Xuất khẩu Top 3 thế giới, vì sao Việt Nam chi gần 1 tỷ USD để nhập một loại hạt từ Pakistan, Campuchia?

Đó là gạo. Theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, trong 9 tháng đầu năm 2024, Việt Nam đã xuất khẩu hơn 7 triệu tấn gạo, với kim ngạch đạt 4,37 tỷ USD, tăng 9,2% về lượng và tặng mạnh 23,5% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái. Nhờ những tín hiệu tích cực từ thị trường, xuất khẩu gạo đang tiếp tục tăng cao. Theo các chuyên gia, mục tiêu xuất khẩu gạo của nước ta đạt 5 tỷ USD năm 2024, con số cao nhất từ trước đến nay dự báo sẽ có thể đạt được.

Ở chiều ngược lại, nhập khẩu gạo của Việt Nam cũng tăng vọt. Cụ thể, trong tháng 9 vừa qua, kim ngạch nhập khẩu gạo của nước ta đạt 117 triệu USD, tăng hơn 154% so với cùng kỳ. Lũy kế trong 9 tháng năm 2024, Việt Nam đã chi tới 996 triệu USD để nhập khẩu gạo, tăng 57,3% so với năm 2023. Con số này cũng vượt mức 860 triệu USD của năm 2023.

Theo các chuyên gia, nếu dựa theo tốc độ nhập khẩu như trong hai tháng vừa qua, kim ngạch nhập khẩu gạo của nước ta trong năm 2024 có thể lên tới 1,3 tỷ USD.

Trước thực tế này, có một số ý kiến thắc mắc rằng Việt Nam là quốc gia xuất khẩu gạo thuộc top 3 thế giới, vì sao lại phải chi vượt 1 tỷ USD để nhập mặt hàng này về?

Vì sao Việt Nam là "cường quốc" xuất khẩu nhưng lại nhập nhiều gạo?

Nguyên nhân Việt Nam nhập khẩu nhiều gạo về Việt Nam hóa ra là do nhu cầu ở trong nước. Theo các chuyên gia, thực tế các sản phẩm gạo có nhiều phân khúc, chẳng hạn như gạo để nấu cơm hay gạo nguyên liệu dùng để chế biến ra bún, phở, bánh… 

Quá trình chuyển dịch về cơ cấu giống của ngành lúa gạo trong những năm qua cũng tạo ra sự thiếu hụt đáng kể về một lượng gạo dùng để phục vụ cho nhu cầu chế biến bánh, bún và làm thức ăn chăn nuôi. Trong khi những loại gạo chất lượng cao đang ngày càng chiếm tỷ lệ lớn và gây ra tình trạng thiếu hụt nguyên liệu gạo phục vụ cho nhu cầu chế biến.

Chính vì vậy, bên cạnh xuất khẩu, trong mấy năm gần đây, Việt Nam tăng cường nhập lượng lớn gạo nhằm bù đắp trong các trường hợp cần thiết để chế biến thực phẩm, phụ phẩm và thức ăn chăn nuôi.

Ông Nguyễn Như Cường, Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cho biết trong những năm gần đây, nông dân dần chuyển sang trồng giống gạo thơm và gạo chất lượng cao. Trên thực tế, giá của các loại gạo này trên thị trường rất cao, trong khi gạo dùng để làm bánh tráng, bún, phở chỉ cần dai, nở và có giá thấp. Mặt khác, do chênh lệch lớn giữa gạo trong nước và nhập khẩu nên nhiều doanh nghiệp sản xuất chọn gạo ngoại nhập vì có lợi hơn về chi phí.

Đặc biệt, do nguồn cung gạo trong nước hiện không còn nhiều nên một số doanh nghiệp xuất khẩu phải tăng nhập lúa gạo từ các nước láng giềng nhằm trả đơn hàng xuất khẩu trong các tháng cuối năm.

Hiện nay, Việt Nam nhập khẩu gạo nhiều từ Campuchia, Myanmar và Pakistan, do có giá rẻ hơn gạo nội địa. Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam trong 9 tháng đầu năm có giá trung bình là 624 USD/ tấn, tăng 13,1% so với cùng kỳ năm 2023. Trong khi đó, gạo nhập khẩu về nước ta lại có giá dao động 480 - 500 USD/ tấn.

Theo chuyên gia của Hiệp hội Lương thực Việt Nam đánh giá, nhu cầu về gạo thấp cấp trong nước ngày càng lớn, trong khi nước ta lại đang theo đuổi chương trình về cơ cấu lại ngành lúa gạo theo hướng là tăng diện tích những giống lúa chất lượng cao. Hơn nữa, giá gạo của Việt Nam ngày càng cao nên các doanh nghiệp trong nước phải tìm kiếm các nguồn có giá hợp lý hơn là điều dễ hiểu.

Theo đại diện Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, thời gian vừa qua, có trên 200.000 ha lúa tại các tỉnh miền Bắc bị ngập úng, hư hại vì bão số 3. Mặc dù đây không phải là "vựa lúa gạo" dùng để phục vụ xuất khẩu, nhưng cũng gây ảnh hưởng lớn tới nguồn cung của mặt hàng này ở thị trường trong nước.

Do đó, gạo nhập khẩu không chỉ giúp bù đắp được khoảng trống trong phân khúc gạo thấp cấp mà còn có giá rẻ, từ đó đảm bảo lợi nhuận cho doanh nghiệp. Mặt khác, theo các chuyên gia, việc nhập khẩu gạo không là ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất lúa gạo mà còn giúp cho giá cũng như kim ngạch gạo của nước ta trở nên ổn định hơn.

Sau hơn 1 năm cấm xuất khẩu gạo trắng non-basmati, mới đây, Ấn Độ chính thức dỡ bỏ lệnh cấm này. Điều này khiến giá gạo Thái Lan lao dốc về mốc thấp nhất năm, trong khi giá gạo Việt vẫn vững top đầu thế giới.

Về vấn đề này, ông Nguyễn Như Cường - Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, bộ này sẽ phối hợp với Bộ Công Thương tiến hành đánh giá toàn diện tác động từ chính sách điều hành xuất khẩu gạo của Ấn Độ. Nhu cầu gạo thế giới hiện duy trì ở mức cao và gạo xuất khẩu của Ấn Độ tập trung ở phân khúc khác gạo Việt Nam nên ảnh hưởng không lớn.

Bài tham khảo nguồn: Customs, Mard, VFA