Những “bóng ma” điệp viên
Mở đầu là câu chuyện của một đối tượng bị điệp viên al-Shabab theo dõi như thế. Người đàn ông từ al-Shabab, một nhánh của al-Qaeda, thì nói:
“Các vệ sĩ của bạn hoàn toàn không chuyên nghiệp. Họ đang đi lang thang, trò chuyện với nhau với những khẩu súng trên vai, thay vì trông chừng bạn” Khi tôi hỏi các thành viên của al-Shabab làm thế nào mà biết tất cả những điều này, làm thế nào có thể mô tả chính xác như vậy, họ chỉ đơn giản cho tôi biết họ có bạn bè ở khắp mọi nơi.
Nhưng họ bảo tôi đừng lo lắng vì họ có những mục tiêu quan trọng hơn tôi nhiều. Tuy nhiên, họ nói rằng nếu tôi ở “sai địa điểm và không đúng lúc” tất sẽ phải chịu hậu quả. Tôi cho rằng một số người theo dõi các phong trào của tôi ở Somalia là một phần của phe tình báo tàn nhẫn của nhóm chiến binh gọi là Amniyat”.
Hiện trường một vụ đánh bom bằng ôtô của al-Shabab tại Mogadishu, ngày 10-9-2018.
Tổ chức phiến quân Hồi giáo ở Somalia chưa bị ảnh hưởng nhiều bất chấp chiến dịch kéo dài 12 năm do Liên Hiệp Quốc hậu thuẫn chống lại bọn chúng bởi vì phần lớn nhờ vào mạng lưới gián điệp tinh vi gọi là Amniyat.
Những kẻ chỉ điểm cho Amniyat nhận được một khoản tiền không nhỏ để truyền đạt thông tin. Đáng sợ hơn nữa là cách các chiến binh theo dõi những người mà họ muốn tuyển mộ - bằng cách đe dọa hoặc giết chết.
“al-Shabab giống như bóng ma. Chúng ở khắp mọi nơi”, một thanh niên mà các chiến binh muốn trừng phạt vì anh ta đã bán tủ lạnh và máy điều hòa không khí cho các thành viên của chính phủ Somalia nhận được sự hậu thuẫn từ Liên Hiệp Quốc và lực lượng can thiệp của Liên minh châu Phi (AMISOM) - cả hai đều là kẻ thù của al-Shabab.
Một người đàn ông khác trốn thoát khỏi al-Shabab cho biết vào một ngày nọ, một thành viên của nhóm gọi điện mô tả màu áo anh ta đang mặc và anh ta đi bộ vào một ngày nào đó cụ thể.
Những người khác nói về cách các chiến binh đến nhà và nơi làm việc bên trong Mogadishu để đe dọa hoặc cố gắng tuyển mộ họ. Tất cả điều này đã xảy ra, mặc dù thực tế là nhóm đã rút lui khỏi thủ đô Somalia vào tháng 8-2011.
Hussein Sheikh Ali, cựu cố vấn an ninh cho tổng thống Somalia và giám đốc Viện Hiraal – một tổ chức tư vấn an ninh ở Mogadishu, bình luận: “Amniyat là hệ thống mạch máu của tổ chức. Nó toàn năng. Nếu Amniyat bị phá hủy, sẽ không có al-Shabab”.
Ông đánh giá Amniyat không chỉ là một đơn vị tình báo: “Mạng lưới điệp viên thực sự kiểm soát al-Shabab và mục đích cốt lõi của nó là thu thập thông tin tình báo, liên quan đến các lĩnh vực an ninh nhạy cảm.
Nếu một thành viên cấp cao của al-Shabab bị đau ốm hoặc bị thương, Amniyat sẽ chịu trách nhiệm. Mạng lưới này có bản chất bí mật và tinh tế, và đảm nhận việc lập kế hoạch cho các cuộc tấn công khủng bố lớn trong và ngoài Somalia”.
Mogadishu mang nhiều “vết sẹo” của gần ba thập niên xung đột.
Những người của Amniyat được trả lương cao hơn các thành viên khác của al-Shabab. Amniyat trải các xúc tu của nó ra xa và rộng, bao gồm cả những nơi được coi là an toàn.
Mohamed Mubarak, nhà nghiên cứu có trụ sở tại Mogadishu, ước tính số “nhân lực” của mạng lưới Amniyat dao động trong khoảng từ 500 đến 1.000 người. “Chúng được thiết kế để sống trong lãnh thổ của kẻ thù. Chúng dành phần lớn thời gian hoạt động ngầm trong lãnh thổ chính phủ”, ông cho biết.
Theo Mubarak, phụ nữ đóng một vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các thành viên của Amniyat. “Phụ nữ ủng hộ Amniyat. Họ là một phần của cơ sở hạ tầng. Các bà vợ Al-Shabab phải giúp đỡ họ bằng cách cung cấp chiếc giường ngủ vào ban đêm, cho họ ăn, vận chuyển đồ đạc cho họ và gửi tin nhắn”.
