theo cách hoàn toàn không tương đồng với cái tên của nó có thể trở thành một trung tâm mới với công thức nguy hiểm và hiệu quả cho những chi nhánh toàn cầu của IS.