Amniyat có thể coi là mạng lưới hết sức bí mật. Các thành viên của nó che giấu danh tính của nhau. Mubarak cũng giải thích làm thế nào các tổ hành động của Amniyat không biết chi tiết về nhau. Các thành viên Amniyat đều che kín mặt khi gặp nhau, ngay cả trong cùng một phòng giam và “chỉ có các thủ lĩnh mới biết rõ gương mặt của họ”.
Amniyat có một số bộ phận khác nhau. Bộ phận chính tập trung vào hoạt động thu thập thông tin tình báo và phản gián, trong khi những bộ phận khác lo liệu những chiến dịch đánh bom và ám sát.
Những người đào tẩu từ al-Shabab đang khiếp sợ Amniyat sẽ theo dõi họ. Những người đào thoát sống ẩn náu trong một trung tâm phục hồi nhân phẩm cho biết cách duy nhất họ có thể an toàn trước al-Shabab là chạy trốn khỏi Somalia.
Một người đàn ông đã chiến đấu cho al-Shabab trong 6 năm tiết lộ: “Al-Shabab gọi cho tôi qua điện thoại. Tôi cố gắng lẩn trốn trong các thành phố lớn của Somalia như Mogadishu hoặc Baidoa, nhưng tôi sợ họ vẫn sẽ tìm thấy tôi ở đó. Tôi sẽ chỉ an toàn nếu đến Châu Âu hoặc vùng Vịnh”.
Mặc dù Mỹ liên tục tăng cường không kích ở Somalia, nhưng đang gặp khó khăn rất lớn trong việc tiêu diệt al-Shabab. Điều này một phần vì có quá nhiều điệp viên của Amniyat ẩn nấp kín đáo bên trong lãnh thổ Somalia khiến Mỹ khó có thể nhắm mục tiêu chính xác.
Theo Richard Barrett, cựu giám đốc về các hoạt động chống khủng bố toàn cầu của Anh hiện đang làm việc tại Somalia, Aminyat là “tinh hoa của al-Shabab, với danh tiếng cả trong và ngoài tổ chức nhờ vào sự hoạt động hiệu quả, sự tàn nhẫn và kỷ luật cực kỳ nghiêm khắc”.
Richard Barrett đánh giá: “Không còn nghi ngờ gì nữa, phần lớn thành công của al-Shabab trong các khu vực do chính phủ kiểm soát có thể được gán cho Amniyat. Đó là một lực lượng cảnh sát mật với quyền hạn có lẽ không giới hạn và phạm vi hoạt động cực kỳ rộng lớn”.
Khủng bố nguy hiểm hơn nhờ mạng lưới điệp viên
Mặc dù đã bị đẩy lui ra khỏi hầu hết các thị trấn chính từng kiểm soát, nhưng al-Shabab vẫn là một mối đe dọa tiềm tàng.
Al-Shabab tiếp cận các gia đình để tuyển mộ chiến binh trẻ.
Al-Shabab có nghĩa là “Thanh niên” trong tiếng Arab. Al-Shabab nổi lên như một nhánh thanh niên cực đoan của Liên minh các Tòa án Hồi giáo (UIC) – tổ chức kiểm soát thủ đô Mogadishu của Somalia vào năm 2006 - vốn không còn tồn tại ở Somalia.
Hiện nay, có rất nhiều báo cáo về các chiến binh thánh chiến nước ngoài - từ các nước láng giềng, cũng như Mỹ và châu Âu – bay đến Somalia để giúp al-Shabab.
Chính phủ Mỹ và cả Anh coi al-Shabab là một nhóm khủng bố nguy hiểm nhất ở Somalia và được cho là có từ 7.000 đến 9.000 chiến binh.
Nhiều báo cáo rằng al-Shabab có thể đã hình thành một số liên kết với các nhóm chiến binh khác ở châu Phi; như Boko Haram ở Nigeria và AQIM (chi nhánh của mạng lưới khủng bố quốc tế al-Qaeda tại Bắc Phi) đặt căn cứ tại sa mạc Sahara.
Các thành viên al-Shabab từng tranh luận về việc có nên chuyển lòng trung thành sang tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) hay không sau khi nhóm nổi lên vào tháng 1-2014.
Cuối cùng, các chiến binh thánh chiến đã từ chối ý tưởng và dẫn đến sự hình thành một phe tách biệt. Al-Shabab hiện nằm dưới sự lãnh đạo của Ahmad Umar hay còn được gọi là Abu Ubaidah. Chính quyền Mỹ tuyên bố số tiền thưởng khổng lồ trị giá đến 6 triệu USD cho bất cứ thông tin nào dẫn đến việc bắt giữ Abu Ubaidah.
Lực lượng an ninh kiểm soát rất ít con đường nối giữa các thị trấn lớn ở Somalia.
Chính phủ của Somalia quy trách nhiệm cho al-Shabab trong vụ đánh bom xe tải khổng lồ ở thủ đô Mogadishu vào tháng 10 năm 2017, giết chết ít nhất 500 người. Đó là vụ đánh bom kinh hoàng nhất ở Đông Phi. Tuy nhiên, al-Shabab tuyên bố không nhận trách nhiệm về vụ tấn công khủng bố tàn bạo.
Nhưng, Al-Shabab chính thức xác nhóm nhận đã thực hiện một cuộc tấn công lớn vào một căn cứ quân sự Kenya ở thị trấn el-Ade của Somalia vào tháng 1-2016, giết chết khoảng 180 binh sĩ - theo tổng thống Somalia lúc đó là Hassan Sheikh Mohamud. Quân đội Kenya không công nhận con số này nhưng lại từ chối đưa ra con số chính xác khác.
Al-Shabab cũng chịu trách nhiệm một số vụ tấn công ở Kenya, bao gồm vụ thảm sát năm 2015 tại Đại học Garissa nước này, gần biên giới với Somalia. Tổng cộng 148 người đã chết khi các tay súng xông vào trường đại học vào lúc bình minh và mục tiêu nhắm vào các sinh viên Cơ đốc.
Vào năm 2013, các tay súng al-Shabab xông vào trung tâm mua sắm Westgate ở thủ đô Nairobi của Kenya và nổ súng khiến ít nhất 67 người thiệt mạng. Trong trận chung kết World Cup bóng đá 2010 giữa Tây Ban Nha và Hà Lan, al-Shabab đánh bom một câu lạc bộ bóng bầu dục và một nhà hàng ở thủ đô Kampala của Uganda, giết chết 74 người đang theo dõi trận đấu.
Mặc dù al-Shabab đã mất quyền kiểm soát hầu hết các thị trấn và thành phố, nhưng nó vẫn chiếm ưu thế ở nhiều khu vực nông thôn.
Al-Shabab bị đẩy lui khỏi Mogadishu vào tháng 8-2011 sau một cuộc tấn công của khoảng 22.000 quân Liên minh châu Phi (AU), và nhóm buộc phải rời Kismayo – cảng lớn nhất ở miền nam Somalia - vào tháng 9-2012. Kismayo bị mất đi có nghĩa là nguồn tài chính của al-Shabab bị ảnh hưởng nghiêm trọng, vì cảng là nơi hái ra cho nhóm tiền nhờ thị trường than.
Chính quyền Mỹ cũng đã thực hiện hàng loạt chiến dịch không kích, dẫn đến việc giết chết thủ lĩnh của nhóm là Aden Hashi Ayro vào năm 2008 và người kế nhiệm sau đó là Ahmed Abdi Godane.
Tháng 3-2017, Tổng thống Mỹ Donald Trump phê duyệt kế hoạch bật đèn xanh cho Lầu Năm Góc leo thang các hoạt động chống lại al-Shabab. Năm 2017, Mỹ có hơn 500 binh sĩ đồn trú Somalia và thực hiện 30 cuộc không kích, gấp hơn 4 lần so với con số trung bình được thực hiện vào 7 năm trước đó.
Mặc dù các hoạt động quân sự đang làm suy yếu al-Shabab, song nhóm vẫn có thể thực hiện các cuộc tấn công liều chết cố gắng giành lại quyền kiểm soát một số thị trấn.
Năm 2018, AU bắt đầu giảm sự hiện diện của quân đội - khoảng 1.000 người đã rời khỏi Somalia và hơn 1.000 người sẽ tiếp tục rời đi trong thời gian sắp tới. Sự việc xảy ra sau khi AU bị Liên minh châu Âu (EU) cắt giảm tài trợ trong bối cảnh các cáo buộc tham nhũng trong lực lượng AU – bao gồm các binh sĩ đến từ Uganda, Burundi, Kenya, Ethiopia và Djibouti.
Trong hơn 20 năm, chính phủ Somalia đã không hoạt động hiệu quả và phần lớn đất nước rơi vào cảnh chiến tranh. Al-Shabab từng giành được sự ủng hộ bằng cách hứa hẹn an ninh cho mọi người dân.
Nhưng uy tín của al-Shabab bị sụp đổ khi nhóm thẳng thừng từ chối viện trợ lương thực phương Tây để chống lại nạn hạn hán và nạn đói năm 2011 ở Somalia.
Khi mà Mogadishu và các thị trấn khác nằm dưới sự kiểm soát của chính phủ, nhiều người Somalia có cảm giác lạc quan và đã trở về sau khi bị lưu đày, mang theo tiền và kỹ năng của họ.
Các dịch vụ cơ bản như chiếu sáng đường phố, giặt khô và thu gom rác đã được nối lại tại thủ đô. Mặc dù vậy, Somalia vẫn còn quá nguy hiểm và bị chia rẽ để tổ chức các cuộc bầu cử dân chủ - lần cuối cùng là vào năm 1969